1 Жауапты хатшы

         
30           
бастамшылдықты  ӛзінің  қолға  алу 
шеберлігі, 
басқаның 
кӛзқарасынан 
социумда  іс-қимыл  жасау  қабілеттілігі 
қайдан шығады? 
Біздің  ойымызша,  мектептегі  оқу-
тәрбие  жұмысының  басты  міндеті  – 
шығармашыл,  ӛздігінен  дамитын,  әлеу-
меттік  білімдар  тұлғаны  дамыту  мен 
тәрбиелеу  үшін  жағдай  жасау.  Мұғалім 
ғылыми  ӛзіндік  әрекетті  үйренуші-
лермен  субъект  аралық  қатынастар 
негізін құруға ұмтылуы тиіс. 
Ол  оқушыларға  субъектілік  рӛлді 
меңгеруге  және  ӛзінің  субъектілік 
ӛкілеттіліктерін 
пайдалана 
білуге 
кӛмектесуі тиіс. 
Мұғалім оқыту үдерісін кӛкейкесті 
және  оқушылардың  субъектілік  тәжір-
биесін  байытуға  негізделіп  ұйымдасты-
руы 
тиіс. 
Оқытудағы 
оқушының 
субъектілігі деп: 
-  оқуда 
белсенді  ұстанымның 
орын алу қабілеттілігін; 
-  ғылыми 
қызметке 
ӛзінің 
(позитивтік)  кӛзқарасының  қалыптасу-
шылығы,  оны  жүзеге  асырудың  жеке 
стилін жасай алуын; 
-  ғылыми  мақсаттарға  қол  жеткі-
зу  үшін  жеке  тұлғалық  және  еріктік 
күш-жігерді жұмылдыру қабілеттілігін; 
-  ғылыми 
қызметті 
жобалау, 
жоспарлау  және  болжам  жасау  қабілет-
тілігін; 
-  ішкі  оң  себеп-салдар  негізінде 
ӛзінің  танымдық  белсенділігін  қалып-
тастыру қабілеттілігін айтамыз. 
Бейнелеп  айтқанда,  оқушы  ӛзі 
үшін  мұғалімге  айналуы  тиіс,  бір 
мезгілде 
«мұғалімде», 
«шәкіртте» 
болуы 
тиіс. 
Оқытуда 
оқушының 
субъектілік  ұстанымын  қалыптастыру 
үшін  оқу  үдерісінде  оқушы  оқу 
қызметін мұғалім тарапынан басқарудан 
ӛзін-ӛзі  бақылауға,  сыртқы  бағалаудан 
ӛзін-ӛзі  бағалауға  ӛтетіндей  етіп  құруы 
тиіс. Оқытуды ұйымдастырудың мұндай 
логикасы  мұғалімнің  де  (ол  сабақ 
берушіден 
оның 
тұлғалық 
ӛсуін, 
танымдық  белсенділігі  мен  дербестігін 
ынталандыратын  және  жағдай  жасай-
тын  фасилитаторға,  оқушының  кӛмек-
шісіне  айналады),  әрі  оқушының  да  (ол 
оқу  үдерісінің  белсенді  және  мүдделі 
қатысушысы  болады)  кӛзқарастарының 
ӛзгеруіне әкеледі. 
Педагогикалық 
қызметте 
алға 
қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін 
ізденістік,  шығармашылық,  жобалық 
жұмыстарды  пайдаланып,  оқытудағы 
мектеп  оқушысының  субъектілік  ұста-
нымын  жобалап  қана  қоймай,  жаңа 
педагогикалық  технологияларды  іске 
асыруға мүмкіндік беретін жеке, топтық 
танымдық 
қызмет 
әдісін 
кеңінен 
қолдану  қажет.  Топтағы  жұмыстар 
оқушыларға 
субъектілік 
ӛкілеттігін 
пайдалануға 
кӛмектеседі, 
ғылыми 
әрекетті  жобалау,  қолда  бар  мақсаттар 
негізінде іс-қимыл бағдарламасын құру, 
міндеттер  қалыптастыру  және  оларды 
шешудің  нақты  құралдарын  табу 
қабілеттілігін  дамыту  үшін  жағдай 
жасайды.  Топтарда  ӛзіне  және  ӛз 
жолдастарына талап қоюшылық, ұжым-
дастық,  жауапкершілік  сезімі,  ӛзара 
кӛмек  және  басқаларды  ұятқа  қалдыр-
мауға  ұмтылыс  айқын  кӛрінеді.  Олар 
мұндай  сабақтарда  ӛздері  жайлы  және 
ӛте  сенімді  сезінеді.  Оқушылар  топта 
ӛте  жақсы  жұмыс  істей  алатын  болған-
да,  олармен  сабақ-семинар,  практика-
лық  сабақтар,  конференция,  рӛлдік 
ойын жүргізу ӛте жеңіл, әрі ыңғайлы. 
Семинар-сабақтарда  («Бейоргани-
калық  қосылыстардың  негізгі  класта-
ры»,  «Химиялық  байланыс  түрлері», 
«Кӛмірсутектердің  табиғи  кӛздері», 
«Биологиялық  белсенді  қосылыстар», 
«Д.И.Менделеевтің  периодтық  жүйесі 
және  периодтық  заңы»  және  т.б.) 
міндетті  түрде  әрқайсысының  сұрақ 
қоюға,  жауап  беруге,  ӛз  пікірі  болуына 
және  оны  айтуға  қорықпауға,  ал  егер 
қаласа  оны  ӛзгертуге  құқы  бар  еркін 
талқылау,  сұхбат  жүреді.  Сабақты 
ӛткізудің  мұндай  формасы  оқушының 
субъектілік  кӛзқарасын  қолдайды.  Бос-
тандық  жоқ,  таңдау  жоқ  немесе  оқушы 
оларды  қолдана  білмейтін  кезде  –  ол 
басқаларға  тәуелді  болады.  Алдымен 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
77 

