Оспанбеков ербол анарбекович

101 
 
 
 
Сурет 18 – Атомдардың энерия деңгейлерінің монитордағы кескіні 
 
Атомдардың  энергетикалық  күйлерін  кӛрнекті  түрде  сипаттау  үшін 
энегетикалық  диаграммалар  қолданылады  (сурет  16).  Атомның  әрбір 
энергиясының  мәніне  сәйкес  күйі  горизонталь  сызықпен  бейнеленеді,  бұл 
сызықты  энергетикалық  деңгей  деп  аталады.  Энергетикалық  деңгейлер 
тӛменнен жоғары қарай орналасады, яғни энергиясы ең аз деңгей басқалардың 
бәрінен тӛмен жатады. 
4)  Ядролық  реакциялардың  ішінде  ауыр  ядролардың,  әсіресе  уран 
ядроларының сыртқы қоздырғыштың әсерінен бӛлінуінің маңызы зор. Ӛйткені 
атом ядросында ғаламат энергия қоры жинақталған. Ядроның ішкі энергиясын 
екі жолмен, яғни ауыр ядролардың бӛліну реакциясымен және жеңіл ядроларды 
синтездеу реакцияларын жүзеге асыру арқылы бӛліп алуға болады. 

102 
 
 
 
Сурет 19 – Бӛліну реакциясының монитордағы кескіні 
 
Уран  ядросының  бӛлінуі  ядроның  тыныштық  массасы  бӛліну  кезінде  
пайда  болатын  жарықшақтардың  тыныштық  массаларының  қосындысынан 
артық болғандықтан ғана жүзеге асады. Тыныштық массасының кемуіне балама 
болатын  энергия  бӛлініп  шығады.  Толық  масса  сақталады,  ӛйткені  үлкен 
жылдамдықпен  (υ=10
7
  м/c)қозғалатын  жарықшақтардың  массасы  олардың 
тыныштық  массаларынан  артық  болады.  Ауыр  ядроларда  нейтрондар  саны 
артық  болғандықтан,  ядроның  бӛлінуі  кезінде  жарықшақтармен  қабаттаса 
нейтрондардың да бӛлініп шығуының ашылуы іргелі жаңалық болды. 
Әр  ядро  ыдырағанда  2  немесе  3  нейтрон  бӛлініп  шығады.  Уран-235-тің 
бӛліну реакциясын жазайық: 
 
 
 
ядро, яғни бұл тұрақсыз изотоп. 
немесе 
мұндағы 
– қозған  құрама 
Ӛзім  жетекшілік  еткен  4  курс  студенттері  педагогикалық  практикада  9 
және  11  сыныптарда  атомдық  және  ядролық  физика  мәселелерін  оқыту 
барысында  құбылыстар  мен  процестерді  аудиовизуалды  техникалық  оқыту 
құралын  кеңінен  қолданды.  Сондай-ақ  атомдық  және  ядролық  физика 
құбылыстары 
мен 
процестерін 
компьютерлік 
моделдеуге 
арналған  
практикалық жұмыстарды ӛткізді. 

