Т.Қ. Қойбағарова, Р. А. Ельтинова

 
199 
Оқыту кезінде компьютерлік бағдарламалардың ерекшеліктерін 
қарастыруда  компьютерлік  оқыту  негізінде  оқытушы  бағдарлама 
жатқанын ұмытпаған жөн, ол ойлау әрекеттері мен операцияларының 
жүйелі түрде оқыту алгоритмін білдіреді. Құрастырылған алгоритмнің 
сапасын  оқытушы  бағдарламаның  тиімділігі  анықтайды.  Оқытушы 
бағдарламаларды  құрастыру  біліктілігі  жоғары  ұстаздар,  әдіскерлер 
мен программистердің қыруар еңбегін қажет етеді. Оларды құрастыру 
кезінде  шығармашылық  интеллекті  мен  білім  инженериясының 
әдістері пайдаланылады.  
Оқытушы  бағдарламалар  сызықты,  тарамдалған  немесе  аралас 
сызба бойынша құрала алады. 7.1- суретте көрсетілген сызықты сызба 
оқу  материалын  біртіндеп  оқытылатын    ұсақ  бөлшектерге  бөлуді 
көздейді.  
7.1 - сурет. Сызықты оқытушы бағдарламаның сызбасы  
Әр  бөлшектен  кейін  сабақты  игеруіне  бақылау  жүргізіліп,  оқу 
материалының  келесі  бөлшегіне  көшеді.  Сызықтық  бағдарламалар 
оқуда  еңбек  пен  уақыттың  үлкен  шығынын  талап  етеді,  бірақ  оқу 
материалының 95 %-ға меңгерілуін қамтамасыз етеді.  
Оқушы  бағдарлама  ұсынған  жауаптың  біреуін  таңдаған  кезде 
бағдарлама  тарамдалады,  ал  оқушы  материалдың  келесі  бөлшегіне 
көшіріледі  немесе  қайта  толық  игерілмеген  бөлшекке  оралады. 
Бағдарламаның  тарамдарында  қателіктерге  қосымша  түсініктер  мен 
түсініктемелер берілуі мүмкін. Нәтижесінде, әрбір оқушы тарамдалған 
бағдарламамен  жұмыс  жасау  кезінде  өзінің  жеке  қабілеттеріне 
байланысты  түрлі  жолмен  оқу  мақсатына  жылжиды.  Жақсы 
даярланған  оқушылар  бағдарламаның  негізгі  бағанасымен  алға 
жылжыса,  нашар  даярланғандары  бүйір  тарамдарға  кете  береді. 
Тарамдалған  материалдың  артықшылығы,  ол  теориялық  материалды 
неғұрлым  жылдам  өтіп,  оқытуды  жекешелендіруді  қамтамасыз  етеді. 
Әдетте,  бұл  бағдарламалар  оқу  материалын  өтудің  үш  қиындық 
деңгейін  ұсынады,  ол  кез  келген  оқушылар  контингентінің  оқудағы 
мүмкіндіктер өрісін білдірмейді.  
Аралас  бағдарламалар  сызықты  және  тарамдалған  алуан  түрлі 
комбинацияларды  білдіреді,  ол  оқушыға  қиындық  деңгейі  бойынша 
бағдарламаның түрлі бөлшектеріне ауысуына мүмкіндік береді.  
 
