Вестник таразского государственного педагогического института

14 
 
7. Ыбыраймова Н. Менің Қазақстаным! // Қазақстан мектебі №2, 2007.  
8. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасының және оқыту әдістемесі. – Алматы, 2004.  
9. Дүйсембекова Ш.Д. Мұғалімнің жеке тұлғасы және оның кәсіби мәдениеті.  Семей,  
2005.122-124 б. 
9. Аманқұлов К. Болашақ бастауыш мектеп мұғалімін даярлау мәселелері. // Бастауыш  
мектеп. №1 2009.  
10. Жубанов А. Ғасырлар пернесі. Алматы, Дайк-Пресс, 2012.  280 с. 
11. Қазақстан - 2050» стратегиясы – Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты  
Қазақстан  Республикасының  Президенті  –  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына 
Жолдауы / Егемен Қазақстан 15 желтоқсан 2012. 
 
Аннотация 
Мақалада  қазақтың  ұлттық  музыкасы  мен  мәдениеті  арқылы  оқушыларға  патриоттық  тәрбие 
беру маңыздылығы қарастырылады. 
Аннотация 
В  статье  рассматривается  сущность  қазахской  национальной  музыки  и  культуры  в 
патриотрическом воспитании учащихся.  
Annotation 
This article discusses the nature of the Kazakh national music and culture to the Patriotic education of 
students.  
 
ӘОЖ 37.01 
        К 62   
АДАМГЕРШІЛІК ПЕН ТӘРБИЕНІҢ БАЛАНЫҢ МІНЕЗ - ҚҦЛҚЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РӚЛІ 
 
Керімбеков С.М., Мырзахметов Б.М. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Арнайы  мектептегі  мұғалімнің,  тәрбиешінің  маңызды  міндеті  –  балаларды  оқи  білуге 
үйрету, үлгілі  тәлім-тәрбие беру, ӛзін-ӛзі  басқаруға дағдыландыру.  Мұнда мектептегі  сабақ 
оқыту  үрдісі  топтағы  үй  тапсырмасын  орындаумен,  сабақтан  тыс  кездегі  тәрбиелік  іс- 
шаралармен үйлесімді болу керек. Оқу-тәрбие үрдісі топтағы үй тапсырмасын орындаумен, 
сабақтан тыс кездегі тәрбиелік іс-шараларымен үйлесімді болу керек. Оқу-тәрбие үрдісінде 
ұсынылған  жоспарлаудың  негізіне  ақыл-ой  тәрбиесі,  сабақта  және  сабақтан  тыс  уақыттағы 
ұлттық  тәрбие,  адамгершілікке  және  еңбекке  баулу  мен  тәрбиелеу  балалардың  жан-жақты 
дамуына  әсерін  тигізеді.  Күн  тәртібін  сәтті  ұйымдастыру  тәрбиешінің  сан  қырлы 
жұмыстарының  жауапты  әрі  күрделі  бӛлімінің  бірі  болып  табылады.  Мұның  ең  бастысы  - 
оқудың,  тәрбиенің,  еңбектің  және  балалардың  бос  уақыттын  тиімді  пйдалануын,  серуенде, 
яғни  балалардың  таза  ауада  жеткілікті  болуын,  дәмді,  алуан  түрлі  және  дер  кезінде 
тамақтанумен  ұштастырылып  отырған  қалыпта  ақыл-ой  және  дене  күшін  жұмсайтын 
педагогикалық  жағынан  тиімді  үйлесімдікті  жүзеге  асыру  міндеті  болып  табылады. 
Педагогикалық  ұжымның  назары  балаларды  жан-жақты  дамытуға,  тиянақты  білім  алуға, 
ӛмірге және еңбекке деген ынтасын қалыптастыруға бағытталғаны жӛн. 
Тәрбиенің ықпалды әдістерінің бірі-жеке бастың үлгісі. Балалардың санасы мен мінез-
құлқына  қоршаған  адамдар  үлгісі,  әсіресе  мұғалім  мен  тәрбиешінің  жеке  басының,  оның 
моральдік  бейнесінің  атқаратын  рӛлі  орасан  зор.  Үлгінің  тәрбиелік  күші  балалардың  ӛзін 
қоршаған  ортаға  еліктеу  қабілеттілігі  мен  бейімділігіне  негізделген.  Еліктеуге  бейімділік 
ақыл-ойы  кенжеленген  мектеп  оқушылары  арасында  ӛте  күшті  дамыған,  сондықтан  да  кей 
кезде  балалардың  еліктеуіне  жағымсыз  үлгілердің  де  әсері  болдырмау  үшін  оларды 
сақтандырып отыру керек. Балалар үшін ұстаздың жеке басының ӛте үлкен маңызы бар, бұл 
рухани-адамгершілік  бағыт-бағдар  беретін  тәрбие  ісінде  ерекше  маңызды.  Ян  Амос 

