A R I S б а з а л ы қ   м о д е л ь д е р і

113 
 
2.38 кесте   
A R I S б а з а л ы қ   м о д е л ь д е р і  
Модель 
Сипаттамасы  
Ұйымдық 
құрылым 
Функциялар 
Ақпарат 
Үдерістер 
Ұйым, бөлімшелер құрылымының модельдері   
Ұйымның стратегиялық мақсаттарын жəне  жəне оның 
қызмет түрлерін сипаттайтын  модельдер    
Ұйымның  қызметінде  пайдаланылатын  деректердің 
сипаттамасы    
Бизнес-ұдерістердің  жəне  ұйымдық,  функционалдық 
жəне  ақпараттық    модельдер  арасындағы  өзара 
байланыстардың сипаттамасы     
 
Жүйелік тəсілдеме қазіргі уақытта əдіснамамен қатар іске асырылатын  
ұйымдық, функционалдық жəне ақпараттық талдауға негізделген. 
ARIS  әдіснамасы.  Осы    əдіснама  ықпалдастырылған  ақпараттық 
жүйелерді жобалауға арналған. ARIS (Arсhitесturе оf Intеgrаtеd Infоrmаtiоn 
Sуstеms)  əдіснамасы  ақпараттық  жүйелердің  түрлі  модельдерін  құруды 
көздейді.  
Жалпы түрде төрт модельдер типі белгіленеді   (2.38 кесте). 
Әдіснама  ұйымның  жəне  оның  құрамындағы  ақпараттық  жүйенің 
ерекшеліктерін көрсететін түрлі диаграммаларды құруға мүмкіндік береді.    
Ары қарай ARIS  диаграммаларын шолу жүргізілді.    
Мақсаттар  диаграммасы.  Ұйымның  стратегиялық  мақсаттарын  оның 
құрылымының  элементтерімен  өзара  байланыста  көрсетеді.  Осындай 
диаграмманы  жасаған кезде ұйым мақсаттарының ағашы құрылады.   
Өнімнің жəне қызметтердің диаграммасы. Өнім мен қызметтерді ұйым 
құрылымының  элементтерімен  өзара  байланыста  сипаттайды.  Диаграмма 
иерархиялық құрылым болып табылады.   
Функциялардың  диаграммасы.  Ұйым  орындайтын  функцияларды  
иерархия  түрінде  көрсетеді.  Алдынғы  диаграммалар  сияқты,  ол 
иерархиялық құрылым болып табылады.   
  2.39  кестеде  осы  диаграммалар  үшін  ARIS  шартты  белгілері 
көрсетілген. 
Үдеріс  ортасының  диаграммасы.  Белгілі  бір  үдерісті  белгілеуді  жəне 
оның  ортасындағы  объектілерді  сипаттауды  көздейді.  Бұл  ретте  осы 
модельде  олардың  шартты  белгілері  2.40.  кестесінде  көрсетілген 
объектілер бар.  

114 
 
 
2.39 кесте  
ARISшартты белгілер 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ARISүдерістерінің  DFDдиаграммалары  жоғарғы  деңгейдегі  бизнес-
үдерістерді  сипаттау  үшін  пайдаланылады.  Стандарттық    DFD-моделімен 
салыстырғанда        ARIS  əдіснамасы  осындай  диаграммалардың    екі  типін 
қолдануды көздейді.   
Диаграммалардың  бірінші  типі  тиісті  объектілерді  белгілеу  жолымен 
жүйедегі  ақпараттық  жəне  материалдық алмасу  моделін  құруға  мүмкіндік 
береді. Бұл ретте модельге үшінші  объект -  ақпараттық жəне материалдық 
алмасу үдерісіне қатысушы бөлімше қатысады.  
 