Мөлшер 
 
Бақылау 
 
Мөлшер 
 
Бақылау 

 
200 
7.2 - сурет. Тарамдалған оқытушы бағдарламаның сызбасы 
Компьютерде  оқытушы  бағдарламалармен  жұмыс  жасауды 
жоспарлаған  мұғалім  оқушыларға  оқу  материалын  жеткізуге  қажетті 
уақыт көлемін анықтап алуы тиіс, бұл жағдайда үлгерімі орташа емес, 
төмен оқушыларды ескеруі қажет. Сондай-ақ мұғалім оқу материалын 
жылдам  игерген  оқушыларға  неғұрлым  күрделі  тапсырма  беруді 
немесе олармен дидактикалық ойын ойнаудың алдын алу керек.  
Оқытушы  бағдарламалардың  мазмұнында  игерген  материалды 
тексеруге  арналған  тестілер  болуы  шарт.  Аталмыш  тестілерді 
пайдаланудың  өзіндік  ерекшеліктері  бар.  Мұғалім  оқушылардың 
дәптерлері  мен  жазбаша  тестілік  тапсырмаларын  тексеруден  қолы 
босайды,  ал  оқушылар  компьютер  олардың  жетістіктерін  тексеруде 
әділ  болатындығын  біледі.  Егер  компьютер  екілік  бағасын  қойса, 
бағдарламаны тағы бір мәрте қосып, жағдайды түзетуге болады.  
7.6. 
Бастауыш 
мектепте 
компьютерді 
қолданудың 
санитариялық-гигиеналық талаптары 
Бастауыш 
мектепте 
компьютерді 
пайдаланған 
кезде 
санитариялық-гигиеналық  талаптарға  зор  мән  беріп,  компьютерлік 
сынып ережелерін қатаң сақтаған жөн.  
Мысалы,  сыныптан  кіріп-шығуға  мүғалім  рұқсат  береді.  Әрбір 
оқушы  өз  тобына  тағайындалып  берілген  жұмыс  орнынан  ауыспауы 
керек,  яғни  сынып  белсенділерін  сайлау,  компьютерді  және  оған 
қосылған  басқа  құрылғыларды  да  іске  қосуға,  өшіруге  рұқсат 
етілмейді,  оны  мұғалім  атқарады  және  де  компьютерге  компакт-
дискілерді салуды, алуды мұғалім жүргізеді. 
Сабақ  жүргізу  барысында  қазіргі  кездегі  санитариялық 
талаптарға  сәйкес  балалардың  жұмыс  ісіне  олардың  денсаулығына 
қауіпсіздігі  туралы  санитариялық-эпидемиологиялық  қорытындысы 
бар  компьютерлік  техниканы  ғана  пайдалануға  болады  [38]. 
Компьютерлер  қолданылатын  бөлмелер  барлық  санитариялық-
гигиеналық талаптарға сай болуы тиіс. 
 
