Аддитивтік тҥстер жҥйесі

 
46 
4.2. Аддитивтік тҥстер жҥйесі.  
Адам кӛзі қызыл, жасыл, кӛк түстерді қабылдайтындықтан  компьютер де осы негізгі 
үш  түске  негізделген.  Әрбір  негізгі  түске  цифрлық  код  берілген.  Ал  қалған  түстер  осы 
негізгі түстерді араластыру арқылы алынады.  
Компьютерде қолданылатын негізгі түстік модельдер:  
− 
RGB;  
− 
CMY (Cyan Magenta Yellow); 
− 
CMYK (Cyan Magenta Yellow Key, мұндағы Key қара түс дегенді  
     білдіреді);  
− 
HSB;  
− 
Lab;  
− 
HSV (Hue, Saturation, Value);  
− 
HLS (Hue, Lightness, Saturation);  
− 
Тағы басқалар.  
Егер,  ӛте  жақыннан  немесе  үлкейткіш  шынының  кӛмегімен  жұмыс  істеп  тұрған 
монитор  экранына  немесе  теледидар  экранына  қарайтын  болсақ,  онда  ӛте  майда  қызыл 
(Red),  жасыл  (Green),  кӛк  түсті  (Blue)  нүктелерді  кӛру  қиын  емес.  Экранның  бетінде 
жарық  әсері  тоқтағаннан  кейін  де  қараңғыда  фосфорға  ұқсас  жарқыраған  мыңдаған 
жоғары  жылдамдықтағы  электрондарды,  яғни  түстік  нүктелерді  кӛруге  болады.  Бұл 
нүктелердің  ӛлшемі  ӛте  кішкентай  (диаметрі  0,3  мм  шамасында),  сондықтан  кӛршілес 
әртүсті нүктелер қосылып кетеді де басқа түспен реңдер береді. Мысалы:  
қызыл+жасыл = сары, 
қызыл+кӛк = ал қызыл (пурпурный), 
жасыл+кӛк = кӛгілдір, 
қызыл+жасыл+кӛк = ақ. 
 Компьютер  экранның  әрбір  нүктесі  арқылы  шашырылатын  жарық  кӛлемін  нақты 
басқаруы  мүмкін.  Сондықтан  түстік  нүктелер  жарқырауының  күшеюін  ӛзгерте  отырып, 
әртүрлі реңдерді алуға болады.  
Осылайша  аддитивтік  түс  негізгі  үш:  қызыл,  жасыл,  көк  түстер  сәулелерін 
біріктіру  нәтижесінде  алынады.  Егер  олардың  әрқайсысының  жарықтығы  100%  болса, 
онда  ақ  түс  алынады.  Осылайша  компьютер  мониторында  қолданылатын  аддитивтік 
түстер жүйесін қысқаша  RGB деп белгілейді.  
Компьютерде  Red  –  (0,  255);  Green  –  (0,  255);  Blue  –  (0,  255)  мәндерді  қабылдайды. 
Үш түстің кӛмегімен 256
3 
 
 
Мысалы:   R=0, G=0, B=0 – қара түс; 
                   R=170, G=170, B=170 – сұр түс; 
                   R=255, G=255, B=255 – ақ түс. 
Егер мониторға түстік сигналды R255G000B255 деп берсек, онда кез-келген 
компьютерде ал қызыл түс алуға болады.  
 
                                    
B
R
G
Қызыл
Көк
Сары
Жасыл
Көгілдір
Ақ
Күлгін
Қара
 

 
47 
2-сурет. RGB моделі.                                 3-сурет. RGB моделінің түстік кубы. 
 
Бұл үлгі үш ӛлшемді координаталар  (2-3 суреттер) жүйесі түрінде кӛрсетіледі. Әрбір 
координата нӛлден максимал мәніне дейінгі аралықта әр құрамының нәтижесі шығаратын 
түске қосатын үлесін бейнелейді.  Бұл үлгінің ерекше нүктелері мен сызықтарын айта 
кеткен дұрыс.  
−
координата басы: бұл нүктеде барлық құрамалар  нӛлге тең, сәулелендіру жоқ (қара 
түс). 
−
адамдарға жақын нүкте: бұл нүктедегі барлық құрамалар ең үлкен мәнге ие (ақ түс). 
Adobe  PhotoShop  графикалық  редакторымен  жұмыс  істегенде  жұмыс  нәтижесін  
бақылай отырып, түстердің цифрлық мәнін ӛзгертіп түстерді таңдауға болады.  
 
