Оқулық Алматы 014 Давильбекова Ж.Қ. Кəсіпорын экономикасы: Оқулық Алматы

188
өндірістік  бағдарламаны  əзірлеу  бойынша  маркетингтік  шаралар  кешеніне
төмендегілер кіреді:
• фирма  тауарларының (қызметтерінің) тұтынушыларын  жəне  олардың
нарықтағы мінез-құлқын зерттеу;
• фирманың нарықтық мүмкіндіктерін талдау;
• шығарылатын  тауарлардың  жəне  ұсынылатын  қызметтердің, олардың  даму
əлеуеттерінің бағасы;
• өнім өткізудің қолданылатын үлгілері мен арналарын талдау;
• фирма қолданатын баға құру əдістерін бағалау;
• тауарларды (қызметтерді) нарыққа ілгері бастыру шараларын зерттеу;
• бəсекелестерді зерттеу;
• нарық «тауашасын» (барынша қолайлы нарық сараланымын) таңдау.
17.1 -ке сте
Жабдық жүктелімінің балансы
Көрсеткіштер
Жоспар
бойынша
бұйымдар
саны
Жабдық тобы
Жоңғыш білдектер
Фрезер білдектері
Бұйымға
жұмсалатын
уақыт
нормасы
Бағдарламаға
білдек-сағаттар
қажеттілігі
Бұйымға
жұмсалатын
уақыт
нормасы
Бағдарламаға
білдек-сағаттар
қажеттілігі
1
2
3
4 = гр. 3 х гр. 2
5
6 = гр. 5 х гр. 2
1.Білдек-сағаттар
қажеттілігі:
А бұйымы
В бұйымы
2500
3100
9,5
9,6
23 750
29 760
3,8
5,1
9500
15810
2. Барлығы  тауар  өнімінің
шығарылымына (жалпы
білдек-сағаттар
қажеттілігі), оның ішінде
аяқталмаған
өндіріс
қалдықтарының 
өсіміне
+2%)
53 510
1070
25 310
506
3. Барлығы бағдарлама
үшін білдек-сағаттар
қажеттілігі
(қажетті уақыт қоры)
53 510 + 1070 = 54 580
25 310 + 506 = 25 816
4. {К
И
) 
нормаларын
орындаудың
жоспарлы
пайызы
   110%
  110%
5.Нормаларды
орындаудың
жоспарлы
пайызын (П) ескере
отырып, бағдарламаға
білдек-сағаттар  бойынша
қажетті уақыт қоры
54 580/110x100 = 49618
25816/110x100 = 23 469
6.Жабдықтың
сағат
бойынша жұмыс тəртібі
 (2 ауысым)
16
16