М
өлше
р 1
 
Б
ақы
ла
у 
 
 
М
өлше
р 2
 
Б
ақы
ла
у 
 
 
М
өлше
р 3
 
Б
ақы
ла
у 
 
 
М
өлше
р 4
 

 
201 
Компьютерлік  сыньпта  оқушылардың  өздері  және  көздері 
шамадан тыс шаршамас үшін 1-4-сынып оқушыларының компьютерде 
үздіксіз жұмыс істеу уақыты 10-15 минуттан
1
 аспауы тиіс. Балалардың 
көздері  талмас  үшін  компьютерде  жұмыс  істеп  болған  соң,  олармен 
көзге  арналған  арнайы  жаттығулар  жасауы  керек,  жаттығуларды 
балалар  экранға  қарамай  тұрғанда,  қалыпты  күйде  дем  алдырып,  көз 
қозғалыстарын  барынша  үлкен  етіп  орындауға  тырысуы  керек. 
Балаларға  қызықты  болуы  үшін  жаттығулар  ойын  түрінде 
орындалады. 
Пернетақтада  жұмыс  жасау.  Әдіскерлер  мен  мұғалімдер 
кейде  бастауыш  мектеп  оқушыларының  нәзік  қолының  қимылдарын 
дамытуды назардан тыс қалдырып кетеді. Бұл аспектіге көбіне  еңбек 
мұғалімі  назар  аударады,    себебі  қолды  дамыту  -  бұл  пәннің  басты 
міндеттерінің бірі. 
Информатика  сабағында  компьютермен  жұмыс  жасау  кезінде 
алдымен  пернетақтада  және  тышқанмен  жұмыс  істеу  әдістерін 
меңгеру керек. Бұл  - өте күрделі үрдіс, себебі оқушы нәзік қолы мен 
саусақтарының  қимылынан  басқа,  компьютер  экранына  да  назар 
аударып отыруы тиіс.  
Отандық 
мектептердің 
кабинеттерінде 
жасы 
үлкен 
пайдаланушыларға  арналған  компьютерлер  орнатылғандықтан, 
оқытуда  қиындық  туғызады.  Олардың  пернетақталары  мен 
тышқандары  үлкендерге  сәйкестеніп  жасалған,  балаларға  ыңғайсыз.  
Балалардың пернетақтамен және тышқанмен жұмыс жасауды меңгеру 
үрдісінде нәзік қолдары мен саусақтардың дамуына кедергі жасайды, 
ал  қол  қимылдары  бала  миының  дамуын  ынталандыратынын  бәріміз 
білеміз.  
Осыған орай, оқыту үрдісінде ноутбуктерді пайдалану ыңғайлы, 
олардың  пернетақталарының  көлемі  кішірек,  балалардың  қолына 
икемді.  Олар  үстелде  аз  орынды  алып,  кәдімгі  сынып  бөлмелерінде 
пайдалануға болады. Айтып кететін жайт, ноутбуктердің қазіргі құны 
үстелдік  дербес  компьютерлердің  бағасына  пара-пар.  Соңғы  кезде 
нарықта көлемі алуан түрлі тышқандар да шығарыла бастады, оларды 
пайдаланушылардың  қолына  сәйкестендіріп  сатып  алуға  болады, 
информатика  сабағында  әртүрлі  жас  шамасындағы  оқушыларға 
пайдалануға ыңғайлы.   
Санитарлық 
нормалар 
мен 
ережелер 
төменгі 
сынып 
оқушыларының  компьютердегі  жұмысын  келесідей  шектейді:  
1 сыныпқа – 15 минут, 2-3-сыныптарға – 20 минут, 4-5-сыныптарға – 
25  минут,  компьютерді  пайдалану  сабақтары  аптасына  1  рет  қана 
                                                 
1
1-кітаптан 5-тараудың 5.1.4.-бөлімін қараңыз  

 
202 
болуы тиіс. Бұлардың барлығы оқу үрдісін ұйымдастыруды барынша 
шектейді. Балаларға компьютерде жұмыс жасау уақытының шектеулі 
екендігін  түсіндіру  қиын,  олар  үйде  шектеусіз  теледидардың  және 
компьютердің  алдында  ойын  қосымшаларын  қалауынша  ойнауға 
дағдыланып  қалған.  Мұндай  жағдайда  мұғалім  оқушыларды 
компьютерден дене шынықтыру минуттарымен тоқтата алады.   
7.7. Зертханалық жаттықтыру тапсырмалары 
1-зертханалық  жұмыс  «Информатканың  пропедевтикалық 
курсын оқытудың жалпы әдістемесі» 
Қарастырылатын сұрақтар: 
1.  Информатиканың  пропедевтикалық  курсын  (ИПК)  оқыту 
әдістемесінің қалыптасуы (ПКИ). 
2.  Информатиканың  пропедевтикалық    курсының  мақсаты  мен 
мазмұны. 
3.  Информатиканың пропедевтикалық  курсын оқытуға қажетті 
нормативті құжаттар. 
4.  Мектепке  дейінгі  білімді  ақпараттандыру.  Психологиялық  
салдары. 
5.  Бастауыш 
мектептегі 
оқушылардың 
психологиялық, 
физиологиялық ерекшеліктері 
6.  Информатика  кабинетінде  бастауыш  сынып  оқушыларымен 
жұмысты ұйымдастыру ерекшеліктері. 
1-зертханалық  жұмыс  «Бастауыш  мектептегі  информатика 
сабағы» 
Қарастырылатын сұрақтар: 
1.  Бастауыш 
сыныптардағы 
информатика 
сабағының 
құрылымы. 
2.  Бастауыш  мектептегі  әдістемелік  тәсілдер  («пластилин», 
«қатесін тап» т.с.с.) 
3.  Дәптермен жұмыс баспа әріптері бойынша. 
4.  Сергіту сәттерін өткізу. 
5.  ДК –ді қолданып сабақ өткізуге нұсқаулар . 
6.  Сабақтаға ойын  компоненттері (нақты мысал келтіру). 
Таңдаған таңдаған бойынша сабақ жоспарын құрыңыз 
Әдебиеттер: 
1.  Босова  Л.Л.  Уроки  информатики  в  5-6  классах:  Методиче-
ское пособие / Л.Л. Босова, А.Ю. Босова. – М.: БИНОМ. Лаборатория 
зна-ний, 2004. – 256 с. 
2.  Первин Ю.А. Информатика дома и в школе. Книга для учите-
ля. – Спб.: БХВ-Петербург, 2003. 

