Ѕ.Сапарѕалиев. Ћџћыћ негiздерi туралы. 4

141
3. Ѕ.Сапарѕалиев. Ћџћыћ негiздерi туралы.
4. Оћулыћтаѕы сџраћтар мен кестенi толтыру.
5. 2005 жылѕы 4 желтоћсандаѕы жќне 2011 жылѕы
3 сќуiрдегi Ћазаћстан Республикасы Президентiн
сайлауы туралы мќлiмдеме жасау.
§ 44. НАРЫЋТЫЋ ЭКОНОМИКА ЋАТЫНАСТАРЫ
Сабаћтыѓ  бiлiмдiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  бiлiмдiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  бiлiмдiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  бiлiмдiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  бiлiмдiк  маћсаты.  Оћушыларѕа  экономи-
калыћ реформалар, нарыћ жќне нарыћтыћ экономикаѕа
кшудiѓ  алѕашћы  шарттары,  нарыћтыћ  серiктестiктер-
дiѓ, џлттыћ валютаны енгiзудiѓ маѓыздылыѕын ашып
крсету.
Сабаћтыѓ  тќрбиелiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  тќрбиелiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  тќрбиелiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  тќрбиелiк  маћсаты. 
Сабаћтыѓ  тќрбиелiк  маћсаты. Демократизмге тќр-
биелеу. Оћушылардыѓ дљниеге, ћоѕамѕа кзћарасын бљгiнгi
мiрмен байланыстыра оћыту.
Тiрек џѕымдар. 
Тiрек џѕымдар. 
Тiрек џѕымдар. 
Тiрек џѕымдар. 
Тiрек џѕымдар. Нарыћтыћ экономиканы ћџрудыѓ ал-
ѕашћы ћадамдары, мемлекет иелiгiнен алу мен жекеше-
лендiру баѕдарламасын енгiзу, џлттыћ валютаныѓ айна-
лысћа енгiзiлуi, аграрлыћ сектордыѓ нарыћтыћ ћатынасћа
кшуi, мемлекеттiѓ ќлеуметтiк саласында жљзеге асырылѕан
згерiстерi.
Крнекi  жќне  дидактикалыћ  ћџралдар. 
Крнекi  жќне  дидактикалыћ  ћџралдар. 
Крнекi  жќне  дидактикалыћ  ћџралдар. 
Крнекi  жќне  дидактикалыћ  ћџралдар. 
Крнекi  жќне  дидактикалыћ  ћџралдар. Сџлба-кес-
телер, ћосымша газет материалдары; Президент Н.Ќ.Назар-
баевтыѓ «Ћазаћстанныѓ егемендi мемлекет ретiнде ћа-
лыптасуы мен дамуыныѓ стратегиясы», «Ћазаћстан—2030»
стратегиялыћ даму баѕдарламасы.
Оћушылардыѓ бiлiм деѓгейiн ктеруге арналѕан семинар
сабаѕы.
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм: — Ћазаћ халћы ѕасырлар бойы аѓсаѕан Ћазаћ-
станныѓ тќуелсiздiгiн жариялаудыѓ тарихи маѓызы неде?
Оћушылардыѓ  жауаптары:
— Ћазаћстан мемлекет ретiнде БЏЏ ћџрамына кiрдi;
— республика экономикасы нарыћ ћатынастары негi-
зiнде экономикалыћ рлеу жолына тљстi;
— Ћазаћстан халћы азаматтыћ еркiндiктi, ќлеуметтiк
теѓдiктi сезiндi, демократизмге жол ашылды;
— тарихи «аћтаѓдаћтардыѓ» сырлары ашылды; жазыћ-
сыз жазаланѕандар аћталды;
— шетелдерге тентiреп кетуге мќжбљр болѕан Ћазаћстан
азаматтары Отанына ћайта орала бастады.
Бџл  кезеѓде  мџѕалiм
Бџл  кезеѓде  мџѕалiм
Бџл  кезеѓде  мџѕалiм
Бџл  кезеѓде  мџѕалiм
Бџл  кезеѓде  мџѕалiм: — «Ћазаћтыѓ џлттыћ мемлекет-
тiгiн ћалпына келтiру кезеѓдерi» туралы тапсырманы
оћушылардыѓ дќптерлерiне жазѕызады. Сыныпћа «Ћазаћ-

