Оқулық Бірінші басылуы Өзбекстан Республикасы Халыққа білім беру министрлігі бекіткен

110
касында  мемлекеттік  тіл  –  испан  тілі,  Гаитиде  –  француз  тілі,  ал  қалған 
мемлекеттерде  –  ағылшын  тілі.
Кариб  теңізіндегі  арал-мемлекеттер  экономикалық-географиялық  орны, 
табиғи  жағдайы  мен  ресурстары,  халқы  мен  еңбек  ресурстары  секілді  се-
бепшарттардың  ықпалымен  халықаралық  еңбек  бөлінісі  жүйесінде,  негізі-
нен  туризм,  тропикалық  егіндер  өндіру,  тау-кен,  жеңіл  және  тамақ  өнер-
кәсібі,  қаржы-банк  қызметтері  секторы  іспетті  экономика  тармақтарына 
маманданған.  Мемлекеттердің  басым  көпшілігінің  шаруашылық  маманда-
нуы  тар,  мысалы,  Тринидад  пен  Тобаго  негізінен  мұнайды  қайта  өңдеу 
17-сурет.  Вест-Индия  мемлекеттерінің  әлеуметтік-экономикалық  дамуындағы  айыр-
машылықтар:  Багама  аралдарының  астанасы  Нассау  қаласы  (сол  жақтағы)  және  Гаити 
астанасы  Порт-о-Пренс  қаласындағы  қиранды  массивтердің  бірі  (оң  жақта)
мен  аммиак  өндірісіне,  Гренада–мускат  жаңғағы  мен  какао  өндірісіне,  ал 
Сент-Винсент  пен  Гренадина  крахмал  мен  спорт  жабдықтарын  (анығы-
рағы,  теннис  ракеткаларын)  өндіруге  маманданған.  Сыртқы  сауда  байла-
ныстары  көбінесе  АҚШ  және  Латын  Америкасының  басқа  мемлекеттері 
ортасында  жүзеге  асырылады.
Əлеуметтік-экономикалық  даму  деңгейіне  орай  Вест-Индия  мемлекет-
тері  дамып  келе  жатқан  мемлекеттер  қатарына  жатады.  Бірақ  экономика-
сының  дамуы  мен  халқының  тұрмыс  дәрежесі  бойынша  бұл  мемлекеттер 
арасында  үлкен  айырмашылықтар  бар  (17-сурет).  Субаймақта    бұл  салада 
көш  бастап  келе  жатқан  елдерге  Барбадос  пен  Багама  аралдары  кірсе,  ең 
мешеулері  қатарына  Доминика  мен  Гаити  жатады.
Кариб теңізі, Вест-Индия, Үлкен Антиль аралдары, Кіші Антиль аралдары, Бағама 
аралдары, “ергежейлі” мемлекеттер, отар елдер, теңізарты аумағы, өзін-өзі басқа-
ратын аумақ. 
1.  “Вест-Индия” географиялық атауының сөздік мағынасын және оның келіп шығуын 
түсіндір.
2.  Вест-Индия қайсы арал топтарынан құралған және оның саяси картасында қандай 
мемлекеттер бар?
3.  Кариб теңізі арал-мемлекеттері халқының табиғи көбеюі, нәсілдік және тілдік құра-
мының ерекшеліктері нелерден тұрады?

111
§ 26. АФРИКА СУБАЙМАҚТАРЫ
 
Африка  –  табиғи  ресурстарға  бай  болуына  қарамай,  орын  алған  сая-
си,  әлеуметтік,  экономикалық  проблемалардың  салдарынан  даму  деңгейі 
төмен  көптеген  мемлекеттер  жиналған  құрлық  болып  табылады.  Жалпы 
жер  алаңы    30,3  млн  шаршы  км-ден  астам  бұл  құрлықта  62  мемлекет 
бар.  Олардың  54-і  –  тәуелсіз  мемлекеттер,  10-ы  арал,  15-і  құрлық  ішін-
де  және  37-сінің  теңіздік  шекаралары  бар.  Африка  аумағы  5  субаймаққа 
жіктеледі  (18-сурет).
Солтүстік,  Батыс,  Орталық,  Шығыс  және  Оңтүстік  Африка  субай-
мақтары  бір-бірінен  географиялық  орны,  табиғи  ресурстары,  алаңда 
орналасқан  мемлекеттер  саны  сияқты  көрсеткіштерімен  ерекшеленеді 
(10-кесте).
                                                                                                                               
