76
Гиповитаминоз түрлі науқастық жағдайында тереңдей түседі жəне негізгі
аурудың жағдайына əсер етіп ауырлатады, сонымен емдеудің тиімділігін
кемітеді. Осыған байланысты қандай да ауруды емдегенде витаминдік
препараттар қосыла жүреді.
Витаминдер жетіспеушілігінің кері салдары
Витаминдер жетіспеушілігінің негізгі салдары мен байқалуы туралы
мəліметтер жинақталынып қысқаша түрде 24-кестеде берілген.
Клиникалық тұрғыдан ешқандай белгілік нышан көрсетпеген
витаминдер жетіспеушілігінің өзі адам денсаулығына кері əсер етеді.
Əдетінде, витаминдер жетіспеушілігінде көңіл-күй нашарлайды, еңбекке
қабілеттілік жəне суықтап ауруға төзімділік төмендейді, қоршаған ортаның
адам организміне зиянды жағдаяттарының əсері күшейеді, қандай да бір
аурулардың бəрінің дерлік жүруі асқынып кетеді. Балалық жəне
жасөспірімдік кезеңдегі гиповитаминоздар жалпы физикалық дамудың
жəне төзімділіктің көрсеткіштерінің төмендеуіне, зат алмасулардың
бұзылыстарының жəне созылмалы аурулардың өрбуіне ықпал етеді.
Емізулі жəне жүкті əйелдердегі витаминдер жетіспеушілігі ана мен
баланың денсаулығына үлкен зиян келтіреді, туа біткен кемістіктерге
себепкер болады, гипотрофияға, шала туылуға, балалардың физикалық
жəне ақыл-ой дамуының бұзылыстарына соқтыруы мүмкін.
С витамині жетіспеушілігінде темірдің сіңірімділігі төмендейді, ал бұл
жағдай анемия дамуына жол береді, қандағы холестерин деңгейі артады
жəне атеросклероз өрбу қауіпі арта түседі. С, Е, А витаминдерінің жəне
каротиноидтардың жетіспеушілігі (А провитамины – олардан адам
организмінде А витамині түзіледі), В витаминдер тобының жетіспеушілігі
кейбір аса қатерлі обыр түрлерінің дамуына бейім етеді.
Жүктілік кезінде фолий қышқылының жетіспеушілігі туа біткен
кемістіктердің, шала туылудың, спонтандық түсіктердің, өлі туылулардың,
жаңа туылған нəрестелердің физикалық жəне психикалық дамуының
бұзылыстарының пайда болуына жол ашады. Фолий қышқылының
жетіспеушілігі жынысына байланыссыз кез келген жас шамасында қатерлі.
Сонымен фолий қышқылы адам организмінде қаншалықты кем болса,
халықтың арасындағы өлім-жітімнің нөмірі бірінші себепкері болып
отырған қан тамыр атеросклероздары, жүректің ишемиялық аурулары,
миокард инфарктысы жəне инсульттың дамуына апаратын гомоцистеин
соншалықты көп. Жүрек-қан тамыр патологиясының стандартталынған
өлім-жітім деңгейі бойынша Қазақстан əлемде алдыңғы орындардың бірін
иемденуде (ДДҰ мəліметтері). Бұл жағдайдың осыншалықты кеңінен
77
таралуының жетекші себептерінің біріне фолий қышқылының
жетіспеушілігі жатады. Еркектерде фолаттардың жетіспеушілігі қуық асты
бездерінде аденома жəне қатерлі ісіктердің қауіпті түрлерінің дамуына
соқтырады.
Қазақстанда кеңінен таралған В
1
, В
2
витаминдерінің жəне никотин
қышқылының жетіспеушілігі көптеген органдар мен жүйелердің
функцияларының бұзылуына əкеледі. Бұл кезде жүректің жəне қаңқа
бұлшық еттерінің, асқазан-ішек жолдарының, көру органдарының, тері мен
шырышты қабықтардың, жүйке жүйесінің іс қызметтері бұзылады, ауыр
жағдайларда өлім-жітімге соқтырады. Мысалы, организмде В
1
витаминінің
(бери-бери) жетіспеушілігінде өлімнің нақтылы себебі жүрек жұмысының
жетіспеушілігі болып табылады, бірақ кей кездерде бұл аурудың бас
миының аурулары түрлері де кездеседі. Кардиологтар мен
невропатологтар пациентке В
1
витаминінің препараттарын жиі беретіні
кездейсоқ емес.
Витаминдер жетіспеушілігінің алдын алу
Микронутриенттер (витаминдер мен микроэлементтер)
жетіспеушілігінің алдын алуда үш негізгі стратегия бар: саплементация
(витаминдер мен микроэлементтер препараттарын қабылдау),
фортификация (тағамдық азық-түліктерді витаминдермен жəне
микроэлементтермен байыту) жəне тағамдық диверсификация (халықтың
салауатты тамақтануы туралы ақпараттық хабардарлығын жоғарылату
арқылы тамақтануды рационализациялау).
Саплементация тез арада əсер ететіндігімен жақсы, əсіресе
гиповитаминоздың алдын алу үшін, өйткені витаминдер жақсы сіңіріледі.
Бұл стратегияны қолдану, өзге стратегиялар іске аспаған жағдайларда тез
арада өз нəтижесін береді. Қазақстандағы оқушылардың тамақтануында
бірнеше витаминдер жетіспейтіндіктен, мүмкіндігінше құрамына барлық
13 витамин түгел кіретін поливитаминдік препараттарды тағайындаған
дұрыс болады. Айта кететін жайт, бұл өте қымбат стратегия, өйткені
препараттар барлық уақытта да қымбат. Сонымен қатар, бұл стратегиямен
барлық халықты қамту өте ауыр. Қазақстанда, гиповитаминоздармен
қатар, кейбір микронутриенттердің де жетіспеушілігі таралған, оларға,
темір, мырыш, мыс, селен жəне йод тапшылығы жатады. Осыған
байланысты профилактикалық мақсатта поливитаминдік-минералдық
кешендік препараттарды күніне біреуден немесе күнара қабылдаған жөн.
Əрине, мұндай жағдайларда құрамына витаминдермен қатар темір,
мырыш, мыс, селен сияқты микроэлементтер де кіретін препараттарға
78
назарды баса аударған дұрыс. Қазіргі таңда Қазақстанда тұз
йодталатындықтан, йод тапшылығы сирек кездеседі.
Қазақстанда бірінші жəне жоғары сұрыпты бидай ұндарын алты
микронутриенттермен: темірмен, мырышпен жəне 4 витаминдермен (В
1
,
В
2
, фолий жəне никотин қышқылдарымен) байыту (фортификация)
бағдарламасы басталды. Бұл стратегияның басқалардан артықшылығына
оның арзандығы жəне халықты түгел қамтитындығы жатады. Бидай ұнын
аталған алты микронутриенттермен байыту үшін жылына адам басына
шаққанда 100 тенгеге жуық қаржы бөлінеді. Алайда, қазіргі кезде ұнды
міндетті түрде байыту туралы міндеттемелік құжаттардың жоқтығынан,
бізде өндірілетін бидай ұнының азғана мөлшері байытылады. Мұндай
құжаттарды қабылдау мүмкіндігі Республика Парламентінде
қарастырылуда.
Байытылған тағамдарды таңбалау үшін Қазақстанда «healthy food»
жəне «сапалы азык» Логосы қолданылады.
Шешімнің тағы бір жақсы жолына асханаларда дайын тағамдарды,
мектеп асханаларын қоса, витаминдермен байыту жатады. Уақыт
тəжірибесі көрсеткендей, бұл шаралар тұрақты жəне жоғары
квалификациялы түрде жүргізілсе аса тиімді. Барлық ұйымдастырылған
балалар мен жасөспірімдер ұжымдарында (ясли мен балалар бақшалары,
мектептер мен ПТУ), техникум жəне жоғарғы оқу орындарының
студенттерінің үшінші тағам түрін С-витаминизациялау өзінің қажет жəне
орынды шара екендігін айғақтаған.
Халықтың тамақтану əдетін салауатты ақпаратты тарату жолымен
өзгертуге арналған тағамды диверсификациялау стратегиясы көп уақытты
талап етеді. Халықтың тамақтану əдеті салыстырмалы түрде баяу өзгеретін
құбылыс. Солай бола тұра, егер бұл стратегияны жалпы ақпарат
құралдарын кеңінен коммуникациялық жолмен қолданып іске асырған
жағдайда, ол өзінің тұрақты тиімділігін беретін жол.
НҰСҚАУЛАР
9
А, С витаминдері жəне фолий қышқылының жетіспеушілігінің
алдын алу мақсатында күнделікті жаңа үзілген жемістер мен көкөністерді
қабылдаңыздар.
9
Көкөністер мен жемістерді күн сəулесі түспейтін жəне жарықтан
аулақ, суық жерде сақтаңыздар.
Достарыңызбен бөлісу: |
