(қызыл, көк, жасыл және т.б.) берілуіне мүмкіндік беретін түс сапасы. Ол осы
түстің спектрінде басым сәулеленудің толқын ұзындығымен өлшенеді.
Ахроматикалық түстерде түс реңкі жоқ.
Ашықтық — бұл берілген түстің қарадан айырмашылығының дәрежесі,
бұл берілген түстен қара түске дейін айырудың шектер саны бойынша
өлшенеді. (Айырудың шегі немесе айырмашылық шегі - сезімді өзгертуге
қажетті ынталандырудың өзгеруінің салыстырмалы шамасы, басқаша
айтқанда, адам көзіне көрінетін кез-келген түс сипаттамасындағы минималды
айырмашылық). Ашықтықтың сандық анықтамасы - бұл арнайы жабдықты
талап ететін күрделі және ауыр процедура, сондықтан колориметрия
тәжірибесінде оны басқа сипаттамамен алмастырады - салыстырмалы
жарықтық.
Салыстырмалы жарықтық — бұл берілген беттен шағылысқан ағынның
шамасына, оған әсер ететін ағынның шамасына қатынасы. Ол шағылысу
коэффициентімен өлшенеді.
Салыстырмалы жарықтықты сұр шкала - шағылысу коэффициенттері
белгілі бір нақты құралмен өлшенген, мысалы, фотометрмен, алдын-ала
дайындалған ахроматикалық бояулар жиынтығы, көмегімен өлшеуге
ыңғайлы. Өлшеу, сұр шкаланың үлгілерінің бірімен берілген бояуды көзбен
салыстыру арқылы жасалады.
Қанықтылық — бұл хроматикалық түстің ашықтығы бойынша оған тең
ахроматикалық түстен айырмашылық дәрежесі, бұл берілген түстен
ахроматикалық түске дейін айырудың шектер саны бойынша өлшенеді. Бұл
сипаттаманы анықтаудағы үлкен қиындыққа байланысты ол әдетте басқа,
яғни тазалығы немесе колориметриялық қанықтылығы деп ауыстырылады.
Түстің тазалығы — бұл нақты түстің жалпы жарықтығындағы таза
спектральды түстің үлесі. Ең таза түстер – спектрлік. Олардың тазалығы -
100% құрайды, бірақ спектрлік түстердің қанықтылығы бірдей емес: сары ең
аз қаныққан, қанықтылық спектрдің шеттеріне дейін көтеріледі.
Бояулармен жұмыс істеу тәжірибесінде әдетте түстің емес, бояулардың
тазалығы туралы айтылады. Сонымен қатар бояулар қоспасындағы берілген
түстің таза пигментінің үлесін білдіреді. Ахроматикалық түстердің тазалығы –
0, қанықтығы да.
Түстің реңкі мен қанықтылықғының үйлесімі түстілік деп аталады.
Ахроматикалық түстерде түстілік жоқ.
Осы сипаттамалардың негізінде түстер практикада кеңінен қолданылатын
колориметрлік жүйелерге біріктірілген.
Сегіз сатылы түсті шеңбер — түстің алуандылығы объективті
заңдылықтар негізінде реттелетін қарапайым жүйе (жеті негізгі спектральды
түстерге, күлгін және қызыл арасына, қызылкүрең қосылады) (IV форзацты
қараңыз). Мұндай шеңбер түстердің кеңістіктікті жүйелері мен В.Остальд,
Л.Р. Рабкин және басқаларының колориметрлік атластарын әзірлеу үшін негіз
болды. Қазіргі уақытта американдық Pantone фирмасының түстік кестелері
басып шығару, жарнамалық және тоқыма өнеркәсібінде ең үлкен үлесті
алады.
Кескіндемеде алты сатылы түсті шеңберлер қолданылады (V форзацты
қараңыз). Осыдан - түсті шеңберінің диаметрлерінде орналасқан, түстердің
үш жұбы және бірін-бірі толықтыратын түстер шығады: қызыл-жасыл,
қызғылт сары-көк, сары-күлгін деп. Бұл түстердің араласуы сұр түсті береді.
