Сќуенова Р., Нџѕыманова Н. Ћазаћстан тарихы

150
Сызба-кестенi  интерактивтi  таћта  арћылы  пайда-
Сызба-кестенi  интерактивтi  таћта  арћылы  пайда-
Сызба-кестенi  интерактивтi  таћта  арћылы  пайда-
Сызба-кестенi  интерактивтi  таћта  арћылы  пайда-
Сызба-кестенi  интерактивтi  таћта  арћылы  пайда-
лану. 
лану. 
лану. 
лану. 
лану.  Бџл материалдарды оћушылардыѓ саналы тљрде
меѓгеруi; олардыѓ ойларын ортаѕа салу љшiн сабаћты
iздену, зерттеу тљрiнде џйымдастырѕан дџрыс. Ол љшiн
оћушылардыѓ бiлiмдiк шеберлiктерi мен даѕдыларын
ћалыптастыруѕа жќне з бетiмен ћосымша iздену жџмыс-
тарын пайдалана бiлуге љйрету ћажет. Сабаћтыѓ мазмџны
ћазiргi мiрмен тiкелей байланысты болѕандыћтан, оны
пiкiрталас тудыратын сџраћтар ћою арћылы конференция
сабаѕын  ткiзген  дџрыс.
КОНФЕРЕНЦИЯ САБАЅЫНЫЃ ЉЛГIСI
Мџѕалiмнiѓ  кiрiспе   сзi
Мџѕалiмнiѓ  кiрiспе   сзi
Мџѕалiмнiѓ  кiрiспе   сзi
Мџѕалiмнiѓ  кiрiспе   сзi
Мџѕалiмнiѓ  кiрiспе   сзi: — Ћазаћстан Республикасыныѓ
мемлекеттiк тќуелсiздiк алуы тарихи сананы жаѓаша
ћалыптастыруда зор рл атћарады, бџћаралыћ сананы
згертуге, џлттыћ дќстљрдi ћайта жаѓѕырту, тарихи љдерiс
болып табылады. Бџл ретте 1997 жыл — Президент Жар-
лыѕымен  «Жаппай  џлттыћ татулыћ  жќне  саяси  ћуѕын-
сљргiн ћџрбандарын еске алу жылы»; 1998 жыл — «Халыћ-
тыѓ  тџтастыѕы  мен  џлттыћ  тарих  жылы»; 1999 жыл —
«Џрпаћтар бiрлiгi мен сабаћтастыћ жылы»; 2000 жыл —
«Мќдениет жылы»; ал 2001 жылы — «Тќуелсiздiкке — 10
жыл», ал 2011 жыл “Тќуелсiздiк пен жасампаздыћћа 20
жыл” деп жарияланды. Мџныѓ зi ткен тарихтан келешек
љшiн тќлiм-тќрбие алуѕа, бџћаралыћ сананы ктеру арћылы
ћоѕамныѓ даму жолын ћайта зерделеуге  септiгiн  тигiздi.
Келесi екiншi, љшiншi, тртiншi таћырыпшалар бойынша
оћушыларды 5 топћа блiп, олардыѓ здерiне сз бередi.
Ќрбiр топ iздену арћылы ћосымша газет, журнал, тарихи,
ќдеби материалдардан оћыѕан, жазѕан шыѕармалар туралы
з ойларын ортаѕа салып, ћойылѕан сџраћты тљсiндiредi,
дќлелдейдi.
I топћа ћойылатын сџраћ:
— Кеѓестiк кезеѓде Ћазаћстанныѓ ѕылым-бiлiм салалары нелiктен
дамымай ћалды?
Оћушылар  оныѓ   себептерiн   айтады
Оћушылар  оныѓ   себептерiн   айтады
Оћушылар  оныѓ   себептерiн   айтады
Оћушылар  оныѓ   себептерiн   айтады
Оћушылар  оныѓ   себептерiн   айтады: — ѕылыми  зерт-
теулердiѓ  жљзеге  асырылуы  КСРО  кезеѓiнде  орталыћ-
тан  ћадаѕаланды;

