Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
18 
көптеген  мысалдар  бар.  Мұның  бәрі  сыртқы  таратқыш  бойынша 
ақпаратты  іздеу  үрдісі  болып  табылады  (кітаптарда,  сызбаларда, 
кестелерде, карттотекаларда). 
 
АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
 
Ақпараттық  жүйе  -  тиісті  адамдарға  тиісті  ақпаратпен 
қамтамасыз  етуге  арналған  техникалық,  бағдарламалық  және 
ұйымдастырушылық қолдау, сондай-ақ персонал жиынтығы [36]. 
Екі  түрдің  ең  көп  тараған  ақпараттық  жүйесі:  деректерді  өңдеу 
және автоматтандырылған ақпараттық жүйелер.
 
■ 
Деректерді  өңдеу  жүйесі  (ДӨЖ)  деректермен  жұмысты 
автоматтандыруға  және  ақпараттық  процестерді  орындауға 
арналған:  ақпаратты  іздеу,  сақтау,  өңдеу  және  беру.  Олар 
ақпараттық  және  анықтамалық  жүйелерді,  мысалы  «Гарант» 
бағдарламасын  дұрыс  енгізе  алады.  Мұндай  жүйелер  қажетті 
құжаттарды  іздестіруді  жеңілдету,  қарапайым  есептерді  және 
ақпаратты  өңдеудің  қарапайым  процестерін  қалыптастыруды 
қамтамасыз етеді;
 
■ 
автоматтандырылған  ақпараттық  жүйелер  (AАЖ)  –  бұлар 
анағұрлым  күрделі.  Қайта  өңдеу,  сақтау,  іздеу  және  ақпараттық 
процестерден  басқа  мұндай  жүйелер  қабылданған  деректерге 
негізделген басқару әрекеттері мен шешімдерін қалыптастыруға 
арналған.  Бұл  ақпараттық  жүйенің  санатына  жатады,  ол 
шешімдерді  қолдау  жүйелерін,  басқару  жүйесін  басқаруды, 
автоматтандырылған  процестерді  басқару  жүйелерін  және  т.б. 
қамтиды. Мұндай күрделі жүйелерді әдетте ірі ұйымдар, мысалы 
IBM жасайды. 
 
Ақпараттық  жүйені  дамытудағы  басты  рөл  оның  дизайны 
сатысында тұр. Бұл кезеңде субъектінің тұтынушыларға қойылатын 
талаптарын  құрастыру,  жобаны  әзірлеу,  жоба  және  прототипін 
жасау тақырыптық аймақты зерттеу жүргізіледі,  тек келесі кезеңде 
бағдарламалау өзі жүзеге асырылады.
 
Ақпараттық  жүйені  дамыту  үрдісінде  бағдарламалау  қазіргі 
кезде  шешуші  рөл  атқармайды.  Үлкен  жүйелер  дайын 
компоненттер,  текшелер  негізінде  әзірленеді,  олар  сізді  дұрыс 
тәртіпте  бірге  орналастыру  керек,  дегенмен  дизайн  одан  да 
маңызды болып келеді.
1.4. 

19 
 
 
ДЕРЕКТЕР ЖӘНЕ ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫ
 
Деректер  (data)  -  белгілі  бір  ақпараттық  үрдісте  беру  және 
өңдеу үшін жарамды формаланған түрде форма мен идеялар ұсыну; 
кез келген материалдық тасымалдаушы туралы ақпаратты, яғни бұл 
ақпарат  белгілі  бір  қабылдағышқа  жеткеніне  қарамастан,  ортаға 
жазылған  ақпараттың  көрсетілуін  және  оның  мүдделі  екендігіне 
қарамастан, ақпараттың көрсетілу нәтижесін көрсетеді [36].
 
Бағдарламашы  тұрғысынан  деректер  деректердің  бөлігі  болып 
табылады, оны түрлендіру кодпен жүзеге асырылатын белгілі жады 
ұяшықтарының 
мәндерінің 
жиынтығы. 
Компилятордың 
тұрғысынан,  процессор  белгілі  бір  қасиеттері  бар  операциялық 
жүйеге  (оқу  және  жазу  мүмкіндігі,  орындау  мүмкін  еместігі)  ие 
жады ұяшықтарының жиынтығы болып табылады. 
Заманауи  компьютерлердегі  деректерге  қол  жеткізу  аппаратты 
түрде  жүзеге  асырылады.  Бірдей  жад  аймағы  деректер  ретінде  де, 
орындалатын код ретінде де жұмыс істей алады.
 