1-таблица.  RGB моделіндегі кейбір тҥстердің мәні. 
Тҥсі 
R 
G 
B 
Қызыл (red) 
255 
0 
0 
Жасыл (green) 
0 
255 
0 
Кӛк (blue) 
0 
0 
255 
Ал қызыл (magenta) 
255 
0 
255 
Кӛгілдір (cyan) 
0 
255 
255 
Сары (yellow) 
255 
255 
0 
Ақ (white) 
255 
255 
255 
Қара (black) 
0 
0 
0 
 
 
                                                 Негізгі түстерді енгізу алаңы 
 
Бояудың қанықтылығы мен ашықтығын таңдау белгісі 
 
Компьютер осы RGB моделін қолданып жұмыс жасайды. Ол теледидар мен монитор 
экранында  бейнелерді  құру  мен  ӛңдеуге  арналған.  Бұл  модель  ӛте  қарапайым,  бірақ  бұл 
модельде кейбір түстерді алуға болмайды. Сондықтан RGB моделімен үнемі жұмыс істеу 
қолайлы емес.  
4.3. Субтрактифтік тҥстер жҥйесі.  
Баспаға  шығару  процесінде  жарық  қағаз  бетінен  шағылысады.  Сондықтан  да 
графикалық  бейнелерді  баспаға  шығару  үшін  шағылысқан  жарықпен  жұмыс  істейтін 
субтрактивтік (subtract – азайтқыш) түстер жүйесі қолданылады.  
Ақ  түс  кемпірқосақтың  барлық  түстерінен  тұрады.  Егер  қарапайым  призма  арқылы 
жарық  сәулесін  жіберсек,  ол  түстік  спектрге  бӛлініп  кетеді.  Қызыл,  қызғылт  сары 

 
48 
(оранжевый),  сары,  жасыл,  кӛгілдір,  кӛк  және  күлгін  (фиолетовый)  түстер  жарық 
спектрын  кӛрсететіндей  етеді.    Ақ  қағазға  жарық  түсіргенде  барлық  түстерді 
шағылыстырады,. Мысалы, қызыл түсті қағаздың бетіне ақ түсті жарық түссе, онда қызыл 
түсті  болып  кӛрінеді,  себебі,  мұндай  түсті  қағаз  қызыл  түстен  басқа  түстердің  бәрін 
жұтады.  Ал  осындай  қызыл  түсті  қағазға  кӛк  түсті  жарық  түссе,  онда  қағаз  қара  түсті 
болып кӛрінеді, себебі кӛк түс ол түсті жұтады.  
Субтрактивтік түстер жүйесінде негізгі түстер көгілдір (Cyan), ал қызыл (пурпурный, 
Magenta) және сары (Yellow) болып табылады (4-сурет).  
Ол түстердің әрқайсысы баспаға шығарылатын бетке түсетін ақ жарықтан белгілі бір 
түстерді  жұтады.  Осылайша  негізгі  үш  түсті:  қара,  қызыл,  жасыл  және  кӛк  түстерді  алу 
үшін қолданылады.  
 
                                  
C
M
Көгілдір
Сары
 Күлгін
Қызыл
Қара
Жасыл
Ақ
Y
Көк
 
4-сурет. CMY моделі.                                5-сурет. CMY моделінің түстік кубы. 
 
Бұл үлгідегі негізгі түстер ақ түстен RGB моделінің негізгі аддитивтік түстерін азайту 
арқылы алынады (6-сурет). Бұл жағдайда негізгі субтрактивтік түстер үшеу болатындығы 
түсінікті: 
ақ – қызыл = кӛгілдір, 
          ақ – жасыл = алқызыл, 
          ақ – кӛк = сары. 
  
 
 
6-сурет. RGB моделінен CMY моделін алу. 
          Негізгі түстерді  әртүрлі кӛлемде араластыра отырып, ақ қағазда кӛптеген 
реңдерді алуға болады.