92
Еңбексүйгіш тұрғындар жаңа лимон, апельсин, анар, алма,
алмұрт ағаштарын отырғызады. Бақшаларына қырыққабат,
қызылша, сәбіз, пияз, қызанақ, бұрыш, асқабақ және басқа
да дәруменге мол көгөністерді егеді. Жайылымдарда шөп
өсіп, сиыр, ешкі, қойлар көп сүт пен ет бере бастады.
Уақыт өте келе тұрғындардың жағдайы жақсарып, адамдар
қайтадан көңілдене бастады, жасанды дәрумендерді ойлап
шығарғандарға алғыстарын білдірді. Осыдан бастап,
тұрғындар дұрыс тамақтану және салауатты өмір салтын
ұстануға әдеттенді.
тосын сый.
– Дәруменсіздік (авитаминоз) дегеніміз не? Оны кім және
қалай емдейді?
Балалар өз ойларымен бөліседі, педагог балалардың
жауаптарын қорытындылап, дәрумендер таратады.
педагог ақпараты: Адам организміне қажетті көлемдегі
дәрумендердің жетіспеушілігін – дәруменсіздік
(авитаминоз) ауруы деп атайды. Адам ауырып, солғын
тартып, әлсіз әрі көңілсіз болады.
Организмге дәруменнің жетіспеушілігі әсіресе ауырған
кезде және көктем мен қыс мезгілдерінде сезіледі. Бұл
мезгілде табиғи дәрумендердің қоры азайып, организм
қосымша жасанды дәрумендерді қажет етеді.
есіңде ұста! Дәрумендерді тек дәрігердің нұсқаулығы
бойынша ғана қолдану керек.
93
Жұмбақты шешіп, құрамында «А» дәрумені мол
көгөністі атайық.
Жаздай інге тығылып
Жатқан қызыл түлкіні
Құйрығынан суырып,
Әкелді әжем бір күні. (Сәбіз)
– Барлық тағамға қолданатындай сәбіздің қандай пайдасы
бар?
– Балалардың жауаптары.
(ұ, Ж) Әліппе-дәптермен жұмыс.
– Тағы қандай азық-түлікте «А» дәрумені бар?
(Балалардың жауаптары.)
– «А» дәрумені көптеген жасыл, сары түсті көгөністер мен
жемістердің: асқабақ, болгар бұрышы, жасыл пияз, жүзім,
аскөк, қауын, шабдал, өрік, алма құрамында бар. Тағы
қызылша, сарымсақ құрамында да кездеседі.
Қорытынды: «А» дәрумені бойдың өсуі, көз жанары үшін
өте маңызды. Сендердің көздерің қырағы, әрқашанда сау
болуы үшін «А» дәруменін жеу керек.
(ұ, Ж) Әліппе-дәптермен жұмыс. (Жалғасы)
– «В» дәрумені үшін қандай азық-түліктер үйшік болып
табылады? Ол несімен пайдалы?
Балалардың жауаптары.
педагог ақпараты: «В» дәрумені жүректің жақсы жұмыс
істеуіне көмектеседі. «В» дәрумендері үлкен отбасы: В1,
Әліппе-дәптер
Әліппе-дәптер
94
В2, В6, В12. Олардың барлығы денсаулық үшін маңызды.
– Құрамында «В» дәрумені бар көгөністі жұмбақ арқылы
тауып көрейік.
Пішіні бар домалақ,
Көміп қойдым сығалап,
Жақсы болса тұрмысы,
Шығады екен қоғалап.
Бес ай таман біткенде,
Қаптап алдым құмалақ. (Картоп)
педагог ақпараты: Картоп құрамында «В» дәрумені
өте көп. Күріш, мейіз, балық, жұмыртқа, ірімшік, йогурт,
жаңғақ, банан, бұршақ, бауыр, нан, саңырауқұлақ, салат
құрамында болады. Қой, сиыр, шаян еттерінің құрамында
бар.
