Баспаға «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ
Педагогикалық
шеберлік орталығының
Әдістемелік
кеңесі ұсынған
© «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ
Педагогикалық
шеберлік орталығы, 2016
Барлық құқықтар қорғалған. Осы басылымды кез келген түрінде және кез келген
құралдармен, фотокөшірмені және кез келген электронды нысанды қоса алғанда, авторлық
құқық берушінің жазбаша рұқсатынсыз толық немесе ішінара басып шығаруға немесе таратуға
тыйым салынады.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе..................................................................................................................................................4
Бағдарламаның мазмұны....................................................................................................................9
Адамдардың қалай оқитындықтары туралы білім саласындағы заманауи жетістіктер ..........12
Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер ................................................................................................ 29
Мұғалімдер қалай оқу керектігін үйретеді..........................................................................29
Қалай оқу керектігін үйрену..................................................................................................35
Сыныптағы диалогтің маңызы............................................................................................39
Сын тұрғысынан ойлауға үйрету.....................................................................................................45
Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау............................................................................................51
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу.......................................................56
Талантты және дарынды балаларды оқыту....................................................................................66
Оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану.............................71
Оқытуды басқару және көшбасшылық...........................................................................................82
Тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлау...............................................................................85
Этикалық талаптар............................................................................................................................87
Бағдарламаны игеру нәтижесі бойынша мұғалімдерді бағалау....................................................89
1-қосымша Бағдарламаны игеру қорытындылары бойынша мұғалімдерді
бағалаудың критерийлері мен өлшемдері............................................................................90
2-қосымша Портфолионың таныстырылымында үш негізгі
критерийлерді қолдану үлгісі................................................................................................92
Глоссарий...........................................................................................................................................94
Байланыс ақпараты ..........................................................................................................................99
4
КІРІСПЕ
Осы «Мұғалімге арналған нұсқаулық» «Тиімді оқыту мен оқу» Қазақстан Республикасы
педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасын (бұдан әрі – Бағдарлама) зерде-
леу және меңгеруге көмектесетін негізгі материал болып табылады. Аталған Бағдарламадан
күтілетін нәтижелер
оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесінде еркін,
өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары
жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы ретінде қалыптасуын
қамтиды.
Мектеп әкімшілігі мен білім беру жүйесін басқару органдарының мұғалімдерді тиісті ре-
сурстармен қамтамасыз ету қызметінен гөрі, оқушыларды тәрбиелеу, дамытуға бағытталған
мұғалімнің сыныптағы күнделікті жұмысы оқыту үдерісі мен оқушылардың оқу нәтижелеріне
көбірек ықпал етеді (Barber and Mourshad, 2007). Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін
өрістетудегі
негізгі тұлға – мұғалім (
Strong, Ward & Grant
, 2011).
Дүние жүзіндегі көптеген мұғалімдердің іс-тәжірибесінен тұрақты орын алған оқыту
жұмысын ұйымдастыру мен жоспарлаудың негізгі қағидаттарын қолдану орынды да нәтижелі
екендігін дәлелдейтін фактілер бүгінгі таңда ғылыми-педагогикалық әдебиетте жеткілікті
деңгейде кездеседі.
Осы «Мұғалімге арналған нұсқаулық» Бағдарламаның негізін құрайтын ғылыми зерттеу-
лер кешенін зерделеуге және талдауға арналған. Сонымен қатар мұнда ұсынылған түсініктер
мен тәсілдер еңбек жолын жаңа бастаған мұғалімдердің, сондай-ақ тәжірибелі ұстаздардың
көп жылғы тәжірибесіне негізделген.
Бағдарламаның теориялық негіздері
Орта білім беру жүйесінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал
оқыту әдістемелері арасында
сындарлы оқыту теориясына негізделген тәсіл кең тараған
(Hattie, 2009).
Бұл Бағдарламаның басым бөлігі, түрлі тәсілдер қарастырылғанына қарамастан, сындар-
лы оқыту теориясы негіздерін қамтыған. Оқытудың сындарлы теориясы оқушылардың ой-
лауы олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дереккөздерден,
мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдерімен астастырыла дамиды деген
тұжырымға негізделеді. Сындарлы теорияның тиімділігін жақтаушылардың басым бөлігі оны
дайын білімді беруге негізделген оқыту тәсілдерімен салыстыра қарап, дайын білім беруге
негізделген оқыту тәсілдерінің білімді меңгеру былай тұрсын, олар бойынша терең түсінік
қалыптастырып, бастапқы білімді жаңа біліммен өзара байланыстыруға да мүмкіндік тудыра
бермейтінін тілге тиек етеді.
Дайын білім беруге негізделген «дәстүрлі» стиль арқылы алынған білім оқушылардың
жинақтаған өзге білімдерімен тиімді сіңісе алмайды, сондықтан механикалық есте сақтау,
үстірт білім алу жағдайлары орын алады. Дәстүрлі оқытудан алынған механикалық түрде есте
сақталған мәліметтерді емтихан кездерінде ұтымды пайдалануға болады, бірақ мән-мағынасы
терең меңгерілмей, жай ғана жатталғандықтан, тақырыпты оқыту аяқталған соң немесе емти-
хан біткен соң керексіз болып қалады және оқушы оны өмірде тиімді пайдалана алмайды.
Сындарлылық теориясына негізделген оқытудың мақсаты – оқушының пәнді терең түсіну
қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана
білуін қамтамасыз ету.
Оқытудың сындарлы теориясы оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің
өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге
сай ұйымдастыруын талап етеді. Бұндай міндеттер оқушылардың оқыған тақырып бойынша