15 
 
Коменский  балаларға  тәлім-тәрбие  беріп,  ұстаздық  кӛрсететін  мұғалімді  ӛте  жоғары 
бағалады.  «Мұғалім  –  мәңгі  нұрдың  қызметшісі».  Ол  барлық  ой  мен  қимыл  әрекетіне 
ақылдың  дәнің  сеуіп,  нұр  құятын  танымсыз  лаулаған  жалын  иесі.  Оларға  тамаша  қызмет 
тапсырылған, күн астында одан жоғары ешнәрсе болмақ емес», деп атап кӛрсетті. 
Оқу-тәрбие  үрдісі  кезінде  балаға  әртүрлі  іс-әректтер  қалыптасады  және  дамиды.  Іс-
әреект  арқылы  бала  ӛзі  қоршаған  ортаға  белсене  қатысады.  Балалардың  бойында 
адамгершілік  мінез-құлықты  қалыптастыру  мен  іс-әрекетті  ұйымдастыру  барысында 
педагогикалық  талап  қоя  әдісі  жүзеге  асырылады.  Талап  қою  ынталандыратын  немесе 
тежейтін  функцияны  атқарады,  ол  кез-келген  іс-әрекетте  байқалды.  Талап  қою  формалары 
тура және жанама деп бӛлінеді. Жанама талап қою – ақыл-кеңес беру мағынасындаберіледі. 
Біздің балалар үшін жанама талап қою әдісі қолайлырақ, сондықтан тәрбиеші  балаға үнемі 
ақыл-кеңес бере отырып үйретеді.  
Үйрету  –  бала  да  қажетті  мінез-құлық дағдысын,  іскерлігін,  әдетін практикалық  түрде 
меңгерту.  Мысалы,  сабақта,  асханада  ӛзін-ӛзі  дұрыс  ұстау,  мектеп  ережелерін  сақтау,  күн 
тәртібін дұрыс орындау, таза жүру, үй тапсырмасын орындау, жеке басына қажетті заттарды 
күтіп ұстау. 
Балаларды  тәрбиелеуде  ықпал  етудің  кейде  ынталандыру  әдістерін  қолдануға  болады. 
Балалардың  мінез-құлқын  ынталандыру  әдісіне  мадақтау,  жарыс  әдістерін  жатқызады.Олар 
балалардың  қылықтарын  мақтап,  дем  беріп  және  теріс  қылықтарын  тежеу  мақсатында 
қолданылады. Ынталандырудың тәрбиелік маңызы мынада: ол баланың мінез – құлқындағы 
жағымды белгілердің дамуы мен қалыптасуына кӛмектеседі. Балаларда үқыптылық, сенімді 
ақтау,  яғни  жауапкершілік,  жақсылық  жасауға  деген  талпыныс  пайда  болады. 
Ынталындырудың негізінде тәрбиешеге деген сенім мен балалардың күші мен мүмкіндігіне 
деген сенім артады. Ал, мадақтау – балалардың белгілі бір істерді орындауға белсенділікпен, 
ынтамен  қарауы,  оқуда,  еңбекте,  спортта  қиыншылықтарды  жеңіп  отыруына  мүмкіндік 
береді.  
Тәрбие әдісі – тәрбие үрдісінің ӛте күрделі компоненті және нақты тәрбиелік мақсаттар 
мен  міндеттері  орындауда  қолданылатын  басты  жол.  Тәрбиелеу  әдісі  –  мұғалім  мен 
балалардың бір-бірімен тығыз байланыстығы қызметінің күрделі жиынтығы. 
Оқу мен тәрбие егіз. Бір-бірінен айырып қарауға болмайтын табиғатты танылып түрған 
үрдіс.  Қай  қоғамда  болса  да  талап-тілектеріне,  қажеттіліктеріне  орай  тәрбиені  бір  жүйеге 
келтіріп отырған. Мектептегі оқу-тәрбие жұмысының құрамды бӛлігі – сыныптан тыс тәрбие 
жұмысы.  Мектепте  тәрбие  жұмыстарын  үйымдастыру  жаңа  технология  мен  тәрбиеге 
негізделген. Әр халықтың ұлттық тарихи дәстүрі, оның адамзаттық білім берудегі мәдениеті 
осы оқу-тәрбие үрдісіне тікелей байланысты. 
 Елімізде  болып  жатқан  әлеуметтік,  экономикалық,  саяси,  мәдени  ӛзгерістерге 
байланысты,  оқу-тәрбие  үрдісін  ұлттық  сипатта  ұйымдастыру  –  заман  талабы,  қазақ  халқы 
елін, жерін, оның табиғи, мәдени байлығын, ӛнері мен тілін, тарихын, салт-дәсүрі мен әдет- 
ғұрпын сақтап, қорғап, рухани-адамгершілік тағылымдарын ұрпағына мұра етіп қалдырған. 
Сондықтан,  оқу-тәрбие  үрдісіне  қолданылатын  бағдарламалар,  оқулықтар,  дидактиклық 
материалдар,  ұлттық  психологиялық  ерекшеліктерге  сай  болу  керек.  Шежіреге  толы 
отанымызды  қорғау,  тілімізді,  дінімізді,  дәстүрімізді  сақтау,  білу,  балаларға  рухани-
адамгершілік  тәрбие  беру-біздің  басты  міндетіміз.  Адамгершілік  тәрбиенің  бүкіл  жүйесі 
гуманистік  мазмұнға  толы,  имандылық  негізде  баланың  жан-жақты  дамуына,  жетілуіне 
бағытталады. 
Казіргі  уақытта  жас  ұрпақтың  жеке  тұлға  болып  қалыптасуына  ізгілік,  ғылымилық, 
жүйелілік  ұстанымдарына  негізделген  үздіксіз  патриоттық  білім  беру  жүйесін  құру,  оның 
тәрбиелік  мүмкіндіктерін  саралау  ӛзекті  мәселелердің  бірі  болып  саналады.  Сондықтанда 
соңғы  республика  кӛлеміндегі  мектепке  дейінгі  мекемелер  мен  бастауыш  сыныптардағы 
патриоттық  тәрбие  жұмысы  бұрынғы  қалыптасқан  бағдарламадағы  «Балаларды  Отаның 
тарихи  шежіресімен  таныстыру»  бӛлімінен  бастау  алады.  Ал  шежіресімен  таныстыру 
балалардың  танымын  дамытудың  басты  құралдарың  бірі.  Мұнда  балалардың  қоршағанорта