Оқулық Алматы 014 Давильбекова Ж.Қ. Кəсіпорын экономикасы: Оқулық Алматы

244
ISO  9001:2000  «Сапа  менеджментінің жуйесі.   Талаптар».(Сапа жуйесіне
ең  теменгі  қажетті  талаптар  тобын  белгілейді  жэне  сертификаттау  мен  аудит
максаттары ушін пайдаланылады);
ISO 9004:2000 «Сапа  менеджментінің  жуйесі. «Сапаны  жаксарту  бойынша
басшылық ңускаулар» (кэсіпорын кызметінің жогары тиімділігіне багытталган
сапа менеджментінің жуйесің қурудың əдістік нускауларынан турады.)
ISO 19011:2000 «Сапа  менеджментінің  жуйесің  тексерудің  жəне  сырткы
ортаны коргаудың басшылық нускаулары»;
ISO 10012 «Өлшем куралдарының сапасын камтамасыз ету».
ISO 9001 жэне 9004 стандарттары  курылымы  мен  мазмуны  бойынша  озара
толык уйлесетін негізгі стандарттар болып табылады. Олар бірге де, сондай-ак
белек те пайдаланыла береді.
ИСО 9001:2000 жэне ISO 9004:2000 стандарттары  баска  жуйенің
стандарттарымен  уйлесе  алатындай  етіп  жоспарланган, онің  ішінде ISO 14001
жэне 14004 сырткы ортаны коргауды баскару жуйесін реттейтін стандарттар.
ISO 8402 стандарты  сапа  менджментінің  жуйесіне  енген ISO 9000
стандартындагы (аныктама  бөлімі) тусініктер, терминдер  мен  анықтамалар
(нормативтк болм) непзшде кайта курылган. 180 9000 стандарты  ISO 9000:1994
жэне ISO 8402 стандарттарын  алмастырады. «Сөдікте» (ISO 8402) жана
терминдер енгізіліп, тусініктерге косымша анқтама берілген.
Сапа жұйесі мыналарды өзіне қамтиды:
· Сапаны қамтамасыз ету;
· Сапаны басқару;
· Сапаны жақсарту.
Өнім сапасы мен өндіріс тиімділігін арттыру көбіне өнімді өндеу мен өндіру
кезіндегі  басқарудың  озық  формалары  мен  эдістерін  енгізуге  байланысты
болады.
Сапа мэселесін шешуде өнім сапасын басқарудың қазіргі заманғы эдістерін
тэжірибеде колдануға қабілетті жоғары білікті кадрлардың бар болуы міндетті
шарт болып табылады.

245
Пайдаланылған əдебиеттер
1.
Скляренко В.К. Экономика предприятия.- М.: ИНФРА-М, 2010.-528с.
2.
Иванов И.Н. Экономика промышленного производства: -М.: ИНФРА-
М, 2011. –393 с.
3.
Грибов  В.Д., Грузинов  В.П., В.А. Кузьменко  Экономика
организации (предприятия). - М.: КноРус., 2008.- 407с.
4.
Зайцев  Н.Л. Экономика, организация  и  управление  предприятием:
учебное пособие - М.: ИНФРА-М.: 2009 – 453с.
5.
Ахметов  К.Ф.,Сағындыков  Е.Н., Байжомартов  Ү.С., Жүнісов  Б.А.,
Жұмаев Ж.Ж., Менеджмент негіздері. Ақтөбе-Орал, «А-Полиграфия», 2005,519
б.
6.
Давильбекова Ж.Қ. Геолого барлау саласының экономикасы - Оқу-
құралы. КазҰТУ. Алматы, 2011,286 б.
7.
 Давильбекова 
Ж.Х. Особенности 
реформирования
промышленности  Казахстана  в  переходный  период (теория, методика,
практика). Алматы, РГП ИЭИ, 2002г.
8.
Основные 
показатели 
социально-экономического 
развития
Республики Казахстан на 2007-2013г.г. - Астана, 2013 г
9.
 Региональный  статистический  ежегодник  Казахстана.  Ста-
тистический сборник за 2005-2013г.г. - Астана, 2013 г.
10.
Статистический ежегодник: 2013г. - Астана, 2013г.
11.
Хзй  Д. Моррим  Д. Теория  организации  промышленности: в 2- х
томах /Пер. с англ. под ред.А.Слуцкого, Спб: Экономическая школа, 2009г.
12.
Берзинь  И.Э. Экономика  фирмы. – М.: Институт  международного
права и экономики, 1997.
13.
Экономика  предприятия: Под  редакцией  В.А. Горфинкеля - М.,
Банки и биржи, ЮНИТИ, 2001.
14.
Экономика  предприятия . Под  ред. О.И. Волкова - М.: ИНФРА,
1997.
15.
Экономика предприятия. Под редакцией В.М. Семенова - М.: Центр
экономики и маркетинга, 2000.
16.
Экономика  предприятия. Под  ред. В.Я. Хрипача – Минск:
Экономпресс, 2000.
17.
 Бейсенова  М., Садықбаева  А.  Кəсіпорын  экономикасы (есептер
жинағы), Алматы: «Ғылым», 2002 ж., 36-44 б.
18.
 «Кəсіпорын  экономикасы» курсы  бойынша  практикалық  сабаққа
арналған  есептер  жинағы /Оқу-тəжірибелік  құрал/ Алибаева  М.М.,
Қалдыбаев М.М.: 2005, 33-35 б
19.
Ихданов  Ж.О., Сансызбаева  Г.Н., Саханова  А.Н. Планово-
финансовые  механизмы  государственного  регулирования  экономики. –
Алматы: Экономика, 1998.

