136
І.
Жансүгіров атындағы ЖМУ ХАБАРШЫСЫ № 4 / 2015
Жоғарыда
талқыланған
мәселелердің
барлығы
да
педагогиканың
дидактикалық ережелерінде көрсетілген. Олар: "жеңілден ауырға", "қарапайымнан
күрделіге", "игерілгеннен игерілмегенге", "білімнен дағдыға". Осы ережелердің
дұрыс орындалуы реттілік принципін жүзеге асыруда үлкен табыстарға жеткізеді.
Қорытып айтқанда, кез келген жаңа жаттығу бала үшін әр уақытта күрделі
болатындығын ұмытуға болмайды. Іс-тәжірибелік жұмыс кезеңінде тағы бір
ескеретін жәйт дене жаттығуларының құрылымдық күрделілігінің дәрежесін тиісті
қозғалыс дағдыларын алыптастыру күрделілігі өлшемімен араластыруға болмайды.
Басқаша айтқанда, жаттығудың құрылымы жеңіл болса әрқашан да ол шапшаң
игеріледі деп қателесуге болмайды. Мысалы, ілулі арқанға өрмелеп шығу тәсілі
құрылымы жөнінен өте күрделі болып табылады, бірақ жасөспірімдер оны шапшаң
игереді. Ал белтемірде иіліп көтерілу - қарапайым жаттығу есебінде болғанымен,
ұзақ үйренуді талап етеді.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Болашақ мамандардың кәсіптік дене тәрбиесі. //Оқу-құралы. –Алматы,
2008. – 336 б.
1. Педагогика: жалпы негіздері мен тәрбие теориясы. //Оқу құралы. - Алматы, 2008.
(Авторлық бірлестікте: Бабаев С, Бабаева Қ.) -124 б.
2. Дене тәрбиесі сабағында оқушылардың дене мүмкіндіктерін дамыту. //Оқу- құрал.
– Түркістан, 2005. – 70 б.
3. С.Тайжанов,А.Қараұов. Дене тәрбиесін үйретудің әдістері. Оқу құралы.-Алматы,
2008.-158,209,302б.
4. С. Тайжанов, Ж.Сайлыбаев. Жеңіл атлетика. Алматы,2011. 11, 162-170б
5. А.Құлназаров, С.Тайжанов. Бастауыш сыныптардағы дене тәрбиесі. Әдістемелік
құрал-Алматы, 2004. 17-28,111б.
6. Б.Төтенай. Дене тәрбиесі: Оқулық. –Астана,2008.64,98б
7. Н.Н.Смаил. Қимыл-қозғалыс белсенділігінің физиологиялық негіздері. Алматы,
2008. 86-92б.
8. Мектеп оқушыларын дене тәрбиесі арқылы қозғалыс қимылдарына үйрету
ерекшеліктері. //Қазақстан кәсіпкері. Ғылыми -әдістемелік журнал. №8(51) -
Алматы, 2007.
9. Дене тәрбие жүйесінің мазмұны мен негіздері. //Ұлт тағылымы. № 4. – Алматы,
2005. –Б. 28-31.
ӘОҚ 612.825.8
СПОРТШЫЛАР ТІРЕК-ҚИМЫЛ АППАРАТЫНЫҢ АУРУЛАРЫ МЕН
ЖАРАҚАТТАРЫ
Смаил Нүсіп Наутайұлы, медицина ғылымдарының докторы, профессор
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қаласы,
smail_nusip@mail.ru
Мақала
спортшылар
тірек-қимыл
аппаратының
аурулары
мен
жарақаттарының себептеріне, түрлеріне, симптомдарына, жіті және созылмалы
клиникалық формаларына, көрсетілетін алғашқы медициналық жәрдемге арналған.
Статья посвящена заболеваниям и травмам опорно-двигательного аппарата
спортсменов, причинам возникновения, симптомам, первой медицинской помощи
при различных клинических формах травм.
137
І.
Жансүгіров атындағы ЖМУ ХАБАРШЫСЫ № 4 / 2015
The article is sanctified to the diseases and traumas of locomotorium of sportsmen,
reasons of origin, symptoms, first medical aid at the different clinical forms of traumas.