Қорытынды: «В» дәрумені баланың өсуіне, жүйке
жүйесіне, бұлшық етіне, тәбетіне, жүрек жұмысына
жағымды әсер етеді. Бұл дәрумен жеткіліксіз болса, адам
тез шаршағыш келіп, есте сақтау қабілеті төмендейді.
Сол себепті балалар мен оқушыларға, студенттерге грек
жаңғағын жеу пайдалы.
(ұ, Ж) Әліппе-дәптермен жұмыс. (Жалғасы)
– «С» дәрумені жайлы не білесіңдер? Оны басқаша қалай
атайды, пайдасы қандай?
Балалардың жауаптары.
– «С» дәрумені барлық организмді нығайтады, адамдардың
денсаулығы мықты болады, тұмаудан сақтайды. Ол барлық
жемістер мен көгөністерде, әсіресе қарақат, итмұрын,
Әліппе-дәптер
95
апельсин, лимон, орамжапырақ, шалғам, пиязда болады.
Организм мықты болып, зиянды микробтарды қабылдамау,
ауруларды жұқтырмау үшін «С» дәрумені өте қажет.
(ұ, Ж) Әліппе-дәптермен жұмыс. (Жалғасы)
– Кімге «Д» дәрумені жайлы айтты? Мүмкін біреулеріңе
дәрігер балық майын ішуге кеңес берген шығар? Ол несімен
пайдалы?
педагог ақпараты: «Д» дәрумені аяқ-қол сүйектерін
нығайтады, ол балық майы, бауыр, сарымай құрамында
болады.
«Д» дәрумені – ерекше дәрумен. Ол күннің сәулесінде де
болады. Сондықтан қыс мезгілінде жиі серуенге шығу керек.
«Д» дәрумені жетіспесе кальцийдің сіңуі төмендейді. Ал
кальций – сүйек пен тіс үшін қажетті құрылыс материалы.
(ұ, Ж) Әліппе-дәптермен жұмыс. (Жалғасы)
– Көңіл аудардыңдар ма, «Е» дәруменінің үйшігі кіші екен?
Бұл ерекше дәрумен несімен пайдалы екен?
педагог ақпараты: «Е» дәрумені біздің теріміздің саулығы
үшін қажет. Ол жасыл көгөністерде, жемістерде, аскөкте
болады. Оларды атап бер. Оларға киви, қияр, орамжапырақ,
көк пияз жатады.
Әліппе-дәптер
Әліппе-дәптер
96
(ұ, Ж) проблемалық сұрақ: Дәрумендер көгөністе, жеміс-
жидектер құрамында бар. Жазда дәрумендер көп. Бірақ
дәрумендер адамға жыл бойы қажет. Қыста дәрумендерді
қайдан аламыз?
Қорытынды:
• Жемістер мен көгөністер көп сақталған сайын оның
құрамындағы дәрумендер азаяды. Бірақ олар пайдасыз деп
ойламаңдар.
• Жидектен тосап қайнатқанша оны қатырып қойған
жақсы. Қатырғанда дәрумендер жақсы сақталады.
Көгөністерді де қатыруға болады.
• Жаз мезгілінде жемістерді кептіреді. Қыста кепкен
жемістерге жылы су құйып жұмсартып жеуге болады.
Кепкен жеміс шырыны да дәруменге толы. Компот жасап
ішуге болады.
• Қыс мезгілінде дәрумендерді дәрігер нұсқаулығы
бойынша дәріханадан сатып алуға болады.
• Дәрумендерді терезе алдында өсіруге болады. Босаған
йогурт ыдысы немесе бірреттік стақанға көк пияз
отырғызуға болады.
Жұмбақ
Қалың киімді ұнатады,
Шешіндірсең, жылатады. (Пияз)
– Неліктен халық арасында пиязды «емші» деп атайды?
Сорпа ішіндегі пияз бен сәбізді ұнатпайтындарың бар ма?
Балалардың жауаптары.
Достарыңызбен бөлісу: | 
