1.1-кесте
Әлемдік энергетикалық қордың жалпы сипаггамасы
Энергия көздері
Энергияның
мөлшері
10 х кВт.сағ
Жацгыртылмайтын энергия көздері
1 Органикалық отын көздерінің энергиясы
55364
2 Атом энергиясы
547000
Жаңгыртылатын энергия көздері
(жылдық энергиясы)
1 Күн энергиясы
667800
2 Жел энергиясы
17360
3 Мұхит және теңіздің толқын энергиясы
3
4 Мұхит суларының құйылу жэне қайту энергиясы 70000
5 Гидроэнергия
18
5
жаңгыраілын знергин квздері
1.1-сурет. Жаңғыртылатын энерғия көздерінің түрлері жэне
олардың басқа түрге жіктелуі
6
1. ЖАҢАРТЫЛАТЫН ҚУАТ КӨЗДЕРІНІҢ РӨЛІ
МЕН АЛАР ОРНЫ
Барлық қуат көздерін жаңғыртылатын және жаңғыртылмайтын
(қалпына келмейтін) деп екі топқа бөлуге болады.
Энергияның жаңгыртылатын көздері - бұл тұрақты немесе
энергия көздерінің қоршаған ортасында оқтын-оқтын эрекетте бо-
латын негізгі қуат көздері. Мұндай куат көздеріне тэн сипат - күн
сэулесінің шашыруы. Жаңғыртылатын энергия табиғатга адамның
мақсатты бағытталған әрекетінің салдары болып табылмайтындай
түрде кездеседі. Бұл белгі энергияның осы түрінің басты ерекшелігі
болып табылады [4, 8].
Энергияның жаңғыртылмайтын көздері - адамдардың энергия-
ны өндіру үшін пайдаланатын, табиғи заттар мен материалдардың
қоры. Бұған жатқызылатындар: ядролық отын, көмір, мұнай,
газ. Жаңғыртылмайтын көздерден алынған энергия табиғатпен
байланысқан күйде болады жэне адамның мақсатты бағытталған
әрекетінің нәтижесінде босатылады [4, 8].
Алайда жаңғыртылатын көздердегі энергетика, ең алдымен
жергілікті метеорологиялық, гидрологиялық жэне климаттық
шарттарға, олардың ерекшелігін ескере отырып оағдарлануы тиіс.
Энергия
жүйесінің
тиімділігін
жэне
оның
жұмысының
экономикалық көрсеткіштерін арттыру көп жағдайда оны басқару
шеберлігіне байланысты болады.
Энергияның
жаңғыртылатын
көздеріне
қатысты
негізгі
түсініктерді бере кетейік.
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің ресурсы (потенциал) -
бұл белгілі бір жағдайларда жыл бойына энергияның жаңғыртыла-
тын көздеріне бекітілген немесе алатын энергия көлемі.
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің жалпы элеуеті - тиімді
пайдаланатын энергияға толықтай айналдырған кездегі берілген
ЖЭК болатын энергияның орташа жылдық көлемі.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің техникалық элеуеті - жал-
пы әлеуеттің бір бөлігі, яғни пайдаланатын энергияны өндіру үшін
қазіргі кездегі жетілдірілген техникалық құралдарды пайдалана оты-
рып, қоршаған ортаны қорғауға қойылатын талаптарды орындағанда
гана мүмкін.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің экономикалық элеуеті -
техникалық элеуеттің бір бөлігі, пайдалы пайдаланатын энергияға
7
айналдыру бастапкы отынға, жылу жэнс элсктр энсргиясы, жабдык-
тардың, материалдар мсн көлік кызмсті бағасының, сңбскакы
төлеудің жэне т.б. берілген деңгейінде ғана экономикалык жағынан
тиімді болмақ.
4
-|
1.1 Энергияның жаңғыртылатын көздерін пайдаланудын
техникалық мүмкіндіктері
Энергияның жаңғыртылатын көздерін ғылыми жасалған прин-
циптер негізінде ғана тиімді пайдалануға болады. Тэжірибе
көрсеткендей, жаңғыртылатын көздерде энергетиканы дамыт-
пас бүрын, оның нақты қуатын анықтап алу қажет. Әрине, бұл
үзаққа созылатын жэне түрақты бақылауды жэне осы көздердің
көрсеткіштерін сараптауды кажет етеді.
