Оқушылардың салауатты тамақтануы туралы əңгіме

 
8
9
 
Дене массасының төмендеуін болдырмау үшін:  
• 
тағамдық өнімдер мен сусындардан түсетін калория көлемін 
біртіндеп арттырыңыздар.   
 
Оқушылардың жекеше топтарына кеңестік нұсқаулар 
 
9
 
Дене массасысының тапшылығында (гипотрофияда) дəрігер кеңесін 
алыңыз жəне медицина қызметкерінің қадағалауымен:  
• 
тағамдық өнімдер мен сусындардан түсетін калория көлемін 
біртіндеп арттырыңыздар.     
9
 
Дене массасының артықтығы мен семіздікте:  
• 
егер қалаған деңгейге дейін рацион калориялылығын төмендету 
барысында қалыпты өсу жəне даму үшін қажетті тағамдық заттардың 
тиімді мөлшерін қамтамасыз ету мақсатында міндетті түрде дəрігер 
кеңесін қабылдау керек; 
• 
жасына сəйкес қалыпты өсу мен даму мүмкіндігін сақтай отырып, 
тағамдар мен сусындардан түсетін калория деңгейін біртіндеп 
түсіріңіздер;  
• 
онымен бір мезгілде физикалық белсенділікті арттырыңыз.  
 
9
 
Созылмалы науқастығы бар не/немесе дəрі қабылдайтын салмақ 
артықшылығынан зардап шегетін балалар:  
• 
Тамақтануды шектеу туралы шешім қабылдардың алдында, 
тамақтануды шектеу денсаулықты нашарлатып немесе негізгі ауру 
түріне кері əсерін тигізбеу мəселесіне байланысты емдеуші 
дəрігермен кеңескен жөн.   
 
ҚОЛДАНУҒА КЕҢШІЛІК ЕТІЛГЕН ТАҒАМДЫҚ АЗЫҚ-ТҮЛІКТЕР  
 
Негізгі нұсқаулар 
 
9
 
Энергетикалық қажеттілік шеңберінде көкөністер мен жемістерді 
жеткілікті мөлшерде пайдаланыңыздар.  
 
• 
Мысалы, мектеп жасындағы балалар күнделікті тамаққа 300 

 
9
граммнан (бастауыш сынып) 500 граммға дейін  (жоғарғы сынып) 
көкөніс жəне жеміс қабылдауы керек. 
 
9
 
Əр күні əр түрлі көкөністер мен жемістер қабылдаңыз.  
• 
Мысалы, келесі топқа жататын көкөністерді апта аралығында 
бірнеше рет кезектестіріп қабылдауға болады:  қошқыл-жасыл 
көкөністер, сары-қызғылт көкөністер, ас бұршақтар, крахмалы көп 
көкөністер жəне т.б.  
9
 
Аптасына бірнеше рет бұршақтарды қабылдаңыздар.  
• 
Бұршақтар (ас бұршақтар, бұршақтар, ноқат, соя, маш, жасамық) 
амин қышқылдық құрамы жақсы белоктарға жəне тағамдық 
талшықтарға бай. 
9
 
Күнделікті бүтін дəндік дақылдардан 90 грамм тамақ пайдаланыңыз.  
• 
Бүтін дəндік дақылдардан жасалынған тағамдар қабылданатын 
барлық дақылдық жəне нан өнімдерінің жартысына жуығын алып 
отыруы керек. 
9
 
Күнделікті майсыздандырылған немесе майлылығы төмен (мысалы, 1-
пайыздық) сүт немесе соған пара-пар сүт өнімдерін мына есеп бойынша 
қолдану керек:  
• 
2 стакан - 6-8 жасар балаларға;  
• 
3 стакан – 9 жəне одан жоғары жастағы балаларға. 
 
 
 
 
 
ФИЗИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК 
 
Негізгі кеңестер 
 
9
 
Тұрақты түрде физикалық белсенділік пен кем қимылдауды төмендету 
мыналарды жақсартады:   
• 
денсаулықты жақсартады; 

 
10
• 
физиологиялық аман-саулыққа жетелейді;  
• 
қалыпты салмақты демейді. 
9
 
Белсенді физикалық дайындық аса маңызды:  
• 
жүрек-қан тамыр жүйесін демеп нығайтады;  
• 
қаңқа сүйек-бұлшық ет жүйесінің күші мен төзімділігін арттырады.  
9
 
Қалыпты салмақты демеу мен артық майлардың жиналуының алдын 
алу үшін:  
• 
күнделікті 60 минут бойы орташа немесе үрдісті физикалық 
ауырпалықтар түсіріп отырыңыз;  
• 
диетаны қадағалаңыз жəне калорияны артық қабылдаудан алшақ 
болыңыз. 
9
 
Созылмалы аурулар туындау қауіпін төмендету үшін:  
• 
кəдімгі уақыттағы физикалық белсенділікке үстеме ретінде 
күнделікті 30 минуттан кем емес орташа-үрдісті физикалық 
ауырпалықты түсіріп отырыңыз.  
9
 
Көпшілік тұлғалар үшін денсаулықты жақсарту жоспарлары мына 
жағдайларда іске асады:  
• 
Анағұрлым үрдісті жəне ұзақ уақыттық физикалық ауырпалықтар 
берген жағдайда. 
9
 
Артық салмақты кеміту үшін:  
• 
Физикалық ауыртпалық ұзақтығы мен оның дəрежесі туралы 
шешімді қабылдау үшін емдеуші дəрігеріңізбен кеңесіңіз;  
• 
Тағамдық калорияны қабылдауды төмендету мезгілімен бір кезде 
күнделікті 60-90 минут бойы шамалы немесе орташа ауыртпалық 
беріп отырыңыз.  
 
 
БЕЛОКТАР 
 
Негізгі кеңестік нұсқаулар 
 
 

 
11
9
 
Белоктар балалардың қалыпты өсуі мен дамуын қамтамасыз ету 
үшін аса маңызды. 
9
 
Белоктар тəуліктік рацион калориялылығының 10-15 пайызын 
қамтамасыз етуі керек. 
9
 
Əрбір негізгі тамақтану кезінде (таңертеңгі ас, түскі ас, кешкі ас) 
жануар тектес белоктар көзінің тым болмаса біреуін қабылдаңыз 
(балықтық, сүт жəне еттік тағамдық өнімдерді).  
9
 
Аптасына бірнеше рет жақсы амин қышқылдарынан құралған белоктар 
көзі ретінде бұршақ тектес тағамдарды қабылдаңыз. 
 
КӨМІРСУЛАР 
 
Негізгі нұсқаулар 
 
9
 
Қөмірсулар тəуліктік калориялылықтың не бары 50-60 пайызын 
қамтамасыз етуі керек, оның ішінде мыналар санатынан да:  
• 
күрделі көмірсулар (крахмал) - 40-50 пайыз; 
• 
жай көмірсулар (тəттілер) –10 пайыздан артық емес. 
9
 
Көкөністерді, жемістерді жəне талшыққа бай бүтін дəндік дақылдардан 
жасалған өнімдерді пайдаланыңыздар.  
9
 
Қант қосылмаған тағамдар мен сусындарды таңдаңыз. 
9
 
Құрамында қант пен крахмалдары аз тағамдар қабылдасаңыз жəне 
сонымен қатар ауыз қуысы гигиенасын қадағаласаңыз тіс жегісі сізді 
мазаламайды. 
 
 
МАЙЛАР 
 
Негізгі нұсқаулар 
 
9
 
Майлар рационының тəуліктік калориялылығының не бары 25-35