246
20.
Каргажанов З.К., Айтекенов К.М., Карибаев Е.Г. Платежи и налоги
за недропользование в Республике Казахстан. – Алматы, 2001.
21.
Кенжалина Ж.Ш. Оплата труда на промышленных предприятиях. –
Алматы: Экономика, 2002.
22. Давильбекова  Ж.Х.  Промышленная  статистика,  Учебное  пособие.-
Алматы, КазНТУ, 2004, С. 212.
23. Основные  направления  развития  и  размещения  производительных  сил
Казахстана на перспективу,- Алматы, РГП ИЭИ, 2002. С.656.

247
ҚЫСҚАРТЫЛГАН СОЗДЕР
ГБЖ – геологиялық барлау жұмыстары
СТЭ – сирек топырақты элементтер
ҒЗЖ – ғылыми-зерттеу жұмыстары
ҒЗТКЖ – ғылыми-зерттеу тəжірибелік-конструкторлық жұмыстар
ҚР ТҚМ – Қазақстан Республикасының Табиғи қорлар министрлігі
ЖСҚ – жобалық-сметалық құжаттама
СНА – сметалық нормативтер анықтамалығы
НШНА – негізгі шығын нормативтерінің анықтамалығы
ІСНА – іріленген сметалық-нормативтердің анықтамалығы
ЕАҚ – еңбекақы қоры
ҒТА – ғылыми-техникалық ақпарат
ПҚКО – пайдалы қазба кенорындары
НӨҚ – негізгі өндірістік құралдар
АҚұр – айналым құралдары
АсҚ – айналыс құралдары
МеА – мемлекеттік емес активтер
НҚ – негізгі қорлар
АӨ - аяқталмаған қорлар
КҚҚ – кіші қызметкерлер құрамы
ИТҚ – инженер-техникалық қызметкерлер
ҒЗҰ – ғылыми-зерттеу ұйымдары
МЫҚ – материалдық ынталандыру қоры
ӨӨҚ - өнеркəсіптік өндіріс қызметкерлері
ӨҰ - өндірістік ұйымдар
ЖІӨ - жалпы ішкі өнім
ТӨН – таза өнім нормативі
МЖПК – мемлекеттік жер қойнауын пайдалану жөніндегі комитет
МССТ – мемлекеттік салалық стандарт
ТИ – табыстылық индексі
ПҚГҚ – пайдалы қазбалардың геологиялық қорлары
БС – баға саясаты
ТДТ – таза дисконтталған табыс
ТІН – табыстың ішкі нормасы
Ток – капиталдың қайтарылу мерзімі