         
31           
қарапайым  іс-қимылдарда  сұрақ  беру, 
ӛз  пікірін  білдіру,  еркін  болуды  үйрене 
келе  оқушы  біртіндеп  күрделі  істерде 
(практикалық,  танымдық,  зерттеушілік 
қызметте)  ӛз  мақсаттары  мен  құралда-
рын анықтауда еркіндікке үйренеді. 
Сабақтан тыс уақытта оқушыларға 
шығармашылық  жұмыстар  (рефераттар, 
хабарламалар,  бақылаулар,  зерттеулер, 
тәжірбилер)  ұсыну.  8  сыныпта  «Химия 
кабинетіндегі  техникалық  қауіпсіздігі» 
тақырыбына  шығармашылық  жұмыстар 
(ертегілер,  суреттер,  сӛзжұмбақтар, 
ӛлеңдер,  байқаулар)  жүргізіледі,  9  сы-
ныпта  оқушылардың  ӛздері  заттардың 
электрӛткізгіштігін  ӛлшеуге  арналған 
аспаптарды құрып, дайындайды. 11 сы-
ныпта  «Адам  және  қоғам  ӛміріндегі 
жоғарғы  молекулалық  қосылыстар» 
тақырыбы  бойынша  топтық  жобаларды 
қорғайды. 
11  сынып  оқушылары  сыныптағы 
түрлі  қызметтерін  болжайтын,  балалар-
ды ӛзара іс- қимыл мен ынтымақтастық 
дағдыларына,  қарым-қатынас  амалда-
рына  үйренетін  курстың  зерттелетін 
тақырыптары  бойынша  мультимедия-
лық  презентациялар  әзірлейді.  Шығар-
машылық  жұмыстарды  орындау  оқып-
үйренушілерге  ӛзін  танытуға  кӛмекте-
седі,  жағдайды  талдауға,  ӛз  іс-қимыл-
дары  үшін  мақсатты  нұсқауларды 
таңдауға, 
шешім 
қабылдауға, 
ӛз 
еңбегінің  нәтижесі  үшін  жауапкерші-
лікті мойына алуға кӛмектеседі. 
Осылайша,  біздің  пайымдауымыз-
ша,  оқытудағы  мектеп  оқушысының 
субъектілік кӛзқарасын жоспарлау жеке 
тұлғаның  әлеуметтік  құзыреттілігін 
қалыптастырудың қажетті шарты болып 
табылады.  Ӛз  әрекетін  және  мінез-
құлқын  жобалау  мен  болжау,  шешім 
қабылдауда  белсенді  болу  қабілетті-
лігін,  жауапкершілігін  және  жеке 
мүдделер  теңгерімін  сақтауға  ӛмірлік 
мәселелерді  шешу  кезінде  жолығады. 
Сонда, 
біздің 
түлектер 
ересектер 
әлеміне  аяқ  баса  отырып  ӛмірлік 
мәселелерде  дәрменсіз,  енжар,  жігерсіз 
болмай,  әлеуметтік  ӛмірде  ӛз  орнын 
табуда сенімділік орнайды. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына 
Жолдауы. 2014 ж, 17 қаңтар. «www.bnews.kz». 
2.  Қазақстан  Республикасының  2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту 
тұжырымдамасы // Егемен Қазақстан. 26.12.2003 ж. - 332-333 бб. 
3.  К.Жолдыбекова. 
Оқушылардың 
шығармашылық 
белсенділігін 
дамыту 
/К.Жолдыбекова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - №11. - 2003 ж. 99-102 бб. 
4.  Ж.Қоянбаев, Р.Қоянбаев. Педагогика. Астана: ЕҮУ, 1998 ж, 378 б. 
5.  Шығармашылық  дербестікті  қалыптастыру.  Қазақстан  мектебі,  №10,  2007  ж,  - 
31 б. 
6.  Г.К.Селевко.  Современные  образовательные  технологии.  М.,  Народное 
образование, 1999 ж, 58 б. 
 
 
Аннотация 
 
Мақалада қазіргі таңда мектептеріндегі химия пәні аясында оқушының әлеуметтік 
құзырлылығын  қалыптастыру  мәселесі  қарастырылады.  Оқушының  субъективті 
ұстанымын  жүзеге  асыруда  –  оқу  үдерісінде  оқушылар  мұғалім  басшылығынан 
ӛздігінен басқарушылыққа, сыртқы бақылаудан ӛзіңдік бақылауға, сыртқы бағалаудан 
ӛзіндік бағалауға кӛшуі қажет. 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
78