Эстетикалық талаптарға негізінен стиль мен түс шешімдерінің
тұтастығы жатады .
Эргономикалық талаптарға келесі талаптар кіреді:
•
сандық деректерді кестелер түрінде ұсынылған жөн. Жалғыз
ерекшелік - функционалдық тәуелділіктің жалпы сипатын көрсету қажет
болғанда. Графиктер мен схемалар оқылуы жағынан шамамен бірдей болып
табылады;
•
кестелер мүмкіндігінше оңайлатылуы тиіс, олардың мақсатына сәйкес
келетін дәрежеде. Кестелерде графиктерді нақты бөлу үшін тік сызықтарды
пайдалану ұсынылады, көлденең сызықтар тек кестенің негізгі бөлімдерін
бөлектеу үшін ғана қолданылуы керек. Алайда кестенің бағандарында сандар
болса, кестені оқу қиынға түседі. Бұл жағдайда бөлгіш сызықтарды немесе
әрбір бес жол сайын ара қашықтықты аластатуды пайдалану ұсынылады;
•
графиктерде қажетсіз жолдар мен жазулар болмауы керек, тек оларды
түсіну үшін өте қажет мәлімет болу керек. Жалпы алғанда, график суретте
бейнеленген тәуелділіктің маңызды ерекшеліктері туралы нақты түсінік беру
керек;
•
бір графикте, әдетте, төрт ауытқымалардан артық ауытқымалар
болмауы керек;
•
графиктер мен диаграммалардың осьтеріндегі жазулар төменде және
осьтің сол жағында орналасуы керек;
•
графиктегі сызықтар олардың маңыздылығына қарай әртүрлі
қалыңдықта болуы керек. Сандық мәндерді («цифрландырылған») қамтитын
сызықтар сандық мәндері жоқ сызықтарға қарағанда қалың болуы керек;
•
тәуелсіз айнымалы мәндері көлденең орналастырылады, солдан оңға
қарай өсетіндей, тігінен – тәуелді айнымалының, төменнен жоғарыға
өсетіндей. Осьтердегі жазулар өлшем шамаларын және өлшеу бірліктерін
көрсетуі керек;
•
графиктің атауы график жоқ аумақта болмауы керек. Қажет болған
жағдайда атауды түсіндіру үшін тақырыпшаларды пайдалануға болады;
•
графиктер мен диаграммалардың атауларында қысқартуларды
қолдануға болмайды, графиктер мен диаграммаларда тек стандартты
қысқартулар қолданылуы керек;
•
қажет болса, кестеге сілтемелер мен қосымша түсіндірмелер беру
керек, олар кез-келген басқа баспа таңбаларымен емес, шеңберге алынған
сандар мен әріптермен белгілеген жөн;
•
егер бір кестеде екі шкала пайдаланылса, онда шкалардың екеуін де
жалпы негізге дейін апару керек;
•
Қисық сызықты белгілеу үшін түрлі типтегі сызықтарды (мысалы,
бірегей және сызылған) пайдалануға болады, бірақ бұл әрдайым қажет емес.
Диаграммалар мәндерді салыстыру үшін; белгілі бір уақыт кезеңінде
мәндерді көрсету, сондай-ақ шамалардың өзгеру ауқымы мен олардың
қалыпты (негізгі) сызықтан ауытқуы көрсету үшін пайдаланылады.
Кестелерге беттедің арнайы ережелерін қолданады.
61
Кестенің негізгі мәтіні негізгі мәтін кеглінен 1-2 пунктке кішірек теріледі.
Кестенің тақырыпшасы кестенің негізгі мәтініне қарағанда 0,5 1,0 пунктке
кішірек немесе жартылай қалың жазумен теріледі.
Үлкен күрделі кестелерде негізгі мәтіннің өлшемі алты пунктке дейін
азайтылуы мүмкін. Жолдардың өшірілуі:
•
негізгі мәтіннің - сол жаққа;
•
кең бағандағы негізгі мәтіннің - пішімге сәйкес;
•
кесте тақырыпшасының – ортаға қарай;
•
кестенің тақырыпшасының, сол жақ баған - сол жаққа жасалуы
мүмкін;
•
цифрлар – разрядтылығын сақтай отырып, ортаға қарай.
Егер кесте сілтемеден кейін бетке сыймаса, онда ол келесі бетке
орналасады.
Кестені екі немесе одан көп бөлікке бөлуге болады, егер:
•
бір беттен көп орын алады;
• тігінен теру бетінің 40% -дан астамын қамтыса, және көптеген
кестелер қатарынан орналасса (қосымша көп иллюстрациялар болуы
мүмкін);
• мәтінге қатаң бекітілсе.
Кесте үзілген кезде, оның әрбір бөлігі жаңа беттің жоғарғы жағынан
басталуы керек.
Кесте үзілген кезде, екінші және кейінгі беттерде «1.1 кестенің жалғасы»
деп, курсивпен, оң жақ шетке жазылу керек.
Кесте үзілген кезде, бағандар нөмірленеді. Кейінгі жолақтарда кестенің
атауы қайталанбайды, бірақ тек номерлер беріледі; немесе кестенің
тақырыпшасы тым үлкен болмаса, қайталанады (бұл жағдайда бағандар
нөмірленбейді).
Кестеге жазылған ескертпелер, одан кейін бірден, негізгі өлшемнен 1-2
пунктке кішірек кегльмен теріледі және «Ескертпе (лер)» сөзі курсивпен
немесе ара қашықтықты аластатуды пайдаланумен теріледі.
Ескертпелер кестеден 6 - 8 пунктке дейін аластатылады.
Егер ескертпелерде бірнеше пункттер болса және олар нөмірленген болса,
бірінші пункт «Ескертпе» деген сөзден кейін жазылады, ал келесі пункттер
жаңа абзацтардан басталады.
Кестенің атауының үстіндегі немесе астындағы бос орындар (немесе оның
ескертпелерінің астында) 1.0-1.5 жолды құрайды.
Кестенің сызықтарының ұсынылған қалыңдығы 0,5 пункт. Егер кестенің
бөлігін сызықтармен ерекшелету керек болса, сызық бір пунктке дейін
қалыңдығын арттырады.
62
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1.
Қаріп дегеніміз не? Қаріптің қандай түрлері сізге белгілі?
2.
Әріптің құрылымы және конструкциясы қандай?
3.
Қаріптің ішіндегі пропорциялар қандай?
4.
Гарнитура мен жазба, қаріптің қанықтылығы, таңбалардың ені мен
пропорциялары, қаріптің кереғарлығы, керткен таңбалар дегеніміз не?
5.
Орыс және ағылшын тілдеріндегі әдебиетте қаріптердің қандай жіктелуі
қолданылады?
6.
Қаріп пен беттеуге қойылатын негізгі талаптары?
7.
Беттеуге қойылатын технологиялық талаптар қандай?
8.
Иллюстрациялық беттеудің қандай түрлері сізге мәлім?
9.
Суреттерді беттеудің ережелері қандай?
10.
Айналып оораудың қандай қағидаттары бар?
11.
Іскерлік графиканың талаптары қандай?
63
Достарыңызбен бөлісу: |