151
— Ћазаћстанныѓ ѕылыми-техникалыћ ќлеуетiнiѓ басым
блiгi ћосалћы тљрде болды;
— Ѕылым академиясы мен оныѓ салалыћ мекемелерi
зара тыѕыз байланыста болмады;
— экономикалыћ даѕдарыс салдарынан ѕылымды ћаржы-
ландыру едќуiр ћысћартылды;
— 1990 жылдардаѕы аћшаныѓ ћџнсыздануы ѕалым-
дардыѓ айлыћ жалаћысын тмендеттi, кптеген жас
дарынды мамандар бизнеске, шетелге кеттi.
II топћа ћойылатын сџраћ:
— Ѕылым мен бiлiм саласындаѕы аталѕан кемшiлiктердi жою љшiн
Ћазаћстан Республикасыныѓ Ѕылым министрлiгi ћандай шара-
ларды жљзеге асырды?
Оћушылар
Оћушылар
Оћушылар
Оћушылар
Оћушылар: — Министрлiктiѓ џсынысына сќйкес
1992 жылы Ћазаћстан Республикасыныѓ Президентi
«Ѕылымды жетiлдiру жќне республиканыѓ ѕылыми-тех-
никалыћ ќлеуетiн дамыту туралы» Жарлыћћа ћол ћойды.
1992—1993 жылдарда џлттыћ ѕылыми орталыћтар ћџ-
рылды. Олар — электроника жќне байланыс; информатика
жќне есептеуiш техника; биотехника; экология жќне жара-
тылыстану бойынша; минералдыћ шикiзаттарды кешендi
тљрде ѓдеу; жаѓа жќне ѕарыштыћ технологиялар бойынша
орталыћтар, — деп, оћушылар бiрiн-бiрi толыћтырады.
III топћа ћойылатын сџраћ:
— Мемлекет тарапынан ѕылыми саланы реформалауда ћандай
шаралар жасалына бастады?
Оћушылар
Оћушылар
Оћушылар
Оћушылар
Оћушылар: — 1996 жылы Ћазаћстан Республикасы
Президентiнiѓ «Ћазаћстан Республикасында ѕылымды
басћарудыѓ мемлекеттiк жљйесiн жетiлдiру шаралары
туралы»  Жарлыѕы  шыћты.
— 1998 жылы «Ћазаћстан Республикасында бiрыѓѕай
аћпарат кеѓiстiгiн ћџру жќне дамытудыѓ мемлекеттiк баѕ-
дарламасы туралы» — Президенттiѓ Жарлыѕы мен Љкiмет-
тiѓ ћаулысы шыћты.
— Ћазаћстан Республикасыныѓ Љкiметi 2010 жылѕа
дейiнгi кезеѓге арнап ѕылыми-техникалыћ жќне ћоѕамдыћ-
гуманитарлыћ ѕылымдар бойынша 47 баѕдарлама жасады,
оларды ћаржыландыру 2001 жылы ћабылданѕан «Ѕылым
туралы» Заѓда аныћталѕан.

