Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011 2

3. Ұлыбританияның бюджеттік жəне қаржылық жүйелері

жүктеу 1,13 Mb.

Pdf просмотр

бет	49/115
Дата	09.01.2022
өлшемі	1,13 Mb.
	#31868
түрі	Оқулық

1 ... 45 46 47 48 49 50 51 52 ... 115

CAnsabaeva-shetel-memleket

136
3. Ұлыбританияның бюджеттік жəне қаржылық жүйелері
Ұлыбританияның қаржылық жүйесі дəстүрлі 4 саладан
тұрады: мемлекеттік бюджет, жергілікті бюджет, арнайы бюджет-
тік емес қорлар, мемлекеттік корпорациялардың қаржылары.
Ұлыбритания ұштарлы мемлекет, олардың бюджет жүйесі
2 деңгейді қамтиды. Соңғы кезде өзгертілген реформалар эконо-
микада жергілікті бюджеттерінің орнын бірталай төмендеді.
Мемлекеттік бюджет 2 бөліктен құралады:
– ағымдағы қаражаттардың түсуін жəне олардың шығында-
луын қарастыратын консолидирленген қор;
– капитал қозғалысымен байланысты мемлекеттің табысын
жəне шығындарын құрайтын ұлттық займдар қоры.
Шығыстардың негізгі бөлігі консолидирленген қордан (98%)
қаржыландырылады, ал ол салық төлемдерден (95%) құралады.
Салықтық емес кірістерге мемлекеттік меншіктің сатылуы,
əкімшілік табыстар жəне, т.б. жатады.
Ұлыбританияның ХХ ғ. соңғы онжылдықтарында мемлекеттік
бюджеттерінің басым шығындарын құрайтын бөлігі – халықтарды
əлеуметтік қорғауы болып табылады.
Ұлттық займдар қорларының табыс бөлігі корпорациялардан
жəне жергілікті басқару органдарының несие ретінде төлейтін
пайыздарынан құралады, Англия банктерінің пайда бөлігінен
жəне біршама арнайы қорларының қаражаттарынан құралады.
Шығыс бөлігі мемлекеттік қарызды өтеуге жəне т.б. шығындарды
жабу үшін жабылады.
Ұлыбританияның бюджеттік процесі бюджет жобасын құрудан
басталады. Мұнда қазынашылыққа өтініш беретін министрліктер
мен ведомстволар қатысады. Өтініштер негізінде бюджет жоба-
сы құрылады да, ол министрліктер кабинетіне қарасытыру үшін
жіберіледі. Бюджет жобасын одан əрі қарай парламенттің төменгі
палатасы қарастырады. Жоба қолдану үшін жоғары палатаға
жіберіледі, ал бұдан бұрын оны жалпы палатада қарастырды.
Англия Королевасы бюджет заңына қол қойысымен, ол заңдық
күшіне енеді.
Англияда бюджеттік жыл 1 сəуірден басталып, 31 наурызда
аяқталады. Бюджеттерінің кассалық орындалуын Англия банкісі
жасай алады.

137
Қазіргі таңда жергілікті бюджеттерден мемлекеттік барлық
шығындарды (36 %) құрайды.
Жергілікті үкімет органының құрылымы мынадай, (%):
– əлеуметтік қорғау – 32;
– білім – 28;
– құқық қорғау органы – 12;
– коммуналдық қызмет – 5;
– транспорт жəне коммуникация – 4;
– басқалары – 19.
Ұлыбританияның бюджетаралық жүйесі елдік барлық
құрылым бөлігінде өте күрделі жəне əр түрлі. Сондай-ақ
қаржылық көмек мемлекеттің бірыңғай принципіне негізделген.
Қаржылық қорғаудың екі негізгі түрлері бар, олар блок гранттар
жəне арнайы мақсаттарға арналған гранттар. Бюджет табысын
толтыру үшін əр жыл сайын грант бөліп отырады.
Ұлыбритания Үкіметі жергілікті бюджеттің шығындарына
бақылау жасайды. Бұрын бұл мақсаттарға əр түрлі механизм-
дер қолданылған: шығындарды өтеуге орталық бюджеттен
қаржылық көмектің мөлшерін белгілі деңгейден азайту, қосымша
шығындарды қаржыландыруға орталық бюджеттен қаржыны
бермеу.
Заң бойынша жергілікті органдардың ағымдағы шығындарды
қаржыландыру үшін займдық қаражаттарды тартуға құқығы жоқ.
Бірақ, арнайы орган займдық мемлекеттік комитеттен немесе
коммерциялық банктерден тікелей капиталдық қажеттілікке не-
сие алуға болады.
Қаржылық жүйенің үшінші буыны ол арнайы қорлар болып
табылады. Ол 80-ге жуық. Алдыңғы қатарлы орынды Ұлттық
сақтандыру қоры алады. Ол халықтың салымдарынан, мемлекеттік
кəсіпорындар жəне үкіметтің дотациясынан құрылады.
Ұлттық сақтандыру қорынан басқа Ұлыбританияның қаржы
жүйесіне мемлекеттік кəсіпорындардың зейнетақы қорлары,
теңестірілген валюталық қор, жедел кепілдік несие қоры жатады.
Бұл қорлар кəсіпорындардың дотациясы жəне ақшалай қаражат
негізінде құрылады, жəне өз функцияларына сай шығындарды
өтейді.

жүктеу 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 45 46 47 48 49 50 51 52 ... 115