жеткілікті түрде байқалса, көз оны ұлғайтуға тырысады, ал егер ол шамалы
болса - маңызды емес айырманы жоюға тырысады.
Түстік индукциясы - бұл «контраст» жалпы терминімен біріктірілген
көптеген құбылыстардың себебі. Ғылыми терминологияда «контраст» сөзі
кез-келген айырмашылықты білдіреді, бірақ сонымен бірге өлшем түсінігін
ажыратады. Контрастты түстердің айырмашылығы ретінде анықтауға болады.
Әдебиетте индукция құбылыстарын жиі контраст деп атайды (контраст -
индукция өлшемі). Кескіндемеде, индукцияны «шеткі контраст» деп атауға
әдеттенген, себебі бұл түс дағының шетінде айқынырақ көрінеді.
Бірмезгілдік және дәйекті индукцияны ажыратады.
Әртүрлі түсті дақтарды салыстыру кезінде кез келген түсті композицияда
бірмезгілдік индукция байқалады. Шын мәнінде бірмезгілдік индукция
әрдайым байқалады. Түсті көлеңкелердің мысалын пайдаланып бірмезгілдік
индукцияны байқауға болады. Ақ экранды түрлі түсті екі жарық көзімен
жарықтандырса, содан кейін қандай да бір затты орналастырса, заттың
көлеңкелері, жарық көзінен өзгеше, екі контрастты түске боялады, мысалы, ақ
және қызыл көздерден - қызыл және жасыл көлеңкелер болады.
Дәйекті индукция қарапайым мысалда байқауға болады. Егер бірнеше
сантиметрлі боялған шаршы ақ фонда орналастырылса және оған кемінде 1/2
мин көз тігілсе, содан кейін шаршыны алып тастаса, қағазда оның «ізі»
көрінеді және түс бояудың түсіне қарама-қарсы болады.
Контраст түсі бірін бірі толықтыратын түстерге жақын, бірақ олармен
сәйкес келмейді. Бұл физиологиялық факторлармен түсіндіріледі.
Теріс түстік индукциясының негізгі заңдылығы - хроматикалық фондағы
кез-келген дақтың түсі, бейтарап фондағы сол дақтың түсімен салыстырғанда
өзгереді.
Түсті дақтың өзгеруін екі жолмен есептеуге болады:
1) дақтың түсіне, фонға қарама-қарсы түс қосу;
2) дақтың түсінен фонның барлық түстерін алып тастау.
Индукциялық бояу дәрежесі әртүрлі болуы мүмкін. Бұған келесі
факторлар ықпал етеді:
•
дақтар арасындағы аралық. Неғұрлым кішірек болса, контраст
соғұрлым күшейеді. Бұл шеткі контраст феноменін түсіндіреді;
•
контурдың анықтығы. Анық контур жарықтық контрастты
арттырады және хроматикалықты азайтады;
•
түсті дақтардың жарықтығының қатынасы. Неғұрлым жарықтық
жақындаса, соғұрлым хроматикалық индукция үлкейеді, және керісінше.
Жарықтылық және хроматикалық контрасттар антагонист болып табылады
(мысалы - қызыл фондағы «қара», «жасыл» болады, ол калькамен жабылған
болса). Бұл түрлі түсті қаріптің оқылуына әсер ететін маңызды фактор;
•
дақтардың аудандарының қатынасы. Түсті дақтың аумағы неғұрлым
кең болса, соғұрлым индукциялық әсері күшейеді;
•
дақтардың қанықтылығы. Түсті дақтың қанықтылығы оның
индуктивті әсеріне тікелей пропорционалды;
•
бақылау уақыты. Ұзақ бақылау кезінде индукция әлсірейді және
жоғалып кетуі мүмкін;
70
•
дақтың түсін белгілейтін, көз торының аймағы. Көз торының
перифериялық аймақтары, орталық аймақтарға қарағанда индукцияға сезімтал
болады.
Іс жүзінде индукциялық бояуды азайту немесе жою проблемасы жиі
кездеседі. Бұған төрт жолмен қол жеткізуге болады:
1) фондық түсті дақтың түсімен араластыру арқылы;
2) айқын қараңғы сызықпен дақты анықтау;
3) дақтарды жинақтау, олардың периметрін азайту;
4) кеңістікте дақтарды өзара алып тастау.
Адамның түске физиологиялық реакциясы. Барлық спектральды
түстер адамның функционалдық жүйелеріне әсер етеді.
Қызыл — қоздырушы, жылытатын, белсенді түс, дененің барлық
функцияларын белсендіреді, бұлшықет кернеуін аз уақытқа үлкейтеді, қан
қысымын арттырады, тыныс ырғағын жылдамдатады.
Қызғылт сары — ол да сергіткіш, бірақ қызылға қарағанда әлсіз болады,
қан айналымын жылдамдатады және ас қорытуды жақсартады.
Сары — ол да сергіткіш, физиологиялық оңтайлы түс; көру мен жүйке
белсенділігін ынталандырады.
Жасыл — физиологиялық оңтайлы түс; қан қысымын сәл төмендетеді
және капиллярларды кеңейтеді, қозғалма-бұлшықет белсенділігін ұзақ
уақытқа арттырады.
Көгілдір — тыныштандыру түсі; бұлшықет кернеуін жояды, қан қысымын,
жүрек соғу жылдамдығын төмендетеді және тыныс ырғағын бәсеңдетеді.
Көк — ағзаның физиологиялық жүйелерінің функцияларын баяулататын
ауыр әсер тигізеді.
Күлгін — адамның жүйке жүйесіне ауыр әсерін тигізеді.
Ахроматикалық түстер жалпы физикалық сипатқа ие: олардың
спектральдық құрамы тең энергия үлесімен барлық толқын ұзындығының
сәулелерін (ешқандай жарығы жоқ, мүлдем қараны қоспағанда) қамтиды.
Алайда, ахроматикалық түстердің психологиялық әсері бірдей емес. Бұл
олардың энергетикалық қуатына байланысты - ақ түсте макималды, қара
түсте минималды.
Ақ — ең жігерлі, ол адамға сергектік береді, іс-шараға ынталандырады.
Күннің жарығы түнгі қорқыныштарды жояды, көңілсіз түстерден және
химерикал елестеуден арылтады. Адамдарға және жануарларға (түнгі өмірді
жүргізетіндерді қоспағанда) жағымды әсерін тигізеді. Ақ түс түстік көру
аппаратының барлық үш түсін сезгішін біркелкі түрде жүктейді, сондықтан ол
эмоцияларды бейтараптайды және соның салдарынан барлық толқуды
тыныштандырады.
Қара — қарсыластардың ұқсастығы себепті, ақ сияқты, ақыл-ой іс-
әрекетін тыныштандырады, ұйықтатады және шиеленісті босатады. Бірақ егер
ақ көңілкүйді көтерсе, қара көңілсіздікті және депрессияны тудырады. Ақ -
белсенділік, қара - пассивтілік. Ақ өмірге шақырады, қара өлім туралы еске
салады. Ақ сендіреді, қара жоққа шығарады. Бұл екі түс бір бірінен
айырылмайды. Табиғатта, олар бірін бірі ауыстырады немесе бірге өмір
сүреді, адамның ойында олар тітіркену мен тыйымның үздіксіз өзгеруін
қадағалайды.
71
Достарыңызбен бөлісу: |