103 
 
2.4 
Педагогикалық  экспериментті  ҧйымдастыру  және  оның 
нәтижелері 
Зерттеудің  маңызды  кезеңі  педагогикалық  эксперимент  болып  табылады. 
Алға  қойған  міндеттерді  түбегейлі  шешу  және  қозғаған  ғылыми  болжамның 
дұрыстығын  анықтау  мақсатында  эксперименттік  жұмыстар  Абай  атындағы 
Қазақ  Ұлттық  педагогикалық  университетінің  және  Қазақ  мемлекеттік  қыздар 
педагогикалық  университетінің  5В011000  –  «Физика»  мамандығы  бойынша, 
Алматы  қаласындағы  Қ.Ясауи  атындағы  №123  мектеп-гимназиясында,  №172 
мектеп-гимназиясында ұйымдастырылды. 
«Атомдық  және  ядролық  физика»  курсын  компьютерлік  модельдеуді 
пайдаланып  оқыту  әдістемесінің  тиімділігін  анықтау  мақсатында  үш  кезеңнен 
тұратын  (анықтау,  іздену  және  қалыптастыру)  тәжірибелік-эксперименттік 
жұмыстар жүргізілді. Жүргізілген педагогикалық экспериенттік кезеңдері және 
негізгі міндеттері сурет 18-де берілген. 
Тәжірибелік-эксперименттік  жұмыстың  мақсаты:  зерттеу  жұмысының 
ғылыми  болжамының  дұрыстығын,  «Атомдық  және  ядролық  физика»  курсын 
орта мектепте оқытуға мұғалімдерді даярлау әдістемесінің тиімділігін анықтау. 
Педагогикалық  зерттеудің  жемісті  болуы  –  зерттеп  отырған  мәселенің 
практикада қалай қабылданатындығымен, сондай-ақ эксперименттің іске асқан 
мүмкіндіктері туралы айқын да нақты материалдарды алуды қамтамасыз ететін 
әр  түрлі  зерттеу  тәсілдерінің  қолданылумен  анықталады.  Зерттеу  әдісін 
анықтауда біз жалпы педагогикалық әдістерді, яғни әңгімелесу, экспериментке 
қатысатын  оқытушылар  мен  студенттер  арасында  сауалнама,  әңгіме  жүргізу, 
сондай-ақ  іздену  және  қалыптастырушы  эксперименттің  барысын  бақылауды 
кеңінен пайдаландық. 
Жүргізілген педагогикалық эксперимент міндеттеріне мыналар кірді: 
1) педагогикалық ЖОО білім алушыларын орта мектепте ғылым негіздерін 
оқытуға даярлаудың қазіргі күйін зерттеу; 
2)  пәнді  оқыту  әдiстемесiндегi  компьютерлiк  модельдеудiң  алатын  орны 
мен рӛлiн анықтау; 
3) зерттеу мәселесінің теориялық және практикалық жағдайын талдау; 
4)  атомдық  және  ядролық  физика  курсы  бойынша  құбылыстар  мен 
процестердің визуалды техникалық оқу құралын жасау; 
5) мектепте ӛткізілетін атомдық және ядролық физика мәселелері бойынша 
практикалық  жұмыстардың  компьютерлік  модельдеуі  мен  тренажер 
бағдарламасын жасау; 
6)  ғылым  негіздерін  компьютерлік  модельдеу  кӛмегімен  орта  мектепте 
оқытуға мұғалімдерді даярлауға бағытталған әдістемені практикаға ендіру. 
7) ұсынылып отырған әдістің тиімділігін анықтау. Ол үшін: 
- Атомдық  және  ядролық  физика  курсын  оқытуда  компьютерлік 
моделдеуді  пайдалану  әдісінің  сапасын  анықтау  мақсатында  оқытушылар  мен 
білім алушылар арасында сауалнама ӛткізу; 
- Орта  мектепте  атомдық  және  ядролық  физика  мәселелерін  оқытуда, 
практикалық жұмыстарды жүргізуде компьютерлік модельдеуді пайдалану 

104 
 
- әдісінің сапасын анықтау мақсатында мектеп мұғалімдері мен оқушылары 
арасында сауалнамалар жүргізу; 
- эксперименттік және бақылау топ білім алушыларының атомық және 
ядролық физика курсы бойынша білім сапасын салыстыру; 
 
Сурет 20 – Экспериментті ұйымдастыру жүйесі 
Қалыптастыру эксперименті (2016 ж.) 
Бақылауға  арналған  және  эксперимент  жүргізілетін  топтар  мен  сыныптарды 
таңдау;  бақылауға  алынған  және  экспериент  жүргізілетін  топ  білім  алушылары  мен 
сынып  оқушыларының  зерттеліп  отырған  мәселе  бойынша  бастапқы  білім 
деңгейлерін анықтау;«Атомдық және ядролық физика» курсын орта мектепте оқытуға 
мұғалімдерді даярлау әдістемесінің тиімділігін және ғылыми болжамның дұрыстығын 
анықтау  мақсатында  эксперимент  жүргізу  орындарында  ұсынып  отырған  әдістемені 
қолданып сабақтар жүргізу. Қалыптастыру экспериментіне барлығы 137 білім алушы, 
78 оқушы қатысты. 
Бақылау кезеңі 
Экспериментті топта және сыныпта ұсынылған әдістемені толығымен қолдану. 
Бақылау тобы мен сыныбында тек оқу материалын қолдану 
 
Нәтижелерді салыстыру 
«Атомдық 
және 
ядролық 
физика» 
курсының 
зертханалық  жұмыстарының  құрамын  толықтыру; 
Атомдық және  ядролық физика бойынша  практикалық 
жұмыстардың  компьютерлік  модельдеуі  мен  тренажер 
тапсырмасын оқу үдісіне енгізу және оларды пайдалана 
білулерін үйрету, барлығы 129 білім алушы, 74 оқушы 
қатынасты. 
экспериментаторлармен 
семинарлар жүргізу. 
компьютерлік  модельдерді  оқу  үрдісіне  енгізу; 
қатынасу, 
Әдістері: 
Сабақтарға 
Атомдық және ядролық физика бойынша компьютерлік 
модельдеулер  жасалытын  тақырыптар  тізбесін  іріктеу; 
Атомдық және ядролық физика бойынша жасалған 
Іздену эксперименті (2015 ж.) 
бақылау жұмыстарын жүргізу; барлығы 2 ЖОО, 2 мектеп, мұғалімдерге сауалнама 
137 білім алушы және 78 оқушы қатысты. 
жүргізу. 
Оқытушыларға және 
Білім алушылар мен оқушыларға сауалнама жүргізу; 
Анықтау эксперименті (2014 ж.)