Дәстүрлі  түрде  деректердің  екі  түрі  қолданылады:  мәтін  және 
екілік. 
Мәтіндік  деректерді  жіберу  жүйелері  қандай  да  бір  тілде 
жазылған  мәтін  ретінде  қабылдайды.  Олар  үшін  жіберуші  жүйені 
кодтаудан  кодтауға  түрлендіруге,  қатарды  аудару  таңбаларын 
ауыстыруға,  қатардың  ең  үлкен  ұзындығын  өзгертуге,  мәтіндегі 
кеңістіктер санын өзгертуге болады. 
Мәтіндік  деректерді  екілік  нәтиже  ретінде  бағдарлама 
бағдарламалық  құралында  кодтауды  өзгерту  қажеттілігіне 
ауыстыру 
(бұл 
түрлі 
дереккөздерден 
түсетін 
көптеген 
қосымшалардан жасалуы мүмкін (ДК )),  екілік  деректерді  мәтіндік 
деректер ретінде беру кері қайтарылмайтын зақымға әкелуі мүмкін. 
Екілік  деректерді  жіберу  жүйелері  байт  реті  ретінде 
қабылданады. 
Екілік 
ұйым 
деректерді 
осындай 
түрде 
ұйымдастырудың  тәсілі  емес;  бұл  мәтіннен  өзгеше  форматтарды 
(ұйымдастыру  түрлерін)  белгілеуге  ғана  арналған  термин.  Мұндай 
деректер  әртүрлі  элементтерді  қамтуы  мүмкін:  машина  (немесе 
басқа да орындалатын) код, сандық деректер, шартты кодтар, биттік 
карталар,  басқа  да  деректердің  орналасуы  (оперативті  жадыдағы 
сілтемелер  және  көрсеткіштер),  мәтіннің  үзінділері  (жоғарыдан 
қарау), қысылған және кездейсоқ деректер. 
Екілік  деректер  тек  олардың  құрылымын  білетін  арнайы 
бағдарламалық  қамтамасыз  ету  арқылы  өңделеді;  барлық  басқа 
1.5. 

 
20 
бағдарламалар деректерді өзгертпей таратады.
  
Сапаны  жақсарту  үшін  деректер  өңдеу  әдістерін  қолдана 
отырып,  бір  түрден  екіншісіне  түрленеді.  Деректерді  өңдеу  келесі 
операцияларды қамтиды: 
■ 
деректерді  енгізу  (жинау)  -  шешім  қабылдау  және  жеткілікті 
толықтығын қамтамасыз ету үшін деректер жинау;
 
■ 
деректерді  ресімдеу  -  әртүрлі  дереккөздерден  түсетін 
деректердің  қол  жетімділігін  жақсарту  үшін  бірдей  нысанға 
деректерді жеткізу;
 
■ 
деректерді  сүзу  -  бұл  сенімділікті  және  жеткіліктілікті  арттыру 
үшін қажетсіз деректерден тазалау;
 
■ 
деректерді сұрыптау - оларды пайдалану ыңғайлылығын арттыру 
мақсатында берілген сипаттамаға сәйкес деректерді сұрыптау;
 
■ 
деректерді мұрағаттау - ыңғайлы және қол жетімді нысанда 
деректерді сақтауды ұйымдастыру;
 
■ 
деректерді қорғау - деректердің жоғалуын, көбеюін және 
түрленуін болдырмау жөніндегі шаралар;
 
■ 
деректерді  тасымалдау  -  ақпараттық  процестің  қатысушылары 
арасында деректерді қабылдау және беру;
 
■ 
деректерді  түрлендіру  -  деректерді  бір  пішіннен  екіншісіне 
немесе бір құрылымнан екіншісіне ауыстыру.
 
Деректер  базасы  (ДБ,  database)    -  бұл  материалдар 
компьютердің  көмегімен  табылуы  және  өңделуі  мүмкін  болып 
жүйеленген  тәуелсіз  материалдардың  (мақалалар,  есептер, 
нормативтік актілер, сот шешімдері және басқа ұқсас материалдар) 
объективті формада ұсынылған жиынтығы. 
Жазбаларды  өңдеу  үшін  арнайы  бағдарламалар  қолданылып, 
аталған  ережелерге  сай  таңдаулар  жасауға  мүмкіндік  береді. 
Деректер  базасы  ақпаратты  сақтау,  іздеу  және  сұрыптаудың 
компьютерлік технологиясына қатысты болады. 
ДБ  мәліметтерді  ұсыну  тәсілі  мен  олардың  арасындағы 
қатынасқа  байланысты  реляциондық  (бір-бірімен  байланысқан 
кестелер), желілік және иерархиялық құрылымға ие болуы мүмкін.
 
ДБ бір құрылымымен тиімділігі оның қолданылуына әсер етеді.
 
ДБ  деректері,  әдетте  кестелер  түрінде  ұйымдастырылады. 
Ақпараттық дисплейдің графикалық тәсілі құжаттар мен есептерде 
кеңінен  қолданылады,  себебі  ыңғайлы  және  деректердің  әр  түрлі 
түрлерін бейнелеуге мүмкіндік береді. 
ДБ-да  миллиондаған  жазбаларды  сақтауы  мүмкін.  Кез  келген 
сәтте  сіз  қазіргі  уақытқа  қажетті  жазбаны  таба  аласыз.  Деректер