Кілт сөздер: ауру, жарақат, себеп, миоэнтезиялық аппарат, миозит, миогелоз,
миофиброз, паратенонит, тендовагинит, тендинит, миоэнтезит, периостит, бұлшық
ет, сіңір, буын, артрит, синовит, артроз, периартрит, байламдар, талшықтар, мениск,
шеміршек, сынық
«Миоэнтезиялық аппарат» ұғымы анатомиялық-топографиялық та,
функционалдық та болып келеді. Миоэнтезиялық аппараттың анатомиялық-
топографиялық бөліміне бұлшық еттің сіңірге немесе апонефрозға ауысқан жері,
сіңірлер мен апоневроздардың өзі, олардың сүйек қабығына, сүйекке және бұлшық
еттің тіректік аппараты сарколеммаға, перимизийге және фасцияға бекітілетін
аймағы кіреді. Миоэнтезиялық аппараттың функционалдық мазмұнына бұлшық
еттердің жасайтын кернеуін сүйектерге бекітілген жерлерге беру жатады немесе
мұны бұлшық еттерді іске қосатын аппарат дейді.
Спортпен шұғылданған кезде тірек-қимыл аппаратының тіндеріне, ең
алдымен, бұлшық еттерге және миоэнтезиялық аппаратқа үлкен жүк түседі. Олар
ыңғай басылуға, соғылуға, созылуға, бүгілуге және бұралуға тап болады. Ұтымды
машықтанулар әсерлерінен осы тіндерде құрылымдық және функциялық өзгерістер
туады, олардың беріктігі артады және соның арқасында спортшыларға үлкен
жүктемелерді көтеруге мүмкіндік береді. Дегенмен бірқатар жағдайларда, тіндердің
қайта құрылулары қойылған талаптардан қалыс қалады және тірек-қимыл аппараты
ұлпаларының физиологиялық жаңару процестері бұзылады. Сол кезде оларда зат
алмасуы бұзылыстарымен байланысты дегенеративті-дистрофиялық өзгерістер
туады да, кейбірде жасушалары өліеттенеді. Нәтижеде тірек-қимыл аппаратының
осы немесе басқа бір ауруы пайда болады. Оның аса қатты ширығулары қайталанған
микрожарақаттарға әкеледі. Микрожарақаттар жиі жағдайда симптомдарсыз өтеді,
бірақ бұлшық еттердің, сіңірлердің созылмалы ауруларын туғызады.
Бұлшық еттер мен миоэнтезиялық аппараттың аурулары спортшылар тірек-
қимыл аппараты ауруларының 70% құрайды. Спортшыларда миоэнтезиялық
аппараттың аурулары өте жиі кездеседі. Бұл бұлшық еттің физиологиялық
көлденеңімен салыстырғанда сүйекке жабысатын жерінің көлденеңі бірнеше есе аз
екендігімен, соның салдарынан механикалық күштерге көбірек мәжбүрленумен
түсіндіріледі. Зор ширығулар жағдайларында аталған жерде дегенеративтік-
дистрофиялық өзгерістер туады да, серпімді талшықтар өзінің рессорлық
қасиеттерінен айырылады, нәтижесінде миоэнтезиялық аппарат беріштеніп, ауыр
жұмыс қайталана берген сайын бұлшық еттерде де дегенеративтік-дистрофиялық
процестер
ары қарай қарқынды дами береді, қабыну туғызады да ауруға айналады.
Бұлшық еттер ауруларына миогелоз, миофиброз, миозит, миоэнтезиялық
аппарат ауруларына паратенонтит, тендовагинит, тендинит және миоэнтезит жатады.
Қаңқа бұлшық еттерінің қабынуынан туған ауруды миозит дейді. Миозиттер
спортшыларда жиі кездеседі. Бұлардың себептері аса қатты жүктену,
микрожарақаттану, тоңазу, тұмау, созылмалы инфекция ошағы. Жіті миозит дамыса,
дене жаттығуларын орындаған кезде спортшыны ауырсынғандық сезім мазалайды.
Ауырсынғандық сезім қозғалған сайын күшейе береді. Бұлшық еттің
ауырлағандығы, қимылдардың құрсауланғандығы серпімділігінен айырылғаны,
ісінгені, қатайғаны білінеді. Спортшының көңіл-күйі төмендейді, денесін ұрып
тастағандай сезінеді. Жіті миозитпен ауырған адамға толық тыныштық, қыздыру
процедуралары,
дәрі-дәрмектер, массаж қажет.
Миогелоз және миофиброз бұлшық еттердің аса қатты жиырылу салдарынан
туатын созылмалы ауру. Бұлшық еттердің жиырылу мен босаңсуы, актин және
