42
- Ӛндірістік шығындарды қалыптастыру ӛнімнің ӛзіндік құнын кав-сы ӛн-ң баға
сая-ты,
- Ӛндірістің қаржы ресурстары: Қаржылық шаруашылық қызыметі,кә-ті тәу-к
баға.
- Кәсіпорын жаңару қызметі ӛнімнің сапасы және эканомикалық проблемалар.
- Кадрларды іріктеу, оларды жұмысқа қабылдау еңбекті ұйымдастыру, еңбекке
ақы тӛлеу жүйесі, және еңбек ӛнімділігін арттыруды ынталандыру.
Шаруашылық қызметтер талдауының жіктелуі
Олар сәйкесінше салалық кезеңдік, кеңістік белгілерінен, периоттық жүргізу,
басқару объектілері.
Зерттеу әдістері, объекті жалпы қамту прогламалардың мазмұндары,
тұтынушыларды талдаудан тұрады.
2. Экономикалық талдаудың факторларын жіктеу және жүйелеу
Шаруашылық қызметтің талдауының жіктелуі оны дұрыс түсіну үшін оның мазмұны
мен тапсырмалары үлкен мағынаға ие. Экономикалық әдебиеттерде шаруашылық
қызметтерді талдау әр түрлі мағынасы бойынша жіктелінеді. Солар баойынша, қоғамдық
еңбекті болуы негізінде анықталады, талдау салалық болып бӛлінеді. әр түрлі
экономикалық салалар (ӛндірістік, ауыл шаруашылық,кӛлік сауда ж.т.б) яғни оларға
арнайы тәсілдер қолданылады, және сала аралық. Бұл ұлттық экономиканың
шаруашылықтың қызметін талдаудың теориялық және методологиялық болып табылады.
Яғни шаруашылық қызметтің талдауының теориясы.
Салалық шаруашылық қызметін талдаудың объекті қажеттелігі ӛндірістегі
салалардың әртүрлі болуымен түсіндіріледі қоғамдық ӛндірістерідің саласы ӛзінің
еңбектің әрқилығын ерекшеліктеріне ие, ӛзінің мамандануы яғни экономикалық қарым
қатынастар нәтижесінде болады. Әр түрлі салалардың мамандануы әр экономикалық
ерекшелігімен шарттарын жасау қажеттілігімен негізделеді.
Салалық барлық қоғамдық ӛндіріс салалары Бір*бірімен тығыз байланысты оларда
ортақ нәрсе кӛп жеке салалардың бір-бірімен байланысы, олардың арасындағы ішінара
байланыстың болуы саларалық талдауын Шаруашылық қаржылық талдау жасау
қажеттелігін тудырады. Шаруашылықты қызметтің талдаудың теориясы бұл- ғылымның
жалпы методологиялық ерекшеліктерін ашып кӛрсетеді. Шаруашылық қызметті
талдаудың әр түрлі экономикалық саласын алдыңғы тәжербиелермен толықтырады.
Экономикалық анализдің мазмұнын жалпы және салаларды қоса толықтырады.
Экономикалық талдау бойынша жалпы теориялық білімін білу, салааралық талдауда
ұқыпты квалификациялық практикалық қолданудың біріңғай әдісін жасау қажетті
шарттардың бірі болып табылады.
Кезеңдік белгісі бойынша шаруашылық қызметті талдау алдағы кезең мен
келешектегі ретраспективті тарихи. Алдағы кезеңді талдау шарашылық операциялардың
іс-жүзіне асырғанша жүргізіледі. Басақарушылық шешіммен жоспарлы тапсырма
саларалық болжамжы жоспарлау және жоспарды орындау күтімділік бағасы, ескерту
қажеттілігіне негізделеді.
3.Факторлық жүйелердің қайта құрастырылуы және детерминациялық моделдеу.
Келешектегі талдау шаруашылық акт аяқталғанан кейін жүргізіледі. Ол жоспарды
орындауды қадағалау пайдаланбаған резевтер қорын қорытындылау кәсіпоарын
шешімдеріне қанағатты баға беру негізінде қолданылады.
