Оқулық Федералдық мемлекеттік мекемесі «Білім беруді дамытудың федералдық институты» ұсынған

130 
 
көп)    қолдаудың   қажеттілігінің   туындауынан. 
FAT    32    файлдық 
жүйесінің максималды өлшемі 2 Тбайт – ты құрайды. 
Windows  NT/2000/XP  үшін,  кластер  өлшемі  дискінің  өлшеміне 
тəуелсіз болатын NTFS файлдық жүйесі негізгі болып табылады. NTFS 
файлдық  жүйесі  Windows  NT/2000/XP  –  дің  негізгі  файлдық  жүйесі 
болып  табылады.  FAT  сияқты,  NTFS  кластерлерді  файлдарды  сақтау 
үшін  қолданады,  бірақ,  кластердің  өлшемі  бөлімнің  өлшеміне 
байланысты  болмайды.  NTFS  –  файлдар  атын  сақтау  үшін,  Unicode 
қолданылатын  64  –  разрядты  файлдық  жүйе.  Ол  ақаулықтардан 
қорғалған, сонымен қатар, сығу мен шифрлауды қолдайды. 
LinuxExt2  файлдық  жүйесі  Linux  операциялық  жүйесінде 
қолданылады. 
Қатқыл  дискіге  бір  уақытта  бірнеше  операциялық  жүйелер 
орнатылуы  мүмкін.  Бұл  үшін,  қатқыл  диск  бөлімдерге  бөліну  керек, 
яғни, дискідегі тəуелсіз аймақтар, олардың əрбіреуінде өзіндік файлдық 
жүйесі құрылуы мүмкін. 
Қатқыл  дискіге  операциялық  жүйені  орнату  алдында,  іс  əрекеттің 
реті  төмендегідей  болу  керек:  дискіні  бөлімдерге  бөлу  жəне  əр  бөлімді 
өз операциялық жүйесі бойынша логикалық форматтау. 
Ең  бірінші  сектордағы  қатқыл  дискіні  бөлімдерге  бөлу  туралы 
ақпаратты  сақтау  үшін,  арнайы  орын  –  бөлімдер  кестесі  бөлінген.  Ол 
төрт  жазбадан  жəне  бөлім  туралы  келесі  хабарламадан  тұрады: 
мəртебесі, типі, бастауыш сектордың нөмірі, секторлардағы өлшем. 
Дискіні  бөлімдерге  бөлу  үшін,  FDISK  утилитасын,  ал  логикалық 
форматтау  үшін,  FORMAT  утилитасын  қолдануға  болады.  Олар 
Windows  операциялық  жүйесінің  барлық  нұсқаларының  құрамына 
кіреді.  Дегенмен,  арнайы  дискілік  утилиталарды  қолдану  əлдеқайда 
ыңғайлы,  мысалы,  Acronis  OS  Selector  жүктеу  менеджері.  Acronis  OS 
Selector  құрамына  қатқыл  дискілерді  бөлімдерге  бөлуге  жəне  оларды 
форматтауға  мүмкіндік  беретін  дискілердің  əкімшілігі  (администратор) 
кіреді. 
Файлдық  жүйенің  каталогы  мен  кестесі  кез  келген  дискілік 
тасымалдауышта,  форматтау  үрдісінде  автоматты  түрде  құрылады. 
Каталог  –  бұл  дискіде  орналасу  орнын  көрсететін  файлдардың 
анықтамасы.  Каталогтарды  ұйымдастырудың  иерархиялық    құрылымы 
ең  кең  таралған.  Автоматты  құрылған  каталогты  түбірлік  деп  айту 
келісілген.  Онда  файлдардың  толық  аты,  сонымен  қатар,  олардың 
сипаттамалары сақталған: құрудың күні мен уақыты, көлемі (байттарда) 
жəне арнайы атрибуттары. 
Операциялық  жүйе  каталогта  файлды,  оның  толық  атымен  іздеуді 
жүзеге асырады. Бұл бір каталогта немесе каталог астында бірдей толық 
атымен екі түрлі файл орналаса алмайтынын білдіреді. Алайда, əр түрлі 
каталогтарда  немесе  каталог  астыларында  сəйкесетін  толық  аттары  бар 
файлдар  немесе  еншілес  каталог  астылары  болуы  мүмкін.  Бірақ,  бұл 
жағдайда керекті файлды біржақты көрсетуге файлдың аты жеткіліксіз. 