248
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...............................................................................................................3
1 БӨЛІМ. КƏСІПОРЫН (ҰЙЫМ)....................................................................6
     1. Кəсіпорыннын классификациясы..................................................................6
1.2 Кəсіпорын құрылымы................................................................................ 12.
1.3 Кəсіпорынның ішкі жəне сыртқы ортасы.................................................17
2 БӨЛІМ. КƏСІПКЕРЛІК. КƏСІПКЕРЛІК ТƏУЕКЕЛ..................................22
2.1. Тауар өндірісі жəне нарық ................................................................         22.
2.2 Нарықты (экономиканы) мемлекеттік реттеу………................................25.
2.3 Кəсіпкерлік қызмет субъектілері жəне оның түрлері..............................27
2.4. Шағын кəсіпкерлік………………………………………..........................30
   
2.5  Қазақстан  Республикасында  шағын  кəсіпкерлікті  тиімді  дамытудың
макроэкономикалық алғышарттары............................................................30
2.6. Кəсіпкерлік тəуекел...........................................................................34
 2.7 Тəуекелдерді басқару жəне оларды
бағалау əдістері …………………………...................................................37.
2.8 Тəуекелді азайту тəсілдері…………………………………………….......39
3. БӨЛІМ. КƏСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ƏДІСІ МЕН
ТƏСІЛДЕРІ.....................................................................................................................................42
3.1 Басқару ғылымының əдістері......................................................................42
3.2 Басқару ғылымының мəні............................................................................44
3. 3
  БАСҚАРУ ҒЫАЫМЫНЫҢ
эволюциясы.........................................................................................................................52
     3.4 Басқару мен менеджмент.....................................................................59
4 БӨЛІМ. КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ҰЙЫМДЫҚ НЫСАНДАРЫ ЖƏНЕ
 ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ...................................................................65
4.1 Холдингілер......................................................................................65
     4..2 Консорциумдар, картельдер мен концерндер…………………............65
4. 3 Бейкоммерциялық ұйымдар..............................................................66
4.4 ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ..........................................................67
4.4.1 Құнды қағаздар мен олардың жіктелуі..............................................67
4.4.2 Акциялар..........................................................................................70
4.4.3 Облигациялар, вексельдер................................................................72
4.4.4 Құнды қағаз нарығының қатысушылары...........................................73
      5 БӨЛІМ. КƏСІПОРЫНДАҒЫ ӨНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ.....................................................................................................76

249
      5.1 Өндірістік үдерісті ұйымдастыру жөнінде түсінік.....................................76
      5.2 Өндірістік үдеріс: сипаттама, жобалау.......................................................78
      5.3 Өндірістік цикл..............................................................................................78
 5.4 Өндірісті ұйымдастырудың үлгілері, түрлері жəне əдістері......................80
       6.
БӨЛІМ
КƏСІПОРЫНДАРЫНЫҢ 
ҚЫЗМЕТІН
ЖОСПАРЛАУ..............................................................................................84
       
6.1.  Жоспарлаудың  функциялары  мен  нысандары,  оны  ұйымдастыру
қағидалары.....................................................................................................84
6.2 Жоспарлау қағидалары, сатылары мен əдістері.................................85
6.3 Стратегиялық жоспарлау..................................................................92
6.4 Ұйымдардағы маркетинг.................................................................96
6.5 Кəсіпорнындағы жоспарлар жүйесі..................................................100
    6.6 Кəсіпорын қызметінің бизнес-жоспары................................................104
7. БӨЛІМ. КƏСІПОРЫН ҚЫЗМЕТТІҢ ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРЫ..
109
7.1 Негізгі қорлардың экономикалық мəні, жіктелуі жəне құрылымы....109
7
.
2 НӨҚ есептеу жəне бағалау
............................................................114
7.3. НӨҚ тозуы жəне амортизациясы
..................................................118
7.4. НӨҚ пайдалану көрсеткіштері
......................................................121
7.5. Материалдық емес активтер жəне олардың геологиялық
кəсіпорындар үшін маңызы…………………………………........................123
8. БӨЛІМ ҰЙЫМДАРДЫҢ АЙНАЛЫМДЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ....................126
8.1. Айналымдық құралдардың экономикалық мəні, құрамы, құрылымы
..126
8.2. Айналымдық құралдарды мөлшерлеу
…………………………………..131
8.3.Айналымдық қаражаттарды пайдаланудың көрсеткіштері....................134
8..4. ГБЖ саласы қаржыларын қалыптастыру ерекшеліктері......................137
9. БӨЛІМ. ҰЙЫМДАРДЫҢ ЕҢБЕК ҚОРЛАРЫ
......................................139
9.1.Қызметтегі қызметкерлер құрамының жіктелуі
...................................139
9.2. Жұмыстарындағы еңбек өндірісділігі
................................................148
10.БӨЛІМ. ЕҢБЕКАҚЫ
..........................................................................152
10.1. Еңбекақы түрлері: кесімді жəне мерзімдік...........................................153
10.2. Еңбекақы  орташа  деңгейінің  көрсеткіштері  жəне  олардың  өзара
байланысы........................................................................................................ ....
...157
10.3 Еңбекақы қорының абсолютті жəне салыстырмалы шығындалуын
      (үнемделуін) анықтау.......................................................................157
10.4  Жұмыс күші шығындарының құны жəне жұмыс уақытын   пайдалану...158
11. БӨЛІМ. КƏСІПОРЫН ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ ..............................
161
11.1.Өнімнің өзіндік құнының құрамы....................................................................161
11.2 Шығыдарды топтастыру................................................................................... 163
11.3 Шығыдардын үлесыне сəйкес өндіріс ерекшеліктері...........................165
11.4 Өзіндік құнды есептеу əдістері...............................................................170

