Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

108 
 
  2.46  суретінде  SQL-сұрау  салуды  құруға  арналған        DFD-
диаграмманың үлгісі келтірілген.    
IDEF3  әдіснамасы.Бұл  əдіснама  материалдық  немесе  ақпараттық 
объектіні  өзгерту  үшін  қажетті  белгілі  бір  қызметтің  құрылымын 
бақылауға мүмкіндік береді.   Осындай əрекеттер реттілігін технологиялық 
қызмет  үдерісіндегі  объектілерді  өзгерту  жөніндегі  үдерістердің  реттілігі 
ретінде  қарастыруға  болады.      Нəтижесінде    WFD  WorkFlow  Diаgrаmm)  
əрекеттер ағымының диаграммасы құрылады.    
Осындай  диагррамманың  негізгі  компоненттері  əрекеттер    жəне  
əрекеттер  реттілігінің  тармақталу  нүктелерін  көрсететін  қисынды 
операторлар болып табылады.     
 
 
 
2.34-кесте 
DFD нотациясы 
 
 

109 
 
2.46. сурет. Қызметкерлерді іріктеп  үдерісінің  диаграммасы 
 
Диаграммадағы үдеріс төменгі сол жақ бұрышында нөмірі бар квадрат 
түрінде  бейнеленеді.  Әрекеттер  оларды  орындау  реттілігін  көрсететін 
нұсқарлармен қосылады . 
Нұсқарлар  белгілі  бір  байланыс  типін  білдіреді.  Әр  байланыстың  өз 
шартты белгісі бар. 
IDEF3   диаграммаларында мынадай байланыс түрлері белгіленеді: 
• 
бұдан  бұрын  болғанның  байланысы—  тұтас  бағытталған  нұсқармен 
белгіленеді. Нұсқар оны көрсеткен əрекет оның алдынғы əрекет аяқталған 
соң ғана орындалады; 
• 
қатынастар байланысы — пунктирлі сызықты бағытталған нұсқармен 
бейнеленеді.    Нұсқар  оны  көрсеткен  əрекет  бұдан  бұрынғы  əрекеттен 
бұрын басталуы немесе аяқталуы мүмкін; 
• 
объектілер  ағымдарының  байланысы      —  тұтас  қос  бағытталған 
нұсқармен  бейнеленеді.    Алдынғы  əрекет  екінші  жəне  одан  кейінгі 
əрекеттерді пайдаланатын объектіні құратынын білдіреді.   
Элементтердің шартты белгілері   2 . 3 5 . к е с т е д е   к е л т і р і л г е н .    
Әрекеттер  ағымындағы  тармақталу  нүктелерін  көрсету  үшін  қисынды 
операторлар  пайдаланылады.          IDEF3  əдіснамасында  қисынды 
операторлардың 
үш 
типі 
белгіленген: 
«ЖӘНЕ», 
«НЕМЕСЕ», 
«Болдырмайтын  НЕМЕСЕ».  Бұл  операторлардың  шартты  белгілері  бар, 
олар  2 . 3 6 . к е с т е д е   к е л т і р і л г е н .    
Қисынды 
 
операторлар 
диаграммада 
қиылыстарды 
құрады. 
Қиылыстардың екі типі ажыратылады: қосылу жəне  айырылысу. 
«ЖӘНЕ»  жəне  «НЕМЕСЕ»    қисынды  операторлар  сондай-ақ 
синхрондыларға  жəне асинхрондыларға  бөлінеді. 
  2.37-кестеде  қиылыстардың шартты белгілеері келітірлген. 

110 
 
 
2.35 кесте  
IDEF3 моделінің элементтері 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 . 3 6   к е с т е    
Қ и с ы н д ы    
О п е р а т о р л а р  
 
2.37 кестe 
Қиылыстар 
 
Қиылыстарға сипаттама берейік. 
«НЕМЕСЕ  болдырмайтын» қиылыс. Әркеттер қосылған кезде біреуі ғана 
орындалады,  алдынғы  əрекет  аяқталуы  тиіс.    Әрекеттер  айырылған  жағдайда 
бір ғана кейінгі əрекет орындалады.   
 
Қисынды оператор 
Условное обозначение 
«ЖӘНЕ» 
& 
«НЕМСЕ» 
O 
«болдырмайтын НЕМЕСЕ  » 
X 
Қиылыс типі 
Шартты 
белгі 
Қиылыс типі 
Шартты 
белгі 
асинхронды «ЖӘНЕ» 
 
& 
 
синхронды 
«НЕМЕСЕ» 
 
О 
 
синхронды «ЖӘНЕ» 
 
& 
 
«    Болдырмайтын 
НЕМЕСЕ» 
 
X 
 
асинхронды 
«НЕМЕСЕ» 
 
О 
 
 
 
 
 