152
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм: — Осылайша, Республикамызда ѕылыми-
техникалыћ саясат тџжырымдалды. Бџл саясат ѕылымѕа
сљйене отырып, ресурстарды љнемдеуге, жоѕары техно-
логиялыћ нiмдердi экспортћа шыѕару, шикiзат нiмдерiн
ндiруге маманданѕан технологиялыћ баѕытты интел-
лектуалдыћ-аћпараттыћ баѕытћа ауыстыруѕа, бџл љшiн
жоѕары бiлiктi мамандарды даярлауѕа баѕытталѕан, — деп
ћорытынды  жасайды. Сонымен ћатар 2010 жылы 7 жел-
тоћсанда Елбасы жарлыѕымен 2011—2020 жылдарѕа
арналѕан Бiлiм беру баѕдарламасы енгiзiлдi. Ол “Ѕылым мен
бiлiмнiѓ индустриясы” деп аталды.
Келесi IV топћа ћойылатын сџраћтар:
— Тќуелсiздiктiѓ алѕашћы кезеѓiнде бiлiм жљйесiнде ћандай
ћиындыћтар болды?
— Халыћаралыћ бiлiм кеѓiстiгiне ену љшiн ыћпалдастыћтыѓ
ћажеттiлiгiн ћалай тљсiнуге болады?
Келесi V топ оћушылары:
— Љйге берiлген 2011 жыл “Ћазаћстан Республикасыныѓ
Тќуелсiздiк пен жасампаздыћћа 20 жыл” атты тапсырма
бойынша талдау жасап, дќлелдейдi.
Оћушылар  осы  сџраћ  тѓiрегiнде  ойларын  ортаѕа
Оћушылар  осы  сџраћ  тѓiрегiнде  ойларын  ортаѕа
Оћушылар  осы  сџраћ  тѓiрегiнде  ойларын  ортаѕа
Оћушылар  осы  сџраћ  тѓiрегiнде  ойларын  ортаѕа
Оћушылар  осы  сџраћ  тѓiрегiнде  ойларын  ортаѕа
салады:
салады:
салады:
салады:
салады: — 1995 жылѕы Конституцияныѓ 30-бабында кр-
сетiлген баршаѕа бiрдей мiндеттi болып есептелетiн толыћ
орта бiлiм алуды мемлекет тегiн жљргiзедi, мектеп бiтiрген
жас жеткiншектiѓ ћандай оћуѕа тљсiп, мамандыћ таѓдауы
з еркiмен ћалауына байланысты.
— Республика мектептерiнде барлыћ тiлдер бойынша
керектi оћулыћтар мен ќдiстемелiк ќдебиеттердi басып
шыѕару еѓ маѓызды мќселе болып отыр.
Ћазiр Ћазаћстанда еуропалыћ типтегi бiлiм беру љдерiсi
ћанат жайып келедi.
— 1997—1998 жылдардан бастап жалпы бiлiм беретiн
мекемелерде аћпараттандыру мен компьютерлендiру баѕ-
дарламасын орындау мiндеттерi жљзеге аса бастады.
Бiлiм берудiѓ ћосымша жќне баламалыћ мекемелерi
мiрге келдi. Бiлiм алу мен бiлiм берудiѓ ќлемдiк кеѓiстiгi
џлѕайды.
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм: — Дљниежљзiлiк  бiлiм  беру  љрдiстерiне  сќйкес
Ћазаћстанда  љздiксiз  бiлiм  беру  жљйесi  енгiзiлуде. Нарыћ-