131 
 
Файл атынан басқа каталог астыларының барлық тізбесін көрсету керек, 
солар  арқылы  түбірлі  каталогтан  каталог  астына  дейін  өту  қажет. 
Каталог астыларының бұл тізбегі файл жолы немесе файлға бағыт деп 
аталады. 
Көптеген  операциялық  жүйелер  жүктеу  кезінде  қатқыл  дискілердің 
барлық  бөлімдері  үшін  əріптерді  (С,  D  жəне  т.б.)  тағайындайды.  Бұл 
əріптер файлдардың орналасуын көрсету үшін қолданылады. 
Әр  диск  логикалық  атқа  ие:  А:  аты  жəне  В:  аты  иілігіш  дискілер 
үшін;  С:,  D:,  E:  жəне  т.б.  –  қатқыл,  лазерлік  дискілер  жəне  флеш  – 
брелоктар үшін. Мысалы, дискетадағы файлға файлдық жолы келесідей 
болады: A:\proba.doc. 
Windows  –  та  жинақтауыш  сиымдылығын  бағалаудың  қарапайым 
тəсілі  бар.  «Жолсілтеуіш»  бағдарламасында  керекті  дискіні  белгілеу 
жəне  Файл/Қасиеттері  командасын  таңдау  керек.  Ашылған   терезеден 
сіз  жинақтаушының  жалпы  сиымдылығы  қандай  жəне  қанша  бос  орын 
жəне  қолданылған  орын  бар  екенін  көресіз.  Барлық  параметрлер 
байттармен жəне мегабайттармен көрсетілген (7.2 - сурет).. 
Иілгіш  дискілердің  логикалық  құрылымы.  Иілгіш  дискілердің 
логикалық құрылымының қатқыл дискілердің логикалық құрылымынан 
айырмашылығы  бар.  Магнитті  дискінің  логикалық  құрылымы 
сиымдылығы  512  байттан  тұратын  секторлардың  жиынтығы  болып 
табылады,  олардың  əр  қайсысы  жеке  реттік  нөмірге  ие.  Секторлар 
бірінші  сектордың  нөлдік  жолынан  соңғы  сектордың  соңғы  жолына 
дейін нөмірленеді. 
7.2. – сурет. D: логикалық дискінің 
сиымдылығы 
 
 

132 
 
Иілгіш  дискіде  сектор  минималды  адрестелген  элемент  болады. 
Дискіге  файлдарды  жазу  кезінде,  қашанда  секторлардың  бүтін  саны 
орын алады. Сəйкесінше, файлдың минималды өлшемі бір секторды 
құрайды,  ал  файлдың  максималды  өлшемі  дискідегі  секторлердің 
жалпы санына сəйкеседі. 
Файл əр түрлі жолдарда орналасқан бос секторларға жазылады. 
Иілгіш дискідегі каталогты жəне FAT кестесін орналастыру үшін, 
2-ден  33-ке  дейінгі  секторлар  беріледі.  Бірінші  сектор  операциялық 
жүйенің жүктеуші жазбасын орналастыруға берілген, ал файлдардың 
өздері  34-ші  сектордан  бастап  жазылады.  Дискінің  логикалық 
құрылымы форматтау үрдісінде қалыптасады. 
 
7.5. 
Ақпаратты рұқсат етілмеген қолжетімділіктен 
қорғау 
1992  жылы  жылы  ақпараттық  қауіпсіздік  қауіпсіздіктің  құрамы 
ретінде  нормативті  түрде  бекітілгеннен  бері  (РФ-ның  05.03.92  ж. 
«Қауіпсіздік туралы» № 2446-1 заңы), қоғамның ақпараттық саласын 
дамытуға  жағдай  қалыптастыру  жəне  əр  түрлі  сипаттағы  қауіп 
жағдайларында  оның  қалыпты  жұмыс  істеуін  қамтамасыз  ету 
мемлекет  тарапынан,  біршама  белсенді  істер  атқарылуда.  Сол 
уақыттан  бергі,  сөзсіз,  маңызды  оқиғалардың  қатарына  біріншіден, 
ауқымды  ақпараттық  қоғам  Окинава  хартиясына  РФ-ның 
Перзидентінің  қол  қоюы;  екіншіден,  ақпараттық  қауіпсізіздік 
Доктринасын РФ президентінің бекітуі. 
Ауқымды  ақпараттық  қоғамның  Окинава  хартиясына  қол  қоюы 
Ресей үкіметі мен басқа да дамыған елдердің XXI ғасырда қоғамның 
қалыптастырудың  маңызды  факторы  ретінде,  ақпараттық  – 
коммуникациялық  технологиялар  туралы  түсінігінде,  ортақ  келісім 
барын көрсетті. 
Сонымен  қатар,  ол  Ресейдің  əлемнің  басқа  елдермен  бірігіп, 
постиндустриалды  қоғам  қалыптастыруға  қатысу  жəне  əлемдік 
ақпараттық  кеңістікті  жаһандандыру  үшін,  қалыпты  жағдай 
қалыптастыру,  «сандық»  теңсіздік  проблемаларын  жоюда  өз  үлесін 
қосу,  адамдар  арасындағы  ақпараттық  алмасу  еркіндігін  жəне  бұл 
үрдістің  қауіпсіздігін  қамтамсыз  етуге  саяси  бет  бұрды.  22.07.2000 
жылғы  ақпараттық  қоғамның  жаһандануы  туралы  Окинава 
хартиясына  сегіз  дамыған  елдің  басшылары,  соның  ішінде,  РФ-ның 
Президенті қол койды. 
Ақпаратты  қорғаудың  мақсаттары  27.07.2006  жылғы 
«Ақпарат,  ақпараттық  технологиялар  жəне    ақпаратты    қорғау 
туралы» № 149-ФЗ Федералдық заңы ақпаратты қорғау мақсаттарын 
төмендегідей анықтайды: 
•  ақпараттың  қолды  болуы  (утечка),  ұрлануы,  жоғалуы, 
бұрмалануы, жалған ақпарат жасауын алдын алу; 
•  жеке  тұлғаның,  қоғамның,  мемлекеттің  қауіпсіздігіне  қауіп  –