 
2.40 кесте 
Үдеріс ортасына арналған шартты белгілер    
 

115 
 
 
2.49. сурет. Таңдау матрицасы 
 
Объектілерді  диаграммада  байланыстыру  үшін  материалдық  жəне 
ақпараттық  объектілер  қозғалысының  реттілігін  көрсететін  бағыытталған 
нұсқарлар пайдаланылады.   
Диаграмманың  басқа  нұсқасы      —  үдерісті  таңдау  матрицасы.  Жалпы 
түрде  осындай  модель  қосөлшемді  құрылым  болып  табылады.  Y  осі 
бойымен  ұйымның  негізгі  функциялары,  ал  Х  осі  бойымен  —  бизнес-
үдерістер  орналастырылады.  Матрицаның  мазмұны  бизнес-үдерістің  
құрамдас  бөліктерін  жəне  құрамдас  бөліктерімен  байланысты  тиісті 
құрылымдық  бөлімшелерді  көрсетеді.  2.49    суретінде  таңдау 
матрицасының үлгісі келтірілген.   
Оқиғалармен басқарылатын үдерістердің кеңейтілген тізбегі. Төменгі 
деңгейдегі  бизнес-үдерістерді  сипаттау  үшінқолданылады.  Белгілі    бір 
əрекеттер  реттілігін көрсетеді жəне WFD-диаграмма болып табылады.    
  2.41  кестеде  осындай  типті  диаграммаларда  пайдаланылатын  шартты 
белгілер  көрсетілген. 
2.41 кесте 
ARIS WFDшартты белгілері 
 

116 
 
2.41 кестенің соңы 
     
Ұйымдық  құрылымның  диаграммасы.  Бөлімшелердің  жəне  олар 
арасындағы  өзара  байланыстардың  сипаттамасы  болып  табылады.  Осы 
модельде пайдаланылатын шартты белгілер 2.42. кестесінде көрсетіледі.  
Ақпараттық жүйелер типтерінің диаграммалары. Ұйымдағы деректерді 
өңдеу  үшін  пайдаланылатын  бағдарламалық  қамсыздандырудың  немесе 
ақпараттық  жүйенің  құрылымы.  Шартты  белгілер    2.43.кестесінде 
келтірілген.  
2.42 кесте 
Ұйымдық элементтер 
 
 2.43 кесте 
Ақпараттық жүйелердің элементтері 
 
 
 

117 
 
2.44 кесте 
B A A N   м о д е л ь д е р і  
 
Модель 
Мақсаты  
Метақұрылымдар Компания  бөлімшелерін  аумақтық  белгісі  бойынша 
үлестірудің сипаттамасы    
Басқару  
Жоғарғы 
деңгейдегі 
бизнес-үдерістердің 
моделі.   
Ақпараттық ағымдар жəне оларды өңдеу 
Үдерістер 
Төменгі    деңгейдегі  бизнес-үдерістердің  сипаттамасы. 
Технологиялық үдерістер 
Функциялар 
Компания  функцияларының  тізбесі  жəне  олардың 
иерархиясы 
Ұйым 
Компания  бөлімшелерінің  тізбесі  жəне  олардың 
иерархиясы    Компания  функцияларының  тізбесі  жəне 
олардың иерархиясы рхия 
Ақпарат  
Компанияның мəндік саласының  «мəн-байланыс» типті 
объектілерінің ақпараттық моделі  
 
 
BAAN  əдіснамасы.  Осы  жүйелік  талдау  технологиясы    ақпараттық 
жүйелерді  құрумен  айналысатын  аттас  компанияның  əзірлемесі  болып 
табылады.        Әдіснама  жүйелік  талдау  үшін  алты  модельді  пайдалануды 
көздейді   (2.44-кесте). 
BAAN  əдіснамасы  бойынша  талдау  үдерісі  бірінші  модельден  бастап 
ақпараттық  жүйелердің  деректер  қорын  физикалық  іске  асыруда  өз 
бейнесін  табатын  «мəн-байланыс»  моделіне  дейін  кезең-кезеңмен 
орындалады.    Әр  модель      диаграммуа  болып  табылады.  модельдердің  əр 
типі  үшін  белгілі  бір  нотация  пайдаланылады.  BAAN    əдіснамасында 
пайдаланылатын нотация элементтері   2.45-кестесінде келтірілген. 
 
 
 2.45 кесте 
BAAN диаграммаларының шартты белгілері