Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

85 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.16.сурет. Байланыс типтері: 
а — сəйкестендіруші; б — сəйкестендірмейтін шартты белгілері 
 
Әр  кіші  тип  талданатын  мəндік  саладағы  абстрактылы  тұлғаның  нақты 
рөлін  білдіреді.    Бұл  ретте  əр  кіші    тип  тұлғаның  атрибуттер  жинағына 
белгілі бір атрибуттер жинағын қосады. Мысалы тұлға туған күні, тегі, аты, 
əкесінің  аты,  тіркелген  мекенжайы,  байланыс  телефоны  сияқты 
атрибуттермен сипатталады.   
  «Қызметкер»  кіші  типі  осы  атрибуттерге  ұйымның  ақпараттық 
ортасын модельдеу үшін қажетті атрибуттерді қосады.   Мысалы: табельдің 
нөмірі, бөлімнің коды. 
ERWIN  бағдарламасы.  ERWIN  vеr  3.5  бағдарламасында  дерктер 
қорының  қисынды  молені  құру  үдерісін  қарастырамыз.  Бағдарламаны 
жүктегеннен кейін Logical аспабы көмегімен қисынды жобалау   режимін 
таңдау қажет  
Бұдан  əрі  модельді  IDEFX1нотациясында  көрсету  режимін  орнату  талап 
етіледі.    Ол  үшін  мəзірдің 
Option  —  Preferences
—  вкладка 
Methodology 
— секция  
Logical notation
пəрменін орындау қажет 
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.17-сурет. «Супертип —кіші тип» қатынасы 
 

86 
2.25-кесте 
ERWIN  аспаптары 
Жобалаған  кезде  мəндерді  ұсынудың  базалық  режимдерінің  біреуін 
таңдауға болады: 
1)
Y — 
Entity view 
(мəндердің аттарын көрсету);
2)
В — 
Attribute view 
(мəндердің атрибуттерін көрсету).
Ұсынылымның  екінші  режимі  негізгі  болып  табылады. 
Мəнді 
белгілегеннен кейін F2пернесін басып, мəннің атауын өзгертуге болады.  
Диаграммамен жұмыс істеу үшін  2.25  кестесінде көрсетілген аспаптар 
пайдаланылады.  
Мəндерді  орналастырғаннан  кейін  атрибуттерді  қосу  орындалады. 
Атрибут  мəннің  мəнмəтіндік  мəзірінің   
Attribute  editor
пəрмені  көмегімен 
қосылады.   
Атрибуттерді  қосу  үдерісі  негізгі  атрибутты  белгілеумен  аяқталады. 
Мəннің  кілтін  таңдаған  кезде 
Primary  Key
.жалауы  белсенді  болуы  тиіс.  
2.18 жəне 2.19-суреттерінде мəннің атрибуттерін құру үдерісі көрсетілген.   
  Атрибуттермен  жұмыс  істеген  кезде   
Logical  Only 
режимін  іске  қосу 
қажет. 
Барлық  талап  етілетін  атрибуттерді  орналастырғаннан  кейін  оларды 
мəндік саланың мағынасы бойынша байланыстыру қажет.
 

87 
2.18-сурет. Атрибутты  құру 
Байланыстарды  өзгерту  жəне  баптау  үшін  арнайы  терезе  пайдаланылады.  
Баптау
Relationship
өлшемдер тобының 
General 
қосымша парағында 
орындалады.  Өлшемдер  тобы  байланыс  типін  өзгертуге  жəне  нөлдік 
мағыналар  болуы  мүмкіндігін  анықтауға  мүмкіндік  береді    2.20-суретте 
ERWIN.бағдарламасы 
көмегімен 
құрылған 
сəйкестендірмейтін 
байланыстары  бар  деректер  қорының  тұжырымдамалық  моделі 
көрсетілген. 
2.19-сурет. Негізгі атрибутты белгілеу 

