Оқулық «Білім беруді дамытудың Федералдық институты»

ӚНДІРІСТІ АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

жүктеу 6,23 Mb.

бет	3/142
Дата	21.12.2022
өлшемі	6,23 Mb.
	#40728
түрі	Оқулық

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 142

Шишмарев Технологиялық үрдістерді автоматтандыру. Оқулық (1)

ӚНДІРІСТІ АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

Негізгі тҥсініктер мен ҧғымдар

Технологиялық үрдістерді автоматтандыру деп технологиялық үрдістердегі немесе оның құраушы бӛліктеріндегі еңбек шығындарын қысқарту, ӛндіріс жағдайын жақсарту, ӛндіріс кӛлемін және ӛнім сапасын арттыру мақсатында адам қатысуынсыз іс- әрекеттердің орындалуы және бақылануының жүзеге асырылуында ӛлі табиғат энергиясын қолдануды айтады. Бұл жердегі адамның қызметі – машина жұмысын бақылау, берілген (салынған) үрдістерден ауытқудың алдын-алу, автоматты машинаны басқа бұйым жасауға ауыстыру. Оған қоса, адам әрбір бұйым жасалу барысына қатысуы міндетті емес, ал бос уақытында бірқатар автоматтарға қызмет кӛрсету жүктеледі. Жұмысшы жоғары біліктілікке қол жеткізіп және үйлестіруші атанады, жұмысшы мен инженерлік-техникалық қызметкер арасындағы алшақтық жойылады.
Автоматты түрде жұмыс істейтін машинада жүрістерді жұмыс жүрісі және бос жүрістер деп қарастырады. Соңғысы кӛмекші ӛткізілім және кӛмекші жүрістерден құралады. Жұмыс жүрісі барысында машина бӛліктерінің қозғалысы тікелей ӛңдеуге әкеледі, мысалы, жаңқаны шешіп алу, үстін жабу және т.б. Қосалқы ауысулар барысында кӛлік бӛлшектерінің қозғалысы дайын бӛлшектерді беру, орнату және бекіту, дайын бӛлшектерді ағыту және шешу, жылдамдық пен қарқынды ауыстырып отыруға, станокты қосу және ӛшіруге және тағы басқалары үшін қызмет етеді. Қосалқы ауысулар барысында кӛлік бӛлшектерінің қозғалысы ӛңделуші құралды жақындатып және ағытып алуға қызмет етеді.
Кӛлік жасауда автоматтар және жартылай автоматтар кеңінен қолданылады. Жартылай автоматтарда кӛліктің жұмысы атқару айналымы автоматты түрде жүргізіледі, яғни, станокта қарқынды түрде құрылғыларды беру, жеделдетілген беру түрінен жұмыс атқару түріне ауысу, құрылғының шығуына дейінгі жұмысшы беруінің жұмысы (қайта жүгіртіп ӛту), жұмысшы берілісінен кері қарқынды түрге қайта ауыстырылу, кері айналым барысында құралкүймешегінің (үстелдің) тоқтауы автоматтандырылған. Айналым тек жұмысшының араласуы барысында қайта жүзеге асырылуы мүмкін (дайын бұйымды ағытып алу, жаңа дайын
бӛлшектерді тиеу және бекіту, станоктың берілісін тоқтату). Автоматтарда барлық қозғалыстар мен ауысулар жұмысшының қатысуынсыз жүзеге асырылады. Оларда бақылау, автоматтарды қосу және қайта қосу бойынша қосымша ауысулар автоматтандырылмаған. Кәсіпорынның инженерлік-техникалық қызметкерлеріне бақылау, автоматтарды қосу және қайта қосу бойынша қосымша ауысуларды автоматтандыру бойынша жұмыстар жүргізу қажеттілігі туындайды.
Ӛндірісті технологиялық дайындаудың бірегей жүйесінің мемлекеттік стандарттарында технологиялық үрдістердің автоматтандырылу жағдайының сапалық және сандық бағалануы қарастырылады. Сапалық бағалауды үш кӛрсеткіш арқылы жүзеге асырады: түріне, деңгейіне, санатына байланысты.
Түріне қарай жартылай және толық, жекелеген және кешенді, алғашқы және екінші ретті автоматтандырылу деп бӛледі.
Жекелеген автоматтандыру деп, басқаруды қоса алғандағы адам энергиясы шығындарының қандай да бір бӛлігін ӛлі табиғат энергиясының шығындарымен ауыстырылуын айтады.
Толық автаматтандыру деп, технологиялық үрдістер және олардың жүйелерінің барлық адами энергия шығындарының механикалық түрде басқару және автоматтандырылған түрдегі қосудан басқа кезеңінің ӛлі табиғат энергиясымен ауыстырыла отырып автоматтандырылуын айтады.
Бірегей автоматтандырылу деп, технологиялық үрдістердің немесе технологиялық үрдістер жүйесінің алғашқы құрамдас бӛліктерінің бірінің автоматтандырылу барысында басқаруды қоса алғандағы, жартылай немесе толығымен автоматтандырылуын айтады. Мысалы, токарлық операцияларда бұйымдарды бұрау немесе ағыту автоматтандырылған: бұйымдарды ӛңдеу операциялардың бесеуінің бірі автоматтандырылған және тағы басқа.
Кешенді автоматтандыру деп, технологиялық үрдістердің немесе технологиялық үрдістер жүйесінің екі немесе одан да кӛп құрамдас бӛліктерінің бірінің автоматтандырылу барысында басқаруды қоса алғандағы, жартылай немесе толығымен автоматтандырылуын айтады. Құрамдас бӛліктерінің толығымен автоматтандырылған жағдайында толық кешенді автоматтандырылуға қол жеткізуге болады. Мысалы, технологиялық үрдістің барлық бес операциясы автоматтандырылған.
Алғашқы құрамдас бӛліктерінің барлығы дерлік автоматтандырылмаған жағдайда жартылай автоматтандырылуға қол жеткізуге болады. Мысалы, бес операцияның үшеуі автоматтандырылған жағдай. Кешенді автоматтандырылуға ұмтылу қажет болып табылады.
Автоматтандыру кӛбінесе бірнеше кезеңде жүзеге асырылады. Алғашқы автоматтандыру деп, технологиялық үрдістер мен олардың
жүйелерінің автоматтандырылуына дейін оны автоматтандыруда адам энергиясы пайдаланылған автоматтандырылуды айтады. Екінші ретті автоматтандырылу деп, технологиялық үрдістер мен олардың жүйелерінің автоматтандырылуына дейін оны автоматтандыруда адам энергиясы, сонымен қатар, ӛлі табиғат энергиясы қатар қолданылған автоматтандырылуды айтады. Мысалы, станоктарда орнатылған автоматты бақылау құрылғыларының орнына, құрылғыны ұзақ мерзім пайдалану барысында, одан әрі жақсартылған, жоғары дәлдік пен ӛнімділікті қамтамасыз ететін құрылғылардың орнатылуы.
Техникалық үрдіс тек алғашқы автоматтандыруға негізделіп қана қоймай, сонымен қатар, автоматты жүйелерді пайдалану тәжірибелерін біріктіру нәтижесіндегі ғалымдар мен тәжірибе жасаушылар ойларының іс жүзінде екінші ретті жүзеге асырылуына негізделген.
Автоматтандырудың бір операциядан мемлекеттік стандарт бойынша барлық ӛнеркәсіпте қолданылуына дейінгі енгізу деңгейі 1 ден 10 ға дейінгі сандармен белгіленеді: 1 — бірегей технологиялық операция; 2 — аяқталған технологиялық үрдіс; 3 — ӛндірістік аумақта (бӛлімде) орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 4

