Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

126
§­1.­Қазақстан­аумағына­шығыстағы­тайпалардың­
­­­­­­­қоныс­аударуы
Моңғол жаулап алушылығы көптеген түрік, моңғолтілдес тай - 
палардың қазіргі Қазақстан аумағына қоныс аударуына да ықпал 
етеді. Қазақстан аумағына көшпелі тайпалардың келуі ау мақтағы 
этноүдерістерге сандық жағынан оң әсерін тигізеді. ХV ғасыр ор-
тасында Қазақ хандығының құрылуымен ұлттық сипат тағы қа-
зақ этносы тарих мінберіне көтерілген кезде, жаңа этносты қа-
лыптастыруға қатынасқан кейбір тайпалар ХІІІ ғасыр басына 
дейін Моңғолия аумағында кездеседі. 
Моңғолия аумағынан көшпелі тайпалардың моңғол жаулап 
алушылығына байланысты келуін баяндайтын бірден-бір негізгі де-
рек, ол – Рашид ад-Диннің «Жами ат-тауарих» еңбегіндегі мәліметтер. 
Моңғолия аумағынан ХІІ ғасырдың соңғы жылдары мен
ХІІІ ғасырдың бірінші жартысы аралығында Дешті Қыпшаққа 
көшпелі тайпалар бірнеше дүркін келеді. Оны шартты түрде үш 
кезеңге бөліп қарастыруға болады. Үш кезең ішіндегі қоныс ау-
дарулар немесе тайпалардың жылжулары Шыңғыс ханның және 
оның ұрпақтарының саясатына тікелей байланысты болады. Бі рін-
ші кезең – ХІІ ғасырдың соңы мен ХІІІ ғасырдың алғашқы жиырма 
жылдығын қамтиды. Бұл тарихи кезеңде Моңғолиядағы тайпалар 
арасындағы кескілескен күрестерде жеңілгендер батысқа қарай, 
Дешті Қыпшаққа ауа көшеді.
Екінші кезеңге 1219-1224 жылдардағы жаулап алулар мен 
одан кейінгі ұлыстардың құрылуына байланысты, әскер мен 
тайпалардың Шыңғыс хан ұлдарына бөліп берілуіне байланысты 
қоныстанулары жатады. Ал үшінші кезеңге – ХІІІ ғасырдың 40-
60 жылдары Шыңғыс ханның немерелері арасындағы билік үшін 
күресте жеңген топтың жеңілген тайпаларды өзара бөлісуге байла-
нысты болған жағдайлар жатады. 
Тарихи деректер ХІІІ ғ. басында Моңғолиядан Шығыс Дешті 
Қыпшақ аумағына Шыңғыс ханмен болған кү
рестерде жеңіліс 
тапқан жауынгер меркіт тайпаларының келгендігін баяндайды. 
VІІ

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: