186
13.3 Өндірістік қуат түрлері, жабдық жүктелімінің теңгерімі
Кіріс, шығыс, жобалық жəне орташа жылдық өндірістік қуатты ажыратады.
Кіріс қуаты деп, ағымдағы жылдың 1 қаңтарында немесе алдыңғы
мерзімнің нақты күніндегі жағдай бойынша кəсіпорынның (цехтің, учаскенің)
өндірістік қуатын түсінеді.
Шығыс қуаты (М
к
) деп, кəсіпорынның (цехтің,
учаскенің) жоспарлы мерзім аяғындағы өндірістік қуатын түсінеді. Оны келесі
формула бойынша анықтайды:
М
с
= М
б
+ М
қ
+ М
қк
+
М
қж
+ М
өз
– М
ш
,
мұндағы
М
б
—мерзімнің басындағы өндірістік қуат;
М
қ
— қуатты құрылыс
нəтижесінде енгізу; М
қк
— кəсіпорынды қалпына келтіру нəтижесіндегі қуат
өсімі;
М
қж
— техникалық қайта жабдықтау жəне басқа шаралар нəтижесіндегі
қуаттың ұлғаюы; М
өз
— өнім номенклатурасын (еңбек сыйымдылығын) өзгерту
салдарынан қуаттың өсуі (кемуі);
М
ш
— жабдықтың істен шығы нəтижесіндегі
қуаттың төмендеуі.
Қуаттары іске қосылған, бірақ игерілмеген кəсіпорындар (цехтер,
учаскелер) бойынша өндіріс қуат ретінде іске енгізілген
жобалық қуат
алынады.
Орташа жылдық қуат (М
жыл
) — бұл кəсіпорын иелігінде есептік мерзім
немесе бір жыл ішіндегі, орташа есеппен алғанда болатын қуаты, баланстық
əдіспен анықталады:
М
жыл
=
М
б
+
S (М
іе
×
Ч
іе
)/12 -
S
(М
ш
×
Ч
ш
)/1 2,
мұндағы
М
б
— мерзім басындағы өндірістік қуат;
М
іе
— бір жыл ішінде іске
енгізілген өндірістік қуаттар;
М
в
—бір жыл ішінде істен шығып кеткен
өндірістік қуаттар;
Ч
іе
— іске енгізілген өндірістік
қуатты қолданған айлар саны;
Ч
в
— өндірістік қуаттың істен шыққан сəтінен бастап жылдың аяғына дейінгі
айлар саны.
Технологиялық мамандырылған агрегаттар (металл өңдейтін жабдық, ағаш
өңдеуші белдіктер түрлерінің көпшілігі) үшін өндірістік қуат есептемесі
жабдықтың шығару қабілетін анықтаумен жəне оның жүктелімінің
коэффициентін есептеумен, яғни
жабдық жүктелімінің балансын шығарумен
шектеледі (17.1-кесте). Біртипті жабдық топтары бойынша
жүктелім
балансының есептемесі келесі тəртіпте жүзеге асырылады:
1)өзара алмастырылатын жабдық топтары бойынша жұмыс түрлерін оңтайлы
үлестіру жүргізіледі;
2)жабдық топтары жəне жұмыс орындары бойынша əр бұйым түрінің
бірлігіне жұмсалатын уақыт шығындарының
нормалары есептелінеді;
3)нормалар мен жылдық өндірістік бағдарламаны орындау
(N) есебімен, бір
бұйымның əзірленуіне жұмсалатын уақыт нормасының (t) көбейтіндісі ретінде,
жабдықтың өндірістік бағдарламамен жүктелімі
(білдек-сағатпен көрсетілетін
қажетті уақыт шығыны, П) анықталады. Жабдықтың білдек-сағатпен
187
көрсетілетін жүктелімі берілген жабдық тобы үшін жылдық өндірістік
бағдарламада бекітілген бұйымдардың бүкіл номенклатурасы бойынша, келесі
формула көмегімен анықталады:
П=
мұндағы
т — білдектерде өңделетін бөлшектер атауларының саны; t —
бөлшектерді дайындаудың еңбек сыйымдылығы;
К
н
— учаскеде нормаларды
орындау
коэффициенті;
4) бір білдектің жоспарлы (тиімді) уақыт қорының (Ф
жосп
) жəне жабдық
тобындағы білдектер санының (Н) көбейтіндісі ретінде жабдықтың шығару
қабілетінің
(білдек-сағатпен көрсетілетін дəргейдегі уақыт қорының, Р)
есептемесі жүзеге асырылады:
Р= Ф
жосп
×
Н ;
5)жабдық жүктелімін (қажетті уақыт қорын, П) жабдықтың шығару қабілетімен
(дəргейдегі уақыт қорымен
Р) салыстыру арқылы топтар бойынша
білдек-
сағаттың артылуы немесе
тапшылығы есептеп шығарылады:
6) келесі формула бойынша
жабдықтың жүктелім коэффициенті (К
ж . ж
)
анықталады:
болған кезде,
K
ж.ж.
= П/Р
Егер жабдық жүктелімінің балансы
жабдық топтары бойынша білдек-сағат
қалдығын анықтайтын болса,
(Р— П 0), ал
К
30б
1, онда өндірістік
бағдарламаны ұлғайту қажет. Егер
, ал
, демек берілген
жабдық тобы бойынша білдек-сағаттар санының жетіспеушілігі орын алуда.
Мұндай есептемелер берілген өндіріс үшін жетекші болып табылатын жабдық
топтары бойынша орындалады. Қалған жабдық топтары бойынша қуат
есептемесі, берілген топ «тар орын» болып шығып, өндірісті лимиттеуі мүмкін
болатын жағдайларда жүргізіледі.
Өндірістік қуат өндіріс алаңымен анықталатын цехтер мен учаскелерде
білдек-сағат бойынша есептемеге ұқсас, шаршы-метр-сағат бойынша өндіріс
алаңының балансы есептеледі. Жұмыс тəртібі үзілмелі кəсіпорын жабдығының
жүктелімін бұдан дұрысырақ ауысымдық коэффициенті, ал өндіріс үдерісі
үзілісті кəсіпорындар үшін – жабдық жүктелімінің коэффициенті көрсетеді.
13.4 Өнім өндірісінің
жоспары
Өнім өндірісінің жоспары (өндірістік бағдарлама) кəсіпорынның əлеуетті
жəне ағымдағы жоспарының жетекші бөлімі болып табылады жəне
сатылым көлемінің, өнім номеклатурасы мен сұрыпталымының, оның
сапасының, пайда массасының, рентабелдік деңгейінің, кəсіпорынның
нарықтық үлесі өлшемінің жəне т. б. негізінде анықталады. Өндірістік
бағдарламаның əзірленуі кəсіпорынның арнайы бөлімшесі –
маркетинг
қызметімен нарықтың зерттелінуі негізінде жүзеге асырылады
. Фирманың