 
203 
1-қосымша 
1-схема [26]. Ақпарат және ақпараттық үрдістер бағыты 
 

 
204 
2-схема [26]. Компьютер бағыты  
 

 
205 
3-схема [26]. Формализациялау және модельдеу бағыты  
 

 
206 
4-схема [26]. Алгоритмдеу және бағдарламалау бағыты  
 

 
207 
5-схема [26]. Ақпараттық технологиялар бағыты  
 

 
208 
5.1-схема. 5-схеманың жалғасы 
 

 
209 
5.2-схема. 5-схеманың аяғы 
 

 
210 
Пайдаланылған әдебиет 
1.  Беспалько  В.П.  Основы  теории  педагогических  систем.  – 
Воронеж: ВГУ, 1977. – 304 с. 
2.  Бидайбеков Е.Ы., Лапчик М.П., Беркімбаев К.М., Сағымбаева 
А.Е.  Информатиканы  оқыту  теориясы  мен  әдістемесіне  кіріспе:  Оқу 
құралы. – Алматы, 2008. – 280 бет. 
3.  Бочкин  А.И.  Методика  преподавания  информатики.  — 
Минск: Вышэйшая школа, 1998. 
4.  Гейн  А.Г.,  Житомирский  В.Г.  и  др.  Основы  информатики  и 
вычислительной техники. - М.: Просвещение, 1991. 
5.  Горячев  А.В.,  Меньшакова  А.В.,  Методика  преподавания 
информатики  в  начальной  школе  (1-4  классы)  на  примере  курса 
«Информатика в примерах и играх». М.: Педагогический университет 
«Первое сентября», 2005, 68 с.  
6.   Гребенюк  О.С.,  Гребенюк  Т.Б.  Теория  обучения:  Учеб.  для 
студ. высш. учеб. заведений. – М.: ВЛАДОС-ПРЕСС, 2003. – 384 с. 
7.  Ершов 
А.П.  Информатика:  Предмет  и  понятие  // 
Кибернетика. Становление информатики. – М.: Наука, 1986. 
8.  Ершов А.П. Школьная информатика в СССР:  от грамотности 
к культуре //ИНФО. -1987. - №6. 
9.  Ершов  А.П.,  Звенигородский  Г.А.,  Первин  Ю.А  Школьная 
информатика (концепции, состояние, перспективы). Препринт ВЦ СО 
АН СССР №152. - Новосибирск, 1979,51 с. 
10.  Ершов  А.П.,  Звенигородский  Г.А.,  Первин  Ю.А.  Школьная 
информатика (концепции, состояния, перспективы) // ИНФО, 1995, № 
1, С. 3. 
11. Ефимова О.В.,  Шафрин  Ю.А. Практикум   по компьютерной 
технологии. - М.: АБФ, 1997. 
12. Завельский  Ю.В.  "  Как  подготовить  современный  урок"  . 
Журнал "Завуч" № 4, 2000 г. 
13. Загвязинский  В.И.  Теория обучения:  Современная  интерпре-
тация. – М.: Академия, 2001. – 192 с.  
14. Златопольский Д.М. Интеллектуальные игры в информатике. 
БХВ-Петербург, 2004 г. – 390 с. 
15.  Изучение  основ  информатики  и  вычислительной техники.  II 
Часть - I. М.: Просвещение, 1985. 
16.  Изучение  основ  информатики  и  вычислительной  техники. 
Часть II. - М.: Просвещение, 1986. 