Жаңғыртылатын көздердің уақытша сипаттамаларының айтар-
лықтай маңызы бар. 1.2-кестеде түрлі көздердің куатын жэне
жергілікті жерлердің нақты жағдайларына байланысты өзгеріп
түратындай, олардың өзгерісінің сипатты кезеңдерін аныкпгайтын
негізгі көрсеткіштер берілген.
1.2-кесте
Энергияның жаңгыртьшатын көздері әрекеттерінің
қаркындыл ығы
1 ,
Көзі
Анықтайтын
көрсеткіштер
Энергетикалық
арақатынас
Ескертпе
Күннің
тікелей
сэулеленуі
Сәулеленгендік (Вт/
м2), сэулеленудің
құлау бұрышы
Р~С со§(Ө),
Максимум
1 кВт/м2
Тек күндізгі
уақытта
Күннің
шашырап
сәулеленуі
Бұлттылық
Р<0; Р<300 Вт/М
2
Соған
карамастан
энергия
жетерлік
Биоотын
Жел
Топырақтың сапасы,
сәулеленгендік,
су, отынньщ
ерекшелігі,
шығындар
Жел жылдамдығы,
жер бетінен биіктігі
Байланысқан қуат
10 Мдж/кг
Отынның өте
көп түрі.
Р-и
3
щ й ||
о
Флуктуирлейді
8
Толкын
Толкын
амплитудасы
Н
және оның периоды
Т
Р~Н 2 Т
[
"Щ
і^р і
5
Энергияның
жоғары
тығыздығы
Су
энергиясы
Қысымы //, судың
көлемді шығыны £?
р - н о
Жасанды
жасалынатын
көзі
Тасулар
Тасқынның биіктігі
К, алап ауданы А
Р~К2А
Тасқынньщ
биіктігінің
аріуы,
Жылу
энергиясы
Жоғарыдағы және
тереңдіктегі судың
температурасының
түрлілігі
Р~(АТ)2
Тропиктегі
аудандардың
қатары.
Энергия көзінің сапасы туралы жиі айтылады. Энергия сапасы
деп механикалық энергияга түрленетін энергия көзінің үлесін айта-
мыз. Осыны ескеріп, энергияның жаңғыртылатын көздерін үш топқа
бөлуге болады [4, 8].
1. Механикалық энергияның көздері, мысалы, толқындық жэне
үдейтін гидрожел көздері. Осы көздерден шығатын энергияның
сапасы жоғары жэне олар әдетте электр энергиясы өндірісінде
колданылады. Толқындық жэне үдейтін энергияның сапасы 75%
бағаланады, ол гидроэнергияда - 60%, жел энергиясында - шамамен
30%.
2. Энергияның жаңғыртылатын жылу көздеріне, мысалы, био-
отын жэне күннің жылу энергиясы жатады. Механикалық жұмысты
алу үшін қолданылатын максималды үлесі термодинамиканың
екінші заңымен анықталады. Алайда, іс жүзінде термодинамиканың
екінші заңымен рұқсат етілген жылудың шамамен 50%-ын ғана
жұмысқа айналдыруға болады. Қазіргі бу турбиналары үшін жылу
энергиясының сапасы 35%-дан аспайды.
3. Фотонды үрдістер негізіндегі энергия көздері фотосинтез бен
фотоэлектронды құбылыстарды пайдаланатын үрдістер. Іс жүзінде
фото түрлендіргіштердің 15%-ға тең пайдалы эрекет коэффициенті
жақсы деп саналады [6, 15, 27,28].
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің тағы бір ерекшелігін
айта кетейік. Олар таусылатын көздерден энергия ағынының төменгі
тығыздығымен ерекшеленеді. Мысалы, күн сәулесінің таралуы үшін
9
Достарыңызбен бөлісу: |