153
тыћ экономиканы дамыту љшiн кадрларды даярлау, ћайта
даярлау, жас мамандардыѓ iскерлiгiн жетiлдiру жљйесi
барѕан сайын дами тљсуде.
Жалпы сџраћ:
Ћазаћстандаѕы демократиялыћ даму, экономикалыћ рефор-
малар мен бiлiм жќне ѕылым салаларында ѕана емес, мќдениетте
де љлкен згерiстер ќкелдi. Олар ћандай згерiстер?
Оћушылардыѓ  жауабы
Оћушылардыѓ  жауабы
Оћушылардыѓ  жауабы
Оћушылардыѓ  жауабы
Оћушылардыѓ  жауабы: — Мќдениет саласында жеке-
меншiк нысандары пайда болды. Сз еркiндiгi берiлдi, дербес
шыѕармашылыћпен шџѕылдануѕа жол ашылды.
— Жекеменшiктiк  нысанѕа  кшуге  байланысты  мќде-
ни мекемелердiѓ кпшiлiгi, атап айтћанда, кинематография,
туризм, спорт, шоу, теледидар, концерттiк џйымдар, т.б.
зiн-зi ћаржыландыратын болды.
— Наћты мќдени жобалар мен баѕдарламалар жаса-
лынды, оларды тљрлiше жолмен ћаржыландыру жљзеге
асырылды.
— Џлттыћ  маѓызѕа  ие  мќдени  мекемелердi  мемлекет-
тiк  ћаржыландыру саћталып ћалды. Олар — кiтапхана-
лар, мџражайлар, театрлар, демалыс саябаћтары таѕы
басћалар.
Бџдан бџрынѕы идеологиялыћ жљйенiѓ кљйреуi рухани
мiрдiѓ дљр сiлкiнуiне, џлттыћ салт-дќстљрдiѓ табиѕи
жаѓѕыруына тљрткi болды. Республиканыѓ бљгiнгi мiрiнде
бџѕан мысал жеткiлiктi. ХХ ѕасырдыѓ 90-жылдарынан
бастап «Наурыз мейрамы» ћайтадан салтанат ћџрды. Ол
республикада тџрып жатћан барлыћ џлттардыѓ ортаћ
мерекесiне айналды. Ћазаћ халћыныѓ кне ауызекi нерi-
нiѓ бiрi — айтыс ћайтадан дамыды.
Сонымен ћатар мемлекеттiк “Мќдени мџра” баѕдар-
ламасын жљзеге асыру барысында жаѓадан археологиялыћ
жќне тарихи, мќдени жазба ескерткiштерiн ашу, оларды
ћазiргi заманѕы аудиожазбаларѕа кшiрiп жазу, зерттеу
жџмыстары жљзеге асырылуда. Мысалы, Дамаск ћаласын-
даѕы Сџлтан Бейбарыс кесенесiн, Абылайхан Ордасын
ћалпына келтiру, т. б. 2011 жылы 30 ћаѓтар — 6 аћпан
аралыѕында Астана мен Алматы ћалаларында VII ћысћы
Азия ойындары ттi. Ћазаћстан ћџрамасы Ћысћы Азия
ойындарында жаѓа рекордтар жасады. Азиада  ойынына
27 ел ћатысты.

154
Мџѕалiм оћушылардыѓ ой-пiкiрiн тыѓдай отырып,
ћорытынды жасайды.
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм
Мџѕалiм: — Олай болса, балалар, ХХ ѕасыр ћазаћ халћы
љшiн, жќне ћазаћстандыћтар љшiн љмiт пен кљдiкке, ћым-
ћиѕаш ћайшылыћтар мен нќтижелi кљреске толы тарихи
кезеѓ болды.
ХХI ѕасыр Ћазаћстан мемлекетiнiѓ гљлденуi мен ркендеу
ѕасыры болуѕа тиiс. Сз жоћ, жекетџлѕаныѓ, адамныѓ,
рухани мiрiндегi згерiстер басталады, рухани сана оянады.
(Ескерту.  Бџл конференция сабаѕын ткiзу љшiн мџѕа-
лiм оћушыларѕа 2-3 апта бџрын тапсырма бередi).
Љйге  тапсырма.
Љйге  тапсырма.
Љйге  тапсырма.
Љйге  тапсырма.
Љйге  тапсырма. Осы ткiзiлген конференция сабаѕы
туралы пiкiр жазып келу.  § 46  материалдарын ћайталау.