142
стан экономикасы тоћырау жаѕдайында болды, оныѓ
себептерi мен салдарлары ћандай едi?» — деген сџраћ ћояды.
Оћушылар    кезек-кезек    тмендегiдей   жауаптар    ћай-
тарады:
— халыћ тџтынатын тауарларды шыѕаратын ндiрiс-
тердiѓ тоћтап ћалуы;
— нiмнiѓ кљрт тмендеуi;
— тауар тапшылыѕыныѓ џлѕая тљсуi;
— ћаржы жљйесiнiѓ бей-берекеттiгi;
— технологияныѓ ескiрiп, ћџрал-жабдыћтардыѓ жетiс-
пеуi;
— энергия кздерiнiѓ жетiспеуi;
— экономикалыћ байланыстардыѓ љзiлуi.
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм: — демек, балалар, елдегi экономикалыћ даѕда-
рысты тоћтату љшiн экономикалыћ реформаны жљзеге
асыру ћажеттiгi туѕан екен. Ол љшiн ненi дамыту ћажет?
Оћушы:
Оћушы:
Оћушы:
Оћушы:
Оћушы: — нарыћтыћ экономиканы ћалыптастыру,
дамыту керек. Нарыћ дегенiмiз — нiм шыѕарушылар мен
нiмдi тџтынушылардыѓ, сџраныс пен џсыныстыѓ ара-
сындаѕы  ћатынас,  олардыѓ  зара  тыѕыз  байланысы.  На-
рыћ — экономикалыћ мiрдiѓ зегi жќне демократия-
ландырудыѓ негiзi.
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм: — Ћазаћстан экономикасын тџраћтандыру
маћсатында 1993 жылы ћандай маѓызды екi шешiм ћа-
былданды?
Бiрiншi оћушы:
Бiрiншi оћушы:
Бiрiншi оћушы:
Бiрiншi оћушы:
Бiрiншi оћушы: — Республикадаѕы мемлекеттiк меншiк
тљрлерiн мемлекет иелiгiнен алып, жекешелендiруге кшу.
Екiншi  оћушы:
Екiншi  оћушы:
Екiншi  оћушы:
Екiншi  оћушы:
Екiншi  оћушы: — Аћша кљрт ћџнсыздана бастады.
Республикадан ћџнды тауарлар жан-жаћћа тасылып,
Ресейден, Ћытайдан, Балтыћ жаѕалауындаѕы елдерден ћџн-
сызданѕан тауарлар республикаѕа аѕыла бастады. Бџл
Ћазаћстанныѓ экономикасын дамыту љшiн те тиiмсiз
болды. Сондыћтан Ћазаћстанда жаѓа џлттыћ валютаны
енгiзу баѕытында жџмыс жљргiзiлдi.
1993 жылдыѓ 15 ћарашасында республиканыѓ з
џлттыћ валютасы — теѓге айналымѕа енгiзiлдi. Бџл елдiѓ
зiндiк ћаржы жљйесiн ћалыптастыруѕа мљмкiндiк
туѕызды. Џлттыћ банк тарапынан реформа барысын реттеп
отыру љшiн ћажеттi ћџжаттар ќзiрлендi. Осылайша,  бiздiѓ
елiмiз ескi рубльдiк аймаћтан шыћты. Ескi љлгiдегi, яѕни
1961—1992 жылѕы рубль банкноты айналымнан бiржола
алып тасталды.
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм: — Осылайша, нарыћтыћ ћатынастыѓ ћџрамдас
блiмiнiѓ бiрi банк жљйесiн реформалау басталды. Рес-

143
публикада бiрнеше банк ћџрылды. Олар мемлекет баћы-
лауынан шыѕарылып, дербестiгiн алды. Сондай-аћ жеке
коммерциялыћ банктер де ћџрылды. Мемлекет нарыћћа
ћаржы беру, салыћ, аћша-ћаражат, валюталыћ жќне ке-
дендiк заѓдылыћ арћылы ќсер етедi. Елiмiздегi банк аттарын
атай аласыѓдар ма?
Оћушылар:
Оћушылар:
Оћушылар:
Оћушылар:
Оћушылар: — Џлттыћ банкi, Тџран Ќлем банкi, Ћазком-
мерцбанкi, Альянс банкi, Алматы сауда-ћаржы банкi, Темiр
банкi жќне таѕы басћалар.
Оћушы:
Оћушы:
Оћушы:
Оћушы:
Оћушы:  — Нарыћћа  кшудегi  шешушi  фактордыѓ
бiрi — нiмнiѓ баѕасы. Нарыћта баѕаны мемлекет ретте-
мейдi; баѕаны з дербестiгiн ќрбiр кешен зiнiѓ нiмiне
баѕаны зi ћоюѕа ћџћылы. Оныѓ џстанымы бџзылса, оныѓ
дербестiгi, ынтасы жойылады.
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм:
Мџѕалiм: — олай болса, балалар, ћоѕамныѓ экономи-
калыћ дамуын реттеушi мемлекет емес, нарыћ екен.
Ћазаћстан Республикасыныѓ Президентi Н.Ќ.Назарбаев
«Ћазаћстан—2030» стратегиялыћ даму баѕдарламасында
елiмiздiѓ экономикасын реформалаудыѓ негiзгi страте-
гиялыћ баѕыттарын аныћтап бердi. Жетi тљрлi баѕыттыѓ
бiрi — экономиканы дамытуда тљбегейлi бетбџрыстар мен
згерiстер жасау. Жекешелендiру љдерiсiне кшу. Бџл
баѕыттаѕы баѕдарламаны жљзеге асыру љш кезеѓге белгi-
лендi. Оћушыларды ћатыстыра отырып, љш кезеѓге ар-
налѕан кесте жасалады.
I кезеѓ бойынша
II кезеѓ бойынша
Ескi мемлекеттiк меншiктi таратып, жеке-
меншiктi орныћтыру, шаѕын кќсiпорындар,
жекеменшiк дљкендер, шаштараздар, моншалар,
сќн ательесi, тiс дќрiгерлiк емханалар, мей-
рамханалар жќне т. б. дљниеге келдi. Сонымен
ћатар iрi компаниялар, фирмалар, акционерлiк
ћоѕамдар, ќртљрлi фермерлiк шаруа ћожалыћ-
тары ћџрыла бастады, жеке банктер ћџрылды.
1994 жылдан бастап мемлекеттiк тџрѕын
љйлердi жекешелендiру басталды. Республика
азаматтары жан басына 100 купоннан алып,
оны орта жќне iрi кќсiпорын иелерiнiѓ бiрiне
ћџю мљмкiндiгiне ие болды. Бiраћ купонныѓ
љлес пайдасы ћайтарылмады, ол ћаѕаз жљзiнде
ћалып ћойды. Дегенмен шаѕын жекешелендiру
халыћты зiне кбiрек тарту маћсатында
жљргiзiлдi. Ћазаћстандаѕы шаѕын жќне орта
бизнестi дамытуѕа ыћпал еттi.
Кезеѓдерi
Жекешелендiру баѕдарламасы
1
2