 
211 
17. Кабинет информатики. Методическое пособие  / И.В. Роберт, 
Ю.А.  Романенко,  Л.Л.  Босова  и  др.  –  М.:  БИНОМ.  Лаборатория  зна-
ний, 2002. – 125 с. 
18. Каймин  В.А.  и  др.  Основы  информатики  и  вычислительной 
техники. - М.: Просвещение, 1989. 
19. Когаловский  М.Р.  Энциклопедия  технологий  баз  данных.  — 
М.: Финансы и статистика, 2002. 
20.  Қойбағарова  Т.Қ.  Turbo  Pascal  программалау  тілі.  Оқу 
құралы.– Павлодар, 2011. – 264 бет. 
21. Қойбағарова  Т.Қ.  Информатика,  Оқу-әдістемелік  құрал.  – 
Павлодар, 2010. – 324 бет. 
22. Концепция содержания  обучения  информатике  в 12- летней 
школе (проект) //ИНФО.-2000. - №2. 
23. .Крысько В.Г. Психология и педагогика: Схемы и коммента-
рии. – М.: Владос-Пресс, 2001. – 368 с. 
24.  Кузнецов  А.  А.    О  концепции  содержания  образовательной 
области "Информатика"  в 12-летней  школе //ИНФО. 2000. - №7. 
25. Кушниренко  А.Г.,  Лебедев  Г.В.,  Сворень  Р.А.  Основы  ин-
форматики и вычислительной техники. - М.: Просвещение, 1990. 
26. Лапчик  М.П.  и  др.  Методика  преподавания  информатики: 
Учеб.  пособие  для  студ.  пед.  вузов  /  М.П.Лапчик,  И.Г.Семакин, 
Е.К.Хеннер; Под общей ред. М.П. Лапчика. – М.: Издательский центр 
«Академия», 2001. – 624 с. 
27. Малев  В.В.  Общая  методика  преподавания  информатики: 
Учебное пособие. - Воронеж: ВГПУ, 2005. - 271 с.  
28. Малев  В.В.,  Малева  А.А.,  Микерова  Л.Н.  Современный  ка-
бинет информатики: Учебно-методическое пособие для студентов фи-
зико-математического факультета. – Воронеж: Воронежский государ-
ственный педагогический университет, 2003. – 84 с. – (Серия «Теория 
и методика обучения информатике»). 
29. Малева А.А., Малев В.В. Практикум по методике преподава-
ния информатики. - Воронеж: ВГПУ, 2006. - 148 с.   
30. Методические и справочные материалы по внедрению разви-
вающих педтехнологий в  профессиональное  образование / Под науч-
ной редакцией Н.Н. Михайловой. – М.: ИРПО, 2000. 
31. Нұрсұлтанов  Қ.  Дискретті  математикалық  логика.  Шәкәрім 
атындағы Семей мемлекеттік университеті. – Семей, 2002. – 328 бет. 
32.  Основы  информатики  и  вычислительной  техники.  Програм-
ма для средних учебных заведений. - М.: Просвещение, 1985. 
33. Панкратова  Л.П.,  Челак  Е.Н.,  Контроль  знаний  по  информа-
тике:  тесты,  контрольные  задания,  экзаменационные  вопросы, 