88 
2.20-сурет. IDEFX1нотациядағыER-модель      2.21-сурет. Сыныптың 
құрылымы 
UML 
әдіснамасы. 
Осы 
əдіснама 
ақпараттық 
жүйелердің 
бағдарламалық  қамсыздандыруының  мəндік  саласын  талдаудың  жəне 
жұмыс  істеуін  модельдеудің  объектілік  технологиясы    болып  табылады. 
Жəне де ақпараттық жүйелердің бағдарламалық қамсыздандыруына талдау 
да, синтездеу де рəсімдерін қолдануға болады.   
Әдіснама  нотация  ретінде  UML  (Unified  Mоdеling  Lаnguаgе) 
бірегейлендірілген  графикалық  модельдеу  тілін  пайдаланады.  UML  тілі 
белгілі  бір  диаграммалар  жинағы  көмегімен  ақпараттық  жүйелердің 
модельдерін  құжаттауға  мүмкіндік  береді.    Бұл  ретте  мынадай  модельдеу 
түрлері ажыратылады: құрылымдық, жүйелердің əрекеті, архитектуралық.   
Құрылымдық  модельдеу.  Осындай  модельдеу  мəндік  салада  белгілі 
бір  сыныптар  жинағын  белгілеуді  жəне  олар  арасында  өзара 
байланыстарды  орнатуды  көздейді.  Нəтижесінде  сыныптар  диаграммасы 
құрылады.   
UML  сыныбы  жалпы  түрінде  2.21-суретте  келтірілген  құрылым 
көмегімен көрсетіледі.    
Атрибуттер  —  бұл  əзірлеуші  таңдаған  мəндік  саланың  нақты 
объектісінің  ең  маңызды  сипаттамалары  туралы  ақпаратты  сақтайтын 
қасиеттер. Атрибуттер мынадай түрде беріледі: 
Қолжетімділік Атрибуттың атауы:
Тип
Атрибуттерге қолжетімділікті көрсету үшін 2.26-кестесінде сипаталған  
шартты белгілер пайдаланылады.   
  Операцияны белгілеу: 
Қолжетімділік
Атауы  
([өлшемдері]) 
: [ Қ а й т а р ы л а т ы н  
м а ғ ы н а н ы ң   т и п і

89 
2.22-сурет. Сынып  сипаттамасының  үлгісі  
Өлшемдерді белгілеу: 
[Ерекшелік] Атауы: 
Тип 
Өлшемдер ерекшелігі: 
in
— 
мағынаны қабылдайды; 
out 
— 
мағынаны қайтарады;
 
inout
— 
мағынаны  қабылдайды  жəне  қайтарады.2.22    сур.
Worker 
(Жұмыскер) сыныбы моделінің үлгісі келтірілген. 
Сыныптың  атрибуттері:  ID  (жұмыскердің  коды),  FAM  (тегі),  KOD_ 
OTD 
(бөлімнің 
коды). 
 
 
Атрибуттерге 
қызмет 
көрсету
getData
операциялары 
көмегімен 
орындалады, 
setData
— 
атрибуттердің мағынасын орнату. 
Типтерді  (атрибуттердің,  өлшемдердің,  қайтарылатын  мағыналардың) 
құрылған модельді нақты  физикалық іске асыру жүйесіне сүйене отырып 
таңдайды.   
Сыныптар  диаграммасында əдетте  мынадай байланыстар  белгіленеді: 
тəуелділік, ассоциация, агрегация, композиция, жалпылау. 
Тәуелділік.  Бір  сынып  екінші  сыныптың  сипаттамасына  тəуелді.  Егер 
бұл сипаттама өзгерсе, онда тəуелді объектіні де өзгерту қажет(2.23-сур.).
 
Атрибуттерге қол жеткізу 2.26-кесте 
Шартты 
белгі 
Сипаттамасы 
— 
Protected  (Жабық).  Атрибутке  тек  сыныптың  əдістерінде 
ғана қол жеткізуге болады 
+ 
Public  (Жаһандық).  Атрибут    сыныптың  əдістерінде  жəне 
бағдарла-маның  сыныптың  данасы  алынған  кез  келген 
жерінде қолжетімді
 
# 
Prоtесtеd  (Қорғалған).    Атрибутке  сыныптың  кез  келген 
əдісінде жəне қослақы сыныптарда  көл жеткізуге болады