Машина және еңбек ӛнімділік теориясы экономикалық критерийлерді сандық тұрғыда қосуға мүмкіндік береді: қоғамдық еңбек ӛнімділігінің ӛсуі, ӛтелімдік мерзімі және машинаның басқа да нақты техникалық-экономикалық кӛрсеткіштері бар кӛрсеткіштер: жұмыстағы ӛнімділігі және сенімділігі, пайдалану барысындағы құны және үнемшілдігі, қызмет ету және жобалану мерзімдері және тағы басқалар. Бұл еңбек ӛнімділігіне әсер ететін түрлі факторларды талдауға мүмкіндік береді және тек нақты техникалық шешімдерін бағалап қана қоймай, сонымен қатар, еңбек ӛнімділігін арттырудың ең тиімдірек жолын анықтауға, сәйкесінше, автоматтау жолы, техникалық ілгерілеудің тиімді бағыттарын анықтауға да мүмкіндік береді.
Автоматтандыру техникалық ілгерілеудің негізгі бағыттарының бірі ретінде техникалық сипаттамалардың жақсаруымен
байланысты болып табылады, бұл еңбек ӛнімділігінің артуымен қосарланады. Алайда түрлі техникалы-экономикалық кӛрсеткіштердің жақсартылуы еңбек ӛнімділігіне бірдей әсер етпейді. Еңбек ӛнімділігін анықтайтын факторлардың сандық талдауы ӛндірістік үдерістердің автоматтандырылуы жағдайында еңбек ӛнімділігін арттырудың келесідей негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді.
Б і р і н ш і ж о л ы ӛндірісте қамтылған тірі жұмысшы күшін
Тж
қысқарту есебінен шығындарды азайтумен қол жеткізіледі (е жолы). Бұл үнемділік ӛндіріс құралдарының жақсаруы және басқарылуымен, еңбекті ұйымдастырудың ӛзгеруімен, бұған дейін машинаға қызмет кӛрсету үшін жұмыс істеген 2 адам орындайтын жұмысты орындау үшін ӛндіске есептеуіш машиналар және басқа да заманауи құрылғыларды енгізу арқылы қолжетімді болып табылады.
ε жолын келесідей жүзеге асыруға болады: базаға операторлармен қызмет кӛрсетілетін станоктармен жарақтандырылған ағынды желі қабылданды (2.8 а сурет). Автоматтандырылудың бастапқы сатысында ағынды желісі автоматты түрде тиеу-түсіру жабдықтарымен (автооператорами) жарақтандырылады, сол арқылы жағдай жартылай автоаттық күйден толық автоматтандырылған күйге ауыстырылады. Одан кейінгі автоматтандыру желідегі станоктар байланысы үшін автоматты тасымалдау механизмдерін қондырумен байланысты.
Циклограммаға сай желінің барлық механизмдері мен түйіндері арасындағы кешендердің барлығын басқару басқару жүйесімен жүзеге асырылады.
Осылайша, ағынды желі станоктарының операторлармен жарақтануы, автоматты тасымалдау құрылғылары және басқару жүйесінің енгізілуі автоматты желі жасауға мүмкіндік береді (2.8- сурет, б). бұндай автоматтандыру жолы кеңінен таралған жолдардың бірі болып табылады, себебі ол қолжетімді машиналар паркін қолдануға, станоктарға қызмет кӛрсету барысында жұмысшылар санын қысқартуға мүмкіндік бере отырып, автоматтандыру ауқымын кеңейтеді. Бірінші жолының жүзеге асырылуының мысалы болып типтік (әмбебап) құрылығыдан құрылған автоматты желілер табылады. Онымен қоса, бұндай автоматтандыру жолы еңбек ӛнімділігін арттыруда шектеулі болып келеді, себебі аталғанқұрылғының еңбек ӛнімділігін сақтап қалу жағдайында тірі жұмысшы күші қатысуы азаю тенденциясына ие болады, оны келесідей есептеулермен елестетуге болады. Белгілі болғандай, автоматтандырылмаған машинаға қызмет кӛрсету барысында жұмысшы ӛңдеу тәртібіне сәйкес ӛңдеу жұмыстарын жүргізеді және барлық кӛмекші операцияларды орындайды: дайын ӛнімді қондыру және оны орымдау, оларды сүмбімен қысу және ағыту, құралдарды жақындатып жеткізу және ағытып алу, жасала-
-сурет. Сызбалар:
a — операторлармен ағынды желілер; б — автоматты желілер; Q — станоктардың жалпы саны
тын бұйымның кӛлемін бақылау, сонымен қатар, дайын ӛнімді станоктан станокка беру, жоңқаларды жинау, ӛңдеу режимдерін ауыстыру және тағы басқалар. Автоматтандырылмаған станокта жұмысшы бір ғана станокқа қызмет кӛрсетуі заңды жағдай (Z = 1).