цех аумағында (телімдер жүйесінде) орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 5 — технологиялық жағынан біртекті цехтар шегінде орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 6 — кәсіпорын (цехтар тобын жүйесінде) аумағында орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 7 — ӛндірістік фирма немесе ғылыми-ӛндірістік бірлестіктер (жеке кәсіпорындар жүйесінде) шегінде орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 8 — аймақтық экономикалық аумақ (бӛлек фирмалар бірлестіктер жүйесінде) шегінде орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 9
ӛнеркәсіп саласы (аумақтар жүйесі) шегінде орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі; 10 — елдің барлық ӛнеркәсіптік деңгейі (салалар жүйесі) шегінде орындалатын технологиялық үрдістер жүйесі.

Үрдістерді автоматтандыру барысында, үрдісті орындауға ^{жұмсалатын}^{уақыттың}^бір^{бӛлшегі}^Тшт^,^Тм ^{жұмысшының}қатысуынсыз машина кӛмегімен жүзеге асырылса, және уақыттың ^бір^{бӛлшегі}^Тр ^{жұмысшының}^{қатысуымен}^{жұмсалады}^.^Машина^{уақытының}^Тм ^{жалпы үрдіс операциясының орындалу}^Тм ^{уақытына}қатынасын автоматтандыру коэффициенті деп атайды:
^К=^Tм/(Tм ⁺^Тр⁾^–^Tм^/^Тшт^.
оған жұмысшы уақыты, кейде қолмен жұмыс істеу уақытын жаппайтын бос жүрістер уақыты да кіреді, мысалы, автоматтағы бұйымға құралды жылдам беру (қосалқы жүріс) немесе бұранданы жұмыс аумағына беру және бұрау автоматында оны бекіту (қосалқы ауысулар). Қосалқы ауысуларға қаншалықты аз уақыт жұмсалса, станоктың ӛнімділігі соншалықты жоғары болады.
Автоматтандыру коэффициентін арттыру үшін егеу, ауыстыру, құралдарды орнату және реттеуге, кӛлік механизмін жӛндеу және реттеу, материал толтыру немесе дайындау, қалдықтарды жинау, дайын бұйымдарды тапсыру, станоктың баптаулары бұзылу нәтижесіндегі алынған ақаулы бұйымдарды жою, ауысым аяқталуы кезіне станокты дайындау және тапсыру және тағы сол сияқты жұмыстарға кететін уақытты азайту қажет. Автоматтандыру коэффициенті неғұрлым жоғары болған сайын, операцияға адамның қатысуы соғұрлым азаяды.

жүктеу 6,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 142

Оқулық «Білім беруді дамытудың Федералдық институты»

ӚНДІРІСТІ АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

ӚНДІРІСТІ АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

Негізгі тҥсініктер мен ҧғымдар