 
212 
компьютерные проекты. БХВ-Петербург, 2004 г. – 448 с. 
34. Педагогика / В.А. Сластенин и др.  – М.: Школа-Пресс, 1998. 
– 512 с. 
35. Педагогика:  педагогические  теории,  системы,  технологии  / 
Под ред. С.А. Смирнова. – М.: Академия, 1998. – 512 с. 
36. Платов  В.Я.  Деловые  игры:  разработка,  организация, 
проведение. – М.: Профиздат. 1991. – 80 с. 
37.  Программа курса  "Основы информатики и вычислительной 
техники"  /Микропроцессорные   средства   и системы. 1986.-№2. -С. 
86-89. 
38.  Программы  средней  общеобразовательной  школы. Основы  
информатики и вычислительной техники.  -  М.: Просвещение, 1991. - 
44 с. 
39. Пуйман  С.А.  Педагогика.  Основные  положения  курса.  – 
Минск: ТетраСистемс, 2002. – 256 б 
40. Санитарные  правила.  «Санитарно-эпидемиологические  тре-
бования  к  условиям  работы  с  источниками  физических  факторов 
(компьютеры и видеотерминалы), оказывающих воздействие на чело-
века» – Утверждены постановлением Правительства РК от 1 декабря 
2011 года – № 1430 
41.  Селевко  Г.К.  Современные  образовательные  технологии.  – 
М.: Народное образование, 1998. – 256 с. 
42. Семакин  И.Г.,  Шеина  Т.Ю..  Преподавание  базового  курса 
информатики  в  средней  школе.  Методическое  пособие.  – 
М.:Лаборатория Базовых Знаний, 2001. – 496 с.: ил. 
43.  Советский  энциклопедический  словарь.  -  М.:  Советская  эн-
циклопедия, 1987. 
44. Софронова Н.В. Теория и методика обучения информатике. – 
М.: Высшая школа, 2004. – 223 с. 
45.  Хуторской  А.В.  Современная  дидактика.  –  СПб.:  Питер, 
2001. – 544 с. 
46. Шафрин  Ю.А.  Основы  компьютерной  технологии.  Учебное 
пособие  для  7-11  классов  по  курсу  "Информатика  и  вычислительная 
техника". - М.: АБФ, 1997. 
Электрондық ресурстар 
47. . – http://school.iatp.by/uthitel/salagam/domzadanie.htm  – Всё о 
домашнем задании. 
48. 
http://mf.mgpu.ru/main/Content/Vestnik/Vestnik2/11.doc 
Дерга-
чева Л.М. Необходимость дифференцируемого подхода при подготов-
ке домашнего задания по информатике // Вестник Московского город-

 
213 
ского педагогического университета. – 2004. – № 1 (2). 
 
49. 
http://www.school2100.ru/arch_mag_stat/magst_12-04_18.pdf 
Алексеева  О.В.,  Литвинова  Е.А.  Домашняя  работа  как  одна  из  форм 
занятий с учащимися по предмету // Начальная школа плюс До и По-
сле. – 2004. – № 12.  
50.  
http://citpvl.kz/
 
– 
Павлодарский 
областной 
центр 
информационных технологий
 
51. 
http://www.ipkpkpavlodar.kz/
  – Павлодарский областной ИПК 
педагогичеких кадров
 
52. 
http://infust.kz/2011/09/bayandama-taqyryby-bastauysh-synypta-
informatika-panin-engizuding-qazhettiligi/  –
 Информатик ұстаздар 
53. 
http://nto.immpu.sgu.ru/sites/default/files/3/
 __ 12697.pdf.  
54. 
http://www.edu.gov.kz/yzmeti/doshkolnoe_i_srednee_obrazovani
e/12_letnee_obrazovanie/12_zhyldy_bilim_beru_mazmny/
 
55. 
http://45minut.kz/
 
Қосымша әдебиет 
56.  Босова  Л.Л.  Уроки  информатики  в  5-6  классах:  Методиче-
ское пособие / Л.Л. Босова, А.Ю. Босова. – М.: БИНОМ. Лаборатория 
зна-ний, 2004. – 256 с. 
57. Первин Ю.А. Информатика дома и в школе. Книга для учите-
ля. – Спб.: БХВ-Петербург, 2003. 
 

 
214 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Т.Қ.  Қо йбағ ар ов а ,  Р.А . Е ль тинова  
 
Информатиканы  
оқыту әдістемесі 
 
Басуға  25.01.2013 ж. қол қойылды. 
 
Форматы 70х100 1/16. Кiтап-журнал қaғазы.
 
Көлемi шартты 9,5 б.т. Таралымы 500 дана.  
Бағасы келiciм бойынша. 
 
Тапсырыс № 0668
 
 
 
Ғылыми-баспа орталығы
 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты
 
140002, Павлодар қаласы, Мир көшесі,60
 
e-mail: rio@ ppi .kz