189
7.Бір  білдек  жұмысының
жоспарлы (тиімді) жылдық
уақыт қоры (Ф
т
)
3700
3700
8. Топтағы білдектер  саны
( W )
            15
7
9.
Жабдық
тобы
жұмысының уақыт қоры Р
(дəргейдегі уақыт қоры)
3700 х 15 = 55 500
3700 х 7 = 25 900
10.Жабдық  жүктелімінің
коэффициенті
49 618/55 500 = 0,89
23 469/25 900 = 0,91
11.
Білдек-сағаттар
тапшылығы (-)
немесе
қалдығы (+)
55 500-49 618 = +5882
25 900 - 23 469 = +2431
12. Білдек  тапшылығы (-)
емесе қалдығы (+)
5882/3700 = +1,6
2431/3700 = +0,66
Маркетингтік  зерттеулерді  өткізгеннен  соң  фирма  ішіндегі  өндірісті
бағдарлама осындай реттілікте əзірленеді (14.8-суретті) қараңыз.
Өндірістік бағдарлама 3-5 жылға, тоқсандар жəне айлар бойынша топтасыру
арқылы  бір  жылға  жоспарланады, заттай, шартты-заттай, еңбек  жəне  құндық
көрсеткіштермен  есептелінеді. Өндірістік  бағдарлама  құрамы 14.9 суретте
келтірілген.
Өндірістің  заттай  тұлғалануындағы  көлемі  шығарылатын  өнімнің
тұтынушылық  қасиеттерге  сəйкес (салмақ, ұзындық, көлем  өлшемдері) сəйкес
келетін  нақты  бірліктеріндегі  номенклатурасымен  жəне  сұрыпталымымен
сипатталады. Өнім номенклатурасы — шығарылуы тиіс бұйымдар (жұмыстар,
қызметтер) атаулары (тізімі). Өнім  сұрыпталымы — түрлер, типтер,
сұрыптар,өлшемдер  жəне  т. б. бойынша  бөлінетін  осы  бұйымдардың
номенклатура  тұрғысынан  құрамы. Өнім  көлемін  құндық  тұлғалауында
анықтауға  арналған  негіз  қызметін өнімнің  заттай  тұлғалануындағы
өндірісінің  жоспары атқарады. Өнімнің  заттай  тұлғалануындағы  өндірісі
жоспарының  ажыратылмас  бөлігі өнім  сапасын  бұдан  əрі  жоғарылату
бойынша тапсырма болып табылады.
Материалды  қажетсіну  немесе  басқа  белгі  бойынша  əр  түрлі  біртекті
бұйымдар  өндірісінің  көлемін  өлшеу  үшін шартты-затты  өлшеуішті
колданады. Қағида  бойынша, норма-сағаттар, адам-күндер, білдек-
сағаттармен  көрсетілетін  өндіріс  өнімінің  еңбек  өлшеуіші
заттай
өлшеуіштермен  бірге  қызметкерлер  санын, атқарым  нормаларын, еңбекақы
мөлшерін  анықтау  үшін, дайындаушы  жəне  басқа  цехтердің  өндірістік
бағдарламаларын  жоспарлау  жəне  өзге  мақсаттар  үшін  қолданылады. Құндық
(ақшалай) өлшеуіштер жалпылауыш  болып  табылады, олардың  көмегімен
фирма  өндірісінің  жалпы  көлемін  анықтауға  болады. Құндық  тұлғалауында
өндірістік бағдарламаның жалпы, тауарлы жəне өткізілген өнімінің көлемі жəне
т. б. сияқты маңызды көрсеткіштері жоспарланады.
Тауарлы  өнім — кəсіпорында  өндірілген  жəне  өткізу  үшін  тағайындалған
өнім, өндіріс  жоспарының  негізгі  көрсеткіші  болып  табылады  жəне  жалпы
жəне өткізілген өнімді есептеу үшін негіз болады. Кəсіпорын өндірген өнімнің

190
өткізу  үшін  тағайындалатын  бөлігінің  құны  тауарлы  өнім  құны  болып
табылады. Тауарлы өнім құрамы 14.10-суретте көрсетілген.
Тауарлы  өнімге  тапсырыс  беруші  төлеген  шикізаттың, материалдардың
құны  кірмейді. Алайда, кəсіпорында  бұл  шикізаттан  тапсырыс  үшін  өнім
өндірілген  жағдайда, онда  тауарлы  өнімге  шикізатты  қайта  өңдеу  құны
қосылады. Тауарлы өнім өнеркəсіптің көптеген салаларында зауыттық əдіспен
анықталады, яғни тауарлы өнім көлеміне кəсіпорынның өз қажеттіліктері үшін
дайындаған  дайын  бұйымдар, дүмбіл  өнім  құны  қосылады. Тамақ  кешенінің
кəсіпорындары  ерекшелік  болып  табылады, мұнда  өндірілген  өнім  көлемінің
құндық  көрсеткіштеріне зауыт  ішіндегі  айналым,  яғни  өз  қажеттіліктер  үшін
тұтынылған дайын бұйымдар жəне дүмбіл зат құны енгізілген.
Кəсіпорынның өндірістік бағдарламасы
↓
1. Жасалған шарттарға сəйкес заттай тұлғалануындағы өнім
номенклатурасы мен сұрыпталымы жəне оның жеткізілімдерінің
көлемі анықталады
↓
2. Өнім жеткізілімдерінің тұтынушылар бойынша заттай
тұлғалануындағы жоспары құрастырылады
↓
3. Жоспарланатын мерзімнің басындағы жəне аяғындағы өткізілмеген
өнім қалдықтарының өзгеруі анықталады
↓
4. Жоспарланатын мерзім ішінде күн тəртібін күнтізбелік бөлінуімен
бірге əр бұйымды заттай тұлғалануындағы өндіріс көлемі анықталады
↓
5. Өндіріс көлемі жетекші бөлімшелер, учаскелер, цехтер, жалпы
кəсіпорын бойынша өндірістік қуаттар балансының есептемелерімен
негізделеді.
↓
6. Құндық өлшеуіштер есептелуде (тауарлы жəне жеткізілген ұйым)
↓
7. Тапсырыс берушілердің шарттарына сəйкес өнімді тиеу графигі
құрастырылады
↓
8. Бағдарлама кəсіпорынның негізгі цехтері бойынша жоспарланады