Ретроспективті талдау оперативті және қорытынды деп бӛлінеді. Оперативті талдау
шаруашылық операциялары аяқталғанан немесе ситуациялық аз уақыт ішінде ӛзгеруіне
негізделеді.
Қорытынды есеп беру кезеңінде жүргізіледі.
43
Оның құндылығы кәсіпорынның кезең ішінде есеп қорытындысын ауқымды және
жан жақты зерттеуді қолда бар мүмкіндікті пайдалану кәсіпорындағы толық баға беруді
қамтамасыз етеді.
Кеңістік белгілері бойынша ішкі шаруашылық немесе шараушылық аралық
талдауды қарасытрады.
Ішкі шаруашылық талдау тек қана зерттелетін кәсіпорын мен рның ӛлшемдері мен
қызметтерін қарасытрады. Шаруашылық аралық талдауда екі немесе одан кӛп
кәсіпорындардың шешім қызметтері салыстырылады. Алдағы тәжербие мен кемшіліктер
кәсіпорын қызметінің тиімділігіне дұрыс бағалау айқындауға мүмкіндік береді.
Мазмұндық программаны талдау кешенді және тақырыптық болып келеді. Кешенді
талдау кәсіпорын қызметін жан-жақты қарасытырады. Сол уақыттығы қызықты
мәліметтердің мысалы материалдық ресурстарды қолдану кәсіпоарнының ӛндірістік
қуатты ӛнімінің ӛзіндік құнын тӛмендеті немесе тағы басқа. Осы айтылған шаруашылық
қызметін талдау формалары ұйымдастыру ен жүргізу әдістері ӛз бетінше біріңғай.
Бақылау сҧрақтары:
1) Факторлық талдаудың түсінігі, мақсаты және типтері.
2) Экономикалық талдаудың факторларын жіктеу және жүйелеу.
3) Факторлық жүйелердің қайта құрастырылуы және детерминациялық моделдеу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Абрютина М.С Гарачев А.В. Анализ финансово-экономической деятельности
предприятия. Учебно-практическое пособие-М. Издательство «Дело и Сервис», 2007-256с.
2. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник 2 – е издание /
И.А. Богдиновская, Г.Г. Виноградов, О.Ф. Моргун и д.р. под общ.ред. В.И. Стражева –
М.М. выш.школа 2008 – 397 с
3. Баканов М.Н., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник 7 – е,
издательство, доп.и перераб. – М: Финиасы и статистика, 2009 – 416с
4. Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субьекта 2 –
е издание, доп.- М.: Финансы и статистика, 2011 – 208с
5. Вакуленко Т.Г., Фомина Л.Ф. Анализ бухгалтерской (финансовой) отчетности для
принятия управленческих решении – СПб.: Издательский дом Герда: 2008 – 288с
6. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой
отчетности: Учебное пособие – Алматы: экономика, 2009– 294с
Тақырып 4. Қаржылық коэффициенттер әдісі.
Дәрістің мақсаты: Қаржылық коэффициенттер әдісін студенттерге қарастыруға
Дәріс сҧрақтар:
1. Қаржылық коэффиценттер.
2. Тӛлемқабілеттілік және ӛтімділік кӛрсеткіштері.
3. Рентабельділік және табыстылық коэффиценттері. Қорларды тиімді пайдалану
кӛрсеткіштері.
Дәрістің мазмҧны
1.Қаржылық коэффиценттер
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бірн кезеңдегі қаржылық
тұрақтылығын және оның ӛз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі мен ӛзінің қарыз
міндеттемелерін уақтылы ӛтеуі үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін кӛрсетеді.
―Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы – бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын
деңгейінде тӛлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты ӛсіру
негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын кӛрсететін қаржы
ресурсының жағдайы‖.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына кӛптеген факторлар мәсер етеді,
оларды В.М.Радионова және М.А. Федотова келесідей түрлерге жіктейді:
- пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
