I — магманың дифференциация процесінде қалыптасқан бітімдер мен құрылымдар Ӛзіндік магмалық кенорындарының кендер бітімдері мен құрылымдары магманың ликвация және кристалдану процестерінде қалыптасады. Магмада дифференциация қалпы кендердің құрылысы мен кенорындардың генетикалық типін анықтайды. Магмалық кенорындарды жаратылуына қарай ерте магмалық, кеш магмалық және ликвациялықтарға бӛлу қабылданған. Магмалық кенорындарға, сонымен бірге кейбір ұшпа
компоненттерге бай, қалдықты балқымалардан қалыптасқан пегматиттердің түрлері жатады.
Ерте магмалық кенорындарында магмадан бірінші кенді минералдар (хромит, магнетит, ильменит, сомтума платина және тобының металдары)
кристалданады; таужыныс құрастырушы силикаттар (оливин, пироксендер, плагиоклаздар) бірге немесе кейін бӛлінеді және ерте минералдарды кеміреді. Кенқұрастырушы минералдар осы кенорындарда идиоморфты, қаңқалы, гипидиоморфты және аллотриоморфты түйірлермен кӛрінеді, олар бір-бірімен бірігіп ӛсіп, орта түйірлік және коррозиялық құрылымдар қалыптастырады. Кен минералдардың кристалды түйірлері
магмалық балқымаларда сеппелер, шағын ұялар және жолақшалар түрінде оқшауланады, сондықтан ерте магмалық кенорындарда біркелкі сеппелік, таңдақты және жолақша бітімдер типтік боп келеді.
Кеш магмалық және ликвациялық кенорындарда кен минералдары (хромит, сомтума платина, магнетит, ильменит, пирротин, пентландит, халькопирит) аса негізді және негізді магмалық таужыныстардың
силикаттарынан (оливиннен, пироксеннен, плагиоклаздардан) кейін кристалданады. Сирек жағдайларда кен минералдар мен силикаттар бір уақытта кристалданады. Силикаттар түйірлері дұрыс кристаллографиялық пішінді және дӛңгелек әлпетті болады. Силикаттар кристалдарының араларын және олардағы жарықшақтарын кен минералдардың аллотриоморфты тйірлері толтырады. Осындай бірігіп ӛскендерге ірі, орта, түйірлік құрылымдар тән (гипидиоморфтытүйірлік, порфирлілеу және аллотриомтытүйірлік). Кейбір кендердің типтерінде (титанмагнетиттік, илъменит-гема-титтік, ильмениттік, пентландит-халькопирит-пирротиндік) кенді минералдар, сидорониттік құрылым қалыптастырып, силликаттардың кристалдарын керіштейді. Магмалық кенорындарда метатүйірлік құрылымдар қосымша рӛл ойнайды.
Кенді минералдар, ұшпа компоненттермен байытылған, қалдықты балқымалардан түзіледі. Осындай магмалық ошақта ликвациялық кристалдану және гравитациялық дифференциация процестерінде оқшауланатын кенді магмалар жолақтар, линзалар, қабатшалар, ұялар мен сеппелер құрайды. Силикаттар, соддан кейін кенді балқымалар кристалданғанда жолақты, ілгіштік, линза тәрізді, псевдоқабатты, нодулярлы, таңдақты және сеппелік бітімдер қалыптасады. Аталған бітімдер түрлерінің араларында біртіндеп ауысуы байқалады.
Кейде таужыныс құраушы силикаттар мен кен минералдардың түзілулерінде үзілістер орын алған, олар құыстарды толтыруға сипатты бітімдер (брекчиялық, брекчия тәрізді, ілгектік және желішектік) немесе сипатты метасоматиттік орынбасу бітімдер (реакциялық-жиектік, торлы және жұрнақтық) арқылы кенорындарда анықталады. Мұндай бітімдерде кеш агрегат кенді минералдармен құрастырылған (хромитпен, магнетитпен, пирротинмен және т.б.).
Пегматиттер минералдары, ұшпа компонентер және сирек элементтермен байтылған, қалдықты магмалық балқымадан бір уақытта немесе жуық уақытта
кристалданған. Сондықтан пегматиттерде идиоморфтық, орайлы, аллотриоморфтытүйірлік, түйірлік, графикалық немесе жазба құрылымдар кең тараған. Ірі түйірлік агрегаттар, пегматиттерге тән ерекшелік болады. Ірі және зор кварц және дала шпаттар түйірлерінен құралған агрегаттың құрылымы пегматоидтық немесе блоктық деп аталады. Пегматиттерге шомбал, таңдақты, сеппелік, белдемдік және жолақты бітімдер типтік болады. Минералжаралу (пневматолиттік және гидротермалық) кеш сатыларында пегматиттерде қуыстарды толтыру (III топ) және метасоматиттік орынбасу (IV топ) бітімдер мен құрылымдар кен тараған.
— шӛгіндінің седиментация және диагенез процесінде қалыптасқан бітімдер мен құрылымдар. Сулы алаптарда (теңіздерде, шығанақтарда, кӛлдерде, саз батпақтарда және ӛзендерде) минералды агрегаттар нақты және коллоидты ерітінділерден шӛгеді, сонымен бірге олар сынықты материалдардан құралған. Шӛгу процесінде ерітінділерден класты, кристалды, коллоидты, және органикалық түзілімдер шӛгеді. Соңғылыры алаптың түбінде жиналады және күрделі диагенетикалық ӛзгерістерге ұшырайды. Сондықтан, шӛгінділерді құрайтын минералды агрегаттар, уақыт ӛткенд, қайта кристалданады және қайта түзіледі.
Шӛгу кенорындарында қабатты (жұқа қабатты және қалын қабатты), линза тәрізді және жолақты типоморфты бітімдер мен құрылымдар болып табылады. Осы бітімдерден басқа шӛгінді кенорындарға әр түрлі генетикалық типтеріне белгілі морфологиялық топтар және бітімдер мен құрылымдар тән. Сонымен, мысалы, иілгіш материалдар алаптардың түбінде жиналуынан қалыптасқан механикалық шӛгінділерде, кластық бітімдер мен құрылымдар кең тараған.
Нақты және коллоидты ерітінділердің түзілуін кӛрсететін химиялық шӛгінділерде ұзартылған, сауысты, коллоидттық және керіштік бітімдер типоморфты болады. Осы минералды агрегаттарда
түйірлері коррозиялық, метатүйірлік және коллоидтық құрылымдарының әр түрлі морфологиялық түрлері байқалады. Органикалық қалдықтардың диагенезде жиналуынан қа лыптасқан биохимиялық шӛгінділерге органогендік және мұра етілген органогендік бітімдер тән. Осы түзілімдерге түйірлік, коррозиялық, метатүйірлік, коллоидтық және жасырын кристалдық құрылымдар тән.
Достарыңызбен бөлісу: |