100 жұмысшы қызмет кӛрсететін 100 станок бар деп айтайық. Тірі жұмысшы күшін автоматтандыру барысында ӛңдеу барысы кӛліктің автоматтандырылу жүйесінің деңгейі қаншалықты жоғары болған сайын, соншалықты тӛмендей береді, себебі бір жұмысшы бір станокты емес кӛптеген станоктарға қызмет кӛрсетеді (Z > 1). Егер ағынды желіде тірі жұмысшы күші Z = 1жағдайында, Тж құраса, онда бір жұмысшы оператормен Z стантарға қызмет кӛрсету кезінде және бір жұмысшы жалақысы ӛзгермеген жағдайда олар T- JZ құрайды. Сәйкесінше, тірі жұмысшы күші-операторларды жалпы үнемдеу
Э= Тж- Tж/Z = Тж(1 - 1/Z),
мұндағы Тж — тірі жұмысшы күшінің ағымдағы шығындары; Z — бір жұмысшы-оператормен қызмет кӛрсетілетін станоктар саны.
Δ = Э/Тж = 1 – 1/Z.
Машинаның жұмыс істеу айналымын автоматтандыру, жұмысшылар және бос жүріс арқылы басқарылатын автоматтық жүйелермен жарақтандырылған автоматтар мен жартылай автоматтар жасау жұмысшы –операторлар міндеттерін дайын ӛнімдер жасау, механизмдерге материалдарды салу, станок аралық тасымалдауларды алмастыра отырып (жартылай автоматтарда) олардың міндеттерін шектейді. Бұл бір жұмысшыға бір емес екі-үш
станокқа қызмет кӛрсетуге мүмкіндік береді, сәйкесінше, қызмет кӛрсетуші жұмысшылар санын азайтып және жалақыны үнемдеуге мүмкіндік береді. Сонымен, бір жұмысшымен екі станокқа қызмет кӛрсету {Z- 2) қызмет кӛрсетуші персонал жалақысын 50% дейін үнемдеуге мүмкіндік береді (Э/Гж1 - 0,5).
Одан әрі жақсарту жолымен (жартылай автоматтарды автоматты тиеу, бақылау, пайдалануға беру жүйесін жақсарту және тағы басқадай механизмдерімен жарақтандыру) бір жұмысшы ағынды желіде Z- 4...5 станоктарға қызмет кӛрсетуі және еңбек шығындарын үнемдеу мен жалақыны үнемдеу одан сайын арта түседі. Алайда, 2.9.суретте кӛрсетілгендей, бұл үнемдеушілік бір жұмысшымен қызмет кӛрсетілетін станоктар санына пропорционал бола алмайды. Z екі есеге (1 ден 2) артуы жалақы қорын 50 %, ал Z 2,5 есеге (2 ден 5) артуы, тек 40% үнемдеуге мүмкіндік береді.
Тірі жұмысшы күшінің одан әрі үнемделуі тек автоматты желілер құрумен ғана мүмкін болып саналады, яғни, дайын ӛнімдерді станок арасында тасымалдауды және бітемелерді жинауды автоматтандыру, басқарудың жаңа жүйесін құру, дабыл бергіш және оқшаулауды, автоматты бақылау және берілісті, жоңқаларды жинауды және тағы басқаларын автоматтандырумен қолжетімді. Егер осы жағдайда технологиялық үрдіс сол қалпында сақталып қалатын болса, онда машиналардың ӛнімділігі де қол жеткізілген деңгейде қала береді, ал автоматтандыру бір жұмысшымен қызмет кӛрсетілетін станоктар санын кӛбейтуді ғана қамтамасыз етеді. Егер бір машинаға қызметкӛрсетуден екі машинаға қызмет кӛрсетуге ауысқан қарапайым жағдайда жалақыны 50 % үнемдеу мүмкін болса, онда 50 станокқа қызмет кӛрсетуден 100 станокқа қызмет кӛрсетуге ауысу барысында тек 1
Достарыңызбен бөлісу: |