155
МАЗМЏНЫ
Алѕы  сз ........................................................................................................... 3
Ћазаћстан тарихын оћытудыѓ кейбiр ќдiстемелiк мќселелерi .............. 4
I тарау. ЋАЗАЋ  ХАЛЋЫНЫЃ  ТЌУЕЛСIЗДIК ЖОЛЫНДАЅЫ
             ЏЛТ-АЗАТТЫЋ  КЉРЕСI
  § 1. Ћазаћстандаѕы  џлт-азаттыћ  ћозѕалыстардыѓ  даму
кезеѓдерi, ерекшелiктерi, тарихи маѓызы ...................................... 9
  § 2. Ћазаћ халћыныѓ жоѓѕар басћыншыларына ћарсы
азаттыћ кљресi .................................................................................... 1 3
  § 3. XVIII ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы Ресей
отаршылдыѕына ћарсы џлт-азаттыћ ћозѕалыстар ................... 1 6
  § 4. ХIХ  ѕасырдыѓ  бiрiншi  жартысындаѕы
џлт-азаттыћ ћозѕалыстар ................................................................ 2 0
  § 5. Исатай Тайманџлы мен Махамбет &темiсџлы бастаѕан
Iшкi (Бкей) ордадаѕы џлт-азаттыћ ктерiлiс ............................ 2 4
  § 6. ХIХ ѕасырдыѓ орта кезеѓiндегi ћазаћ шаруаларыныѓ
патша љкiметiнiѓ отаршылдыћ саясатына ћарсы кљресi ......... 2 7
  § 7. 1868—1870 жылдардаѕы Орал, Торѕай жќне Маѓѕыстау
ћазаћтарыныѓ отаршылдыћћа ћарсы кљресi ............................. 2 9
  § 8. 1905—1907 жылдардаѕы революция кезiндегi Ћазаћстан ...... 3 2
  § 9. 1916 жылѕы Ћазаћстандаѕы џлт-азаттыћ ктерiлiс ................. 3 5
§ 10. 1917 жылѕы революция кезiндегi Ћазаћстан .............................. 3 9
§ 11. ХХ ѕасырдыѓ 20—80-жылдарындаѕы ктерiлiстер,
ћозѕалыстар ........................................................................................ 4 1
II тарау. ХХ ЅАСЫРДЫЃ БАС КЕЗIНДЕГI ЋАЗАЋСТАНДАЅЫ
                  САЯСИ  ПАРТИЯЛАР  МЕН АЅЫМДАР
§ 12. 1900—1917 жылдардаѕы Ресей мен Ћазаћстандаѕы
ћоѕамдыћ-саяси жаѕдай ................................................................... 4 7
§ 13. Ћазаћстандаѕы  саяси  партиялар .................................................. 5 0
§ 14. Алашорда жќне Тљркiстан автономиялары ................................ 5 7

156
III тарау. 1920—1930 ЖЫЛДАРДАЅЫ ЋАЗАЋСТАННЫЃ
                САЯСИ  ЖЌНЕ  ЭКОНОМИКАЛЫЋ ЖАЅДАЙЫ
§ 15. Ћазаћстандаѕы џжымдастыру ........................................................ 6 2
§ 16. Голощекин геноцидi жќне ћазаћ ауылыныѓ ћасiретi ................ 6 6
§ 17. Ћазаћстандаѕы  индустрияландыру ............................................... 6 7
§ 18. Ћасiреттi жылдар ............................................................................... 7 3
IV тарау. 1920—1930  ЖЫЛДАРДАЅЫ МЌДЕНИ %МIР
§ 19. Саяси аѕарту мен мектеп жљйесiнiѓ ћџрылуы ............................. 7 5
§ 20. Ћазаћстанда  кќсiптiк  бiлiм  беру  жљйесiнiѓ ћалыптасуы ...... 7 7
§ 21. Ѕылымныѓ дамуы .............................................................................. 8 0
§ 22-23. ХХ ѕасырдыѓ 20—30-жылдарындаѕы Ћазаћстан
               ќдебиетi мен нерi .......................................................................... 8 2
V тарау. ЋАЗАЋСТАНДА ТЏРАТЫН %ЗГЕ ЭТНИКАЛЫЋ ТОПТАР
§ 24. Патша кiметiнiѓ кшi-ћон саясаты .............................................. 8 5
§ 25. Кеѓес кiметiнiѓ кшi-ћон саясаты. Халыћтар
депортациясы ..................................................................................... 8 8
§ 26. Кеѓестiк дќуiрдегi жоспарлы кшi-ћон ......................................... 9 1
§ 27. Ћазаћстандаѕы кпџлттылыћ ........................................................ 9 3
§ 28. Ћазаћстан  халћы Ассамблеясы ...................................................... 9 8
VI тарау. ЋАЗАЋСТАНДАЅЫ  ПАРТИЯ  ЖЌНЕ КОМСОМОЛ
                ЖАСТАР  ЏЙЫМДАРЫ
§ 29. 1920—1930 жылдардаѕы Ћазаћстандаѕы партиялыћ
органдар ............................................................................................. 100
§ 30-31. Џлы Отан соѕысы жылдарындаѕы Ћазаћстан.
    1940—1980 жылдардаѕы Ћазаћстанныѓ ћоѕамдыћ
                мiрi .............................................................................................. 103
§ 32. Ћазаћстандаѕы комсомол жастар жќне пионер
џйымдары .......................................................................................... 111
VII тарау. ЋАЗАЋ ДИАСПОРАСЫ
§ 33. Диаспорология жќне диаспора џѕымдары. Ћазаћтыѓ
шетке ауа кшу кезеѓдерi .............................................................. 113
§ 34. ТМД  жќне  алыс  шетелдердегi  ћазаћтар .................................. 117
§ 35. Ћазаћтардыѓ Дљниежљзiлiк Ћџрылтайы ................................... 124
§ 36. Шетелдердегi ћазаћтардыѓ атамекенiне оралу мќселелерi .... 128
VIII тарау. ЋАЗАЋ ХАЛЋЫНЫЃ ЭТНОГРАФИЯСЫ
§ 37. Ћазаћтыѓ дќстљрлi мал жќне егiн шаруашылыѕы ................... 130
§ 38. Ћазаћтыѓ дќстљрлi љй кќсiпшiлiгi мен ћолнерi ....................... 131