111 
 
 
 2.47.  сурет. ГОББЗ-айырылысу диаграммасы 
 
Асинхронды типті  «ЖӘНЕ» қиылысы, қосылу  схемасы. Барлық бұдан 
бұрынғы  əректтер  аяқталуы  тиіс.  Айырылысу  схемасы:  барлық  кейінгі 
əрекеттер орындалады. 
 синхронды  типті  «ЖӘНЕ»  қиылысы,  қосылу  схемасы.  Барлық 
алдынғы  əрекеттер  бір  уақытта  аяқталуы  тиіс.  Айырылысу  схемасы: 
барлық кейінгі əрекеттер бір уақытта іске қосылады. 
асинхронды  типті  «НЕМЕСЕ»  қиылысы,  қосылу  схемасы.  Бір  немесе 
бірнеше  кейінгі  әрекет  аяқталуы  тиіс.  Айырылысу  схемасы:  бір  немесе 
бірнеше кейінгі əрекет орындалады. 
асинхронды  типті  «НЕМЕСЕ»  қиылысы,  қосылу  схемасы.  Бір  немесе 
бірнеше  алдынғы  әрекет  бір  уақытта  аяқталуы  тиіс.  Айырылысу 
схемасы: бір немесе бірнеше кейінгі əрекеттер бір уақытта орындалады.   
  2.47-суретінде  «болдырмайтын  НЕМЕСЕ»  қиылысымен  жүйенің 
ақпараттық  қорына  деректерді  енгізген  кездегі  əрекеттер  реттілігі  
көрсетілген.    Жүйеде  есептерді  құруға  арналған  реттілік  диаграммасы   
2.48.  суретінде  көрсетілген.      Диаграммада  екі  асинхронды  қиылыс 
көрінеді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
2.48 сур.Диаграмма 
IDEF3 
Қосыл у  жəне 
айырылысу  
қиылыстары  
 

112 
 
IDEF3  диаграммаларды  қиылыстар  Jn  түрінде  бейнеленеді,  ондаn— 
қиылыстың реттік нөмірі. 
Әрекеттер реттілігі материалдық немесе ақпараттық объектіні өзегртуді 
орындайды,   үдеріс объектінің жай-күйінің өзгеруімен сипатталады. IDEF3 
əдіснамасы    жай-күйлердің  ауысуын  көрсететін  диаграммаларды  құруға 
мүмкіндік  береді.  Объектінің  жай-күйін  белгілеу  үшін  шеңбер 
пайдаланылады.        Бағытталған  нұсқарлармен  объектінің  жай-күйінің 
өзгеруін  көрсетеді.  Жай-күйінің  əр  өзгеруі    белгілі  бір  əрекетпен 
байланыстырылады.   
  Түпкі  нəтижені  алу  үшін  қажетті  əрекеттер  реттілігін  көрсететін 
IDEF3  диаграммалары  технологиялық  үдеріс  кезеңдерінің  реттілігін 
сипаттау  диаграммалары  деп  аталады        (Prосеss  Flow  Dеsсriрtiоn 
Diagrams — PFDD). 
Әрекеттер    үдерісінде  объектінің  жай-күйінің  өзгеруін  көрсететін 
IDEF3  диаграммалары  объектінің  жай-күйінің  және  оның  түрленуінің 
диаграммасы деп аталады (Object State Transition Net-work- OSTN) 
Талдаудың  жүйелік  әдіснамалары.  Жүйелік  тəселдеме    ақпараттық 
жүйенің  талдауы  мен  синтезін  оның  түрлі  аспектілерін  ескере  отырып, 
орындауға мүмкіндік береді. Жалпы түрінде жүйелік тəсілдеме жүйелерді 
өзара  байланысты  элементтер  жинағы  ретінде  қарастыруды  көздейді. 
Жүйелер құрамында жекелеген қосалқы жүйелер белгіленеді.  Өз кезегінде 
жүйелер үлкен   жоғары-жүйелерді  құра алады.     
Кез  келген  ақпараттық  жүйе  тұтынушылардың  түпкі  қажеттіліктерін 
қанағаттандыру үшін құрылады. Ақпараттық жүйелер үлкен жоғары-жүйе 
болып табылатын белгілі бір ұйымның бөлігі боып табылады.   
Осындай  жоғары  жүйе  ұйымдық,  өндірістік,  функционалдық, 
ақпараттық жүйелерден тұрады.   
Ұйымдық жүйе осы ұйымның белгілі бір бағыныс иерархиясымен өзара 
байланыстырылған бөлімшелерін қамтиды. 
Ӛндірістік жүйеге бастапқы материалды түпкі өнімге айналдыру үшін 
қажетті жабдық кіреді.   
Функционалдық жүйелер осы ұйымдағы басқару жəне ақпартпен жəне 
материалдармен  алмасу  тəсілдерін,  сондай-ақ  ұйым  бөлімшелерінің 
функцияларын белгілейді.    
Ақпараттық жүйе    ұйымдағы деректер мен құжаттарды белгілі  типті 
бағдарламалық қамсыздандыру көмегімен  өңдеу тəсілдерін көздейді.