66
Осы жұптардың түстерінің өзара әрекеттесуінің келесі ерекшеліктері бар:
жарықтықтарын өзара жақсарту, сұр түске әсер ету (қосымша түстердің
реңкін алады), жиекті контраст.
Түстерді араластыру. Бұл әртүрлі денелер мен беттерді түзудің күрделі
процессінің атауы үшін қысқа әрі нақты емес термин. Түс араластырудың екі
түбегейлі әртүрлі процестері бар: қосқыш (немесе аддитивті, ағылшын тілінен
add - қосу) және азайтқыш (немесе субстрактивті, ағылшын тілінен suбstract -
шегеріп алу).
Қосқыш араластыру мынадай түрлерге бөлінеді:
•
Кеңістіктік – әртүрлі боялған жарық сәулелерін бір кеңістікте
біріктіру, мысалы, сәндік, цирк, театр, сәулет жарықтандыруды;
•
оптикалық - көру органындағы жиынтық түстің қалыптасуы, ал
кеңістікте қосылған түстер бөлінеді, мысалы, электрондық-сәулелік түтік
(теледидар экраны немесе компьютер мониторы);
•
уақытылы - оптикалық араластырудың ерекше түрі. Ол түсті
араластыратын құрылғыда (Максвелл айналмасында) байқалады. Айналмада
түрлі түсті дискілерді орнатып, кемінде 2000 айналым жылдамдығымен
айналдырсаңыз, жеке дискілердің түстері ажыратылмайтын болып шығады
және белгілі бір жиынтық түсті жасайды;
•
бинокулярлық — түрлі-түсті көзілдірікті киіп, көруге болатын араласу.
Шектердің біраз таласынан кейін, көру шегінің жалпы бояуы екі көзге де
бірдей болып орнатылады және осы бояудың түсі екі шынының түстерінің
қосындысына тең болады.
Түстердің қосқыш араластыруы үшін екі негізгі ережені сақтау керек.
1. 10 сатылы түрлі түсті шеңбердің хордасында орналасқан, екі түсті
араластырғанда, аралық түсті реңктің түсі алынады (VI форзацты қараңыз).
Мысалы, қызыл + жасыл = сары; қызылкүрең + жасыл-көк = көк; қызыл +
сары = = қызғылт сары. Араластыратын түстер шеңберде бір біріне неғұрлым
жақын болса, жалпы түстің қанықтылығы соғұрлым көп болады.
2. 10
сатылы
шеңберде
орналасқан
қарама-қарсы
түстерді
араластырғанда, ахроматикалық түс алынады, түстердің бұл жұптары бірін
бірі толықтыратын түстер деп аталады. Қосқыш араластыру үшін келесі
бірін бірі толықтыратын түстерді ажыратады: қызыл - жасыл-көк; қызғылт
сары-көгілдір; сары - көк; сары-жасыл - күлгін; жасыл - қызылкүрең .
Қосқыш араластыру ережелеріне сәйкес, түс шеңберінің барлық түстерін
үш бастапқы түстерден алуға болады. Бастапқы түстер қызыл, жасыл және
көк. Әр түрлі пропорцияда жұппен араласқан, олар жеткілікті
қанықтылықтағы барлық басқа түстерді береді. Белгілі бір жарықтық
қатынасында алынған үш бастапқы түстің сомасы ақ (ахроматикалық) түсті
береді. Қызыл, жасыл және көк (red, green, blue ) негізгі түстер деп аталады
(колориметрияда). Мұндай түстердің араластыруы RGB ортасына немесе
режиміне сәйкес келеді. Қосқыш немесе аддитивті түстің түзілу әдісінің
физикалық мәні - бұл жарық ағынын бір немесе бірнеше тәсілмен жинақтау.
Қосқыш әдісі түрлі-түсті сәулелер (шамдар, мониторлар және т.б.)
қолданылған жағдайларда жүзеге асырылады.
67
Достарыңызбен бөлісу: |