157
§ 39-40. Ћазаћтыѓ дќстљрлi заттыћ мќдениетi ................................... 132
§ 41. Ћазаћтыѓ ќдет-ѕџрыптары мен салт-дќстљрлерi ..................... 133
IХ тарау.  ТЌУЕЛСIЗ ЋАЗАЋСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
                 (1991—2011 жж.)
§ 42. Ћазаћстан Республикасыныѓ саяси жљйесiндегi
згерiстер ........................................................................................... 134
§ 43. Ћазаћстандаѕы сайлау жљйесi ....................................................... 138
§ 44. Нарыћтыћ экономика ћатынастары ........................................... 141
§ 45. Ћазаћстан жќне дљниежљзiлiк ћауымдастыћ ............................ 145
§ 46. Тќуелсiз Ћазаћстанныѓ мќдениетi ................................................. 149
Конференция сабаѕыныѓ љлгiсi ..................................................... 150

Учебно-методическое издание
Сауенова Роза
Нугманова Нагима Сакановна
ИСТОРИЯ КАЗАХСТАНА
Методическое руководство
Пособие для учителей 11 классов
общественно-гуманитарного направления
общеобразовательных школ
(на казахском языке)
Второе издание, переработанное, дополненное
Редакторы  А.Тажидаева
Кркемдеушi редакторы Д. Болатов
Техникалыћ редакторы А. Сќдуаћасова
Корректоры  Ж. Баймаѕамбетова
Компьютерде беттеген И.Алмабаева

Баспаѕа Ћазаћстан Республикасы Бiлiм жќне ѕылым министрлiгiнiѓ
№ 0000001 мемлекеттiк лицензиясы 2003 жылы 7 шiлдеде берiлген
ИБ № 2843
Басуѕа 03.05.11 ћол ћойылды. Пiшiмi 84х108
1
/
32
.
Ћаѕазы офсеттiк. Ћарiп тљрi «Школьная». Офсеттiк басылым.
Шартты баспа табаѕы 8,40. Шартты бояулы беттаѓбасы 8,51.
Есептiк баспа табаѕы 8,11.
Таралымы 1500 дана. Тапсырыс № ...

“Мектеп” баспасы, 050009, Алматы ћаласы, Абай даѓѕылы, 143-љй
Факс.: 8(727) 394-37-58, 394-42-30.
Тел.: 8(727) 394-41-76, 394-42-34.
Е-mail: mektep@mail.ru
 Web-site: www.mektep.kz