10-кесте
          Африка субаймақтары туралы жалпы мəлімет
Субаймақтар
Алаңы, млн
шаршы км
Халқының саны,
млн адам
Мемлекеттер
саны
Солтүстік
8,5
218
7
Батыс
6,0
341
16
Шығыс
6,3
379
17
Орталық
6,6
142
9
Оңтүстік 
2,7
61
5
 
Солтүстік  Африка  Жерорта  және  Қызыл  теңіздерге,  Атлант  мұхитына 
шығу  мүмкіндіктері  бар  болғандықтан,  ежелден-ақ  Еуропамен  және  Батыс 
Азия  мемлекеттерімен  жан-жақты  байланыс  орнатқан  болатын.  Аумақтың 
үлкен  бөлігінің  субтропикалық  аймаққа  тура  келгендігі  бұл  өңірдегі  мем-
лекеттердің мақта, зәйтүн, жүзім, цитрус жемістерін өндіруге мамандануы-
на  себеп  болған.  Ал  өнеркәсіп  тармақтарының  дамуы  бірінші  кезекте  ми-
нерал  шикізаттарды  қазып  алу  (мұнай,  табиғи  газ,  фосфорит,  темір  руда-
сы)  мен  қайта  өңдеуге  байланысты.  Бұдан  тыс  ауыл  шаруашылығы  өнім-
дерін  қайта  өңдеуге  маманданған  жеңіл  және  тамақ  өнеркәсібі  де  жақсы 
VIII ТАРАУ. АФРИКА СУБАЙМАҚТАРЫ.
ОКЕАНИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІ

112
дамыған.  Бұл  жерде  теңіз  көлігінің  ай-
рықша  маңызы  бар.    Əсіресе  Суэц  ка-
налының  осы  аймақта  орналасқандығы 
көлік  қызметтерінің  жоғары  дәрежеде 
дамуына  жол  ашқан.  Бұған  қосымша 
қызметтер  саласында  туризмнің  алатын 
орны  ерекше.
Халқының  басым  бөлігін  араб  тілін-
де  сөйлейтін  тұрғындар  құрайды.  Көп 
ғасырлық  тарихы  бар  аймақ  мемлекет-
тері  экономикасының  дәстүрлі  тармағы 
болып  саналатын  суармалы  егіншілік, 
көшпелі  мал  шаруашылығы,  қолөнер-
шілік  секілді  салаларының  өзіне  ерек-
шеліктері  бар.  Египет  пен  Алжир  су-
баймақтың  әлеуметтік-экономикалық  даму  дәрежесіне  орай  алдыңғы  қа-
тарлы  мемлекеттер  болып  саналады.
Батыс  Африка  Сахара  шөлі  мен  Гвинея  шығанағы  аралығына  орын 
тепкен.  Аумағы  тропикалық  шөлдерге,  саванналарға,  ылғалды  эквато-
риалдық  аймаққа  тура  келеді.  Бұл  субаймақта  Африканың  халық  саны 
жағынан  ең  ірі  мемлекеті  –  Нигерия  бар.  Оның  халқының  құрамы  айтар-
лықтай  күрделі.  Отаршылық  кезеңінде  құлдық  қанау  ең  жоғары  шегіне 
жеткен  аймақ  болып  табылады. 
Субаймақтың  заманалық  көрінісін  бірінші  кезекте  ежелден  дамып  келе 
жатқан  ауыл  шаруашылығына  мамандану  белгілейді.  Плантация  шару-
ашылығының  дамуы  бойынша  бай  тәжірибеге  ие  болған  субаймақ  мем-
лекеттері  негізінен  техникалық  егіндер  өндіруге  маманданған.  Ауыл  ша-
руашылығында  егілетін  монодақылдардың  (жержаңғақ,  түрлі  жемістер,  та-
биғи  каучук,  какао,  кофе  )  негізгі  бөлігі  экспортқа  шығарылады.  Тау-кен 
өнеркәсібі  негізгі  дамыған  өнеркәсіп  тармағы  болып  саналады.  Негізінен 
темір  және  уран  рудалары,  боксит,  қалайы,  мұнай,  алмаз  және  алтын  өн-
діріледі.  Нигерия  Батыс  Африканың  экономикасы  салыстырмалы  дамыған 
мемлекеттеріне  мысал  бола  алады. 
Орталық  Африка  мемлекеттері  материктің  орталық  бөлігіне,  ылғалды 
экваториалдық  ормандар  мен  саванна  аймақтарына  орын  тепкен.  Субай-
мақ  минерал  ресурстар  түрі  мен  қоры  бойынша  тек  Африкада  ғана  емес, 
дүние  жүзінде  жетекші  орындардың  бірінде  тұрады.  Бұдан  тыс  аймақ  суға 
18-сурет.  Африканың  субаймақтары.