250
12 БӨЛІМ.
ӨНДІРІСТІҢ ПАЙДАСЫ МЕН ТИІМДІЛІГІ...........................
173
12.1. Таза тауарлық жəне нормативтікк өнім туралы ұғым .........................
173
12.2. Кəсіпорынның пайдасы мен тиімділігі.................................................
175
12.3. Тиімділік жəне оны анықтау тəсілдері .................................................
180
13. БӨЛІМ. КƏСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК ҚУАТЫ.............................182
13.1 Кəсіпорынның өндірістік қуаты:......................................................182
13.2 Өндірістік қуатты есептеу əдістемесі................................................184
13.3 Өндірістік қуат түрлері, жабдық жүктелімінің теңгерімі...............186
13.4 Өнім өндірісінің жоспары..............................................................187
14. БӨЛІМ. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА БАҒА
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ........................................................................................
196
14.1. Баға саясаты ...........................................................................................
196
14.2. Баға функциялары .................................................................................
197
14.3. Нарық жағдайында өнім бағасын қалыптастыру.................................
198
14.4. Баға белгілеу əдістері ............................................................................
200
15 БӨЛІМ. САЛЫҚ ЖƏНЕ САЛЫҚТЫ ЖОСПАРЛАУ.............................
205
15.1.  Нарықтық  экономикасы  дамыған  бар  елдерде  кəсіпорындарға  салық
салу
.............................................................................................................205
15.2. Ресей  Федерациясы  мен  Қазақстан  Республикасы  жер  қойнауын
пайдаланудағы салық жүйелері...........................................................................
209
16. БӨЛІМ. КƏСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫСЫ.................................................214
16.1 Кəсіпорынның қаржылық қатынастарының мəні мен олардың.
функциалары............................................................................................................214
16.2 Кəсіпорынды қаржылай жобалау.......................................................219
16.3 Қаржыны жоспарлау........................................................................220
17. БӨЛІМ. КƏСІПОРЫН ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ƏРЕКЕТІ................     ....224
17.1 . Инвестициялар түсінігі, түрлері....................................................224
17.2.  Күрделі шығын түрлері.................................................................225
17.3.
Инвестициялардың
экономикалық
тиімділігін 
анықтау
əдістері....................................................................................................225
17.4. Инвестициялардың коммерциялық тиімділігін сипаттайтау
көрсеткіштері..............................................................................................224
17.5. Инвестициялық  жобаны  экономикалық  бағалау  барысындағы
тəуекелдерді бағалау..........................................................................................231
  18.БӨЛІМ. Сапаны басқару…………………………………………………234

251
18.1 Сапаны басқарудың жалпы сипаттамасы.............................234
18.2 Сапаға қойылатын талаптар....................................................237
     18. 3
Сапаны басқарудың шетелдік тəжірибесі..............................240
     18.4 Қазақстанда сапаны басқару..................................................................242
      18.5 Сапа менеджментінің жуйелері.............................................................243
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
əДИБИЕТТЕР..........................................................................................245
ҚЫСҚАРТУЛАР
ТІЗІМІ…....................................................................................................247