Оқулық Алматы, 014 3 Əож кбж ш

278
279
Мұнда  оқу  материалының  мазмұны  оқушылардың  өзара 
сөйлесуінің арқауы жəне құрушы болады.
Сөйлесу бөлімін құру қағидалары
Алғашқы  үш  əрекет-қадам  мұғалімнің  оқу  (ғылыми) 
материалының  мазмұнын  бөліп,  оқу  модулінің  сөйлесу  бөліміне 
орналастыруын құрайды.
 Сөйлесу  бөлімінің  жұмысы  төмендегідей  негізгі  қағида-
ларды есепке ала құрылады:
 Оқу материалын бір тұтас беру қағидасы.
 «өсу»  бағытымен  оқып-үйрену  қағидасы  (басында  шағын 
түрде, соңынан мазмұнын біртіндеп аша отырып, көлемін арттырып,    
қосымша жаттығулар мен актілер енгізу аркылы). Бұл оқушының оқу 
материалын бөлек-бөлек емес, кешенді түрде, тұтас тарау (тақырып)   
бойынша пысықтауын білдіреді.
 Сөйлесу бөлімінің əр сабағында оқу модулінің тақырыбына 
«қайта  оралып  отыру»  қағидасы  (қайталаумен  шатастыруға 
болмайды!).  Іс  жүзінде  тақырыпқа  оқу  материалының  көлемі 
жағынан  да,  тапсырмалардың  күрделілік  деңгейі  тұрғысынан  да 
«өсу»  бағытымен  қайта  оралып  отыру,  меңгерілген  білімді  бекіту 
үшін  қажет.  Зерттеулер  көрсеткендей,  жады  ақпаратты  ұзақ  уақыт 
есте ұстап, білім деңгейіне жеткізу үшін оны саналы түрде бірнеше 
мəрте (7 ретке  дейін)  қайта  оралып  отыру  кажет.  Мұндағы  басты 
мəселе материалды қайталау емес, тақырыпқа қайта орала отырып, 
оны  адамның  өз  алдына  қойған  проблемаларын  шешудегі  құрал-
жабдығы ретінде пайдалану.
Сондықтан  модульдің  осы  бөлімінде  оқу  материалын  меңгеру 
– тек қажетті кұрал ғана, онсыз негізгі мақсаттарға жету: қисынды 
ойлауды,  түрлі  құбылыстар  мен  фактілер  арасындағы  байланысты 
көре  білуді  дамыту;  ұғымдар  қалыптастырып,  оларды  ғылыми 
негіздеуге үйрену; интеллекті жəне креативтілікті (шығармашылық 
қабілетті)  дамыту  мүмкін  емес.  Бұл  бөлімде  оқу  үдерісіндегі 
оқушылардың  барша  танымдық  қызметінің  қорытындысы  болып 
табылатын  мақсатқа  жəне  оқушылардың  білімі  мен  білігінің 
мемлекеттік  білім  стандартына  сай  келуіне  қатар  қол  жеткізіледі 
(олардың caй немесе сай еместігін салыстыру оқу модулінің үшінші 
– қорытынды (бөлігінде жүргізіледі).
 Оқу  модулінің  сөйлесу (даярлық)  бөлімін құрудағы  мұндай  
тəсілдің оқушы  тұлғасын  дамытуға  жағымды  ықпал етеді.
3, 4-сабақтардан    бастап    оқушыларға    стандарт    талаптарына  
сай  сараланған  тапсырмалар  беріледі (І, ІІ  жəне  ІІІ деңгейлер).
Тақырыпта 
үш 
деңгейдегі («жеңілдетілген 
стандарт», 
«стандартты», «стандарттан жоғары») оқушыларға арналған топтық 
тапсырмалар ұсынылады. 
ІІІ  деңгей – білім  стандартының  талаптарына  сай  қарапайым 
білім мен түсінік деңгейіндегі тапсырмалар. 
ІІ деңгей – стандарт талаптарына сай алған білімін қолдану жəне 
талдау деңгейіндегі тапсырмалар.
І  деңгей  –  шығармашылық  жəне  ізденушілік  сипаттағы 
тапсырмалар.  Қорытынды  бөлімде  барлық  оқушыларға  бірдей 
мемлекеттік білім стандартына сай тапсырамалар беріледі. 
І  деңгей  тапсырмалары  дарындылықтың    екі    түріне – 
интеллектуалдық  жəне креативтік дарынды  балаларға арналған.
Оқушылар  қандай    да    бір    деңгейдегі    тапсырмаларды  өздері  
таңдайды.  Тапсырмаларды  қарапайымнан  күрделіге  қарай  кезек 
–  кезегімен  орындау  міндетті    емес.  Оқушы    тапсырманы    өзінің 
орындау  мүмкіндігіне қарай  таңдауға  ерікті.
Оқу    модулінің    сөйлесу  (даярлық)  бөлімінің    тағы    бір 
ерекшелігі    бар.  Атақты  педагог  ғалымдардың  зерттеу  нəтижелері 
көрсеткендей,  оқудың белсенді  жəне  ойын  формаларын  кеңінен  
қолдану  оқушылардың  оқу  материалына  бірнеше  мəрте  (13-тен  
24 ретке  дейін)  қайта  оралып,  жұмыс  істеуіне  мүмкіндік  береді.
Оқу  модулінің  сөйлесу  бөлімінде  оқушылар  білімін  бағалаудың 
дəстүрлі    бес    балдық  (шын  мəнінде,  үш  балдық)  жүйесін    емес,  
тоғыз балдық  жүйені  қолданған дұрыс,  бұл  оқушыға  бір деңгей  
тапсырмаларынан екіншісіне жеңіл, көңіліне  қаяу  түсірмей  өтуіне  
мүмкіндік    береді,  өйткені  əр    деңгей    ауқымында  «өте    жақсы»,  
«жақсы»  немесе «қанағаттанарлық» баға алуға  болады.
Үшінші    «жеңілдетілген»  деңгей    тапсырмаларын    орындау  
білім  деңгейі  төмен  кейіннен  жоғарырақ  деңгей  тапсырмаларына  
көшуге  мүмкіндік    береді.  Тапсырмаларын    оқу    модулінің    орта  
кезінде-ақ  орындап  болған  оқушылар,  қалауы  бойынша  мұғалімге  
көмекші  бола  алады. Олар кеңесшілер,  жүргізушілер, т.б.  рөлдерді 
атқара  алады. Оқу  модулінің  сөйлеу бөлімі  оқушылардың  өзін-өзі  
оқытуына  жəне  өзін-өзі  бағалауына,  бірін-бірі  оқытуынан  жəне  
бірін-бірі  бағалауынан  құрылған.  Бұл əрбір  оқушы  үшін тек  ІІІ  

280
281
деңгейлік  тапсырмалар  ғана    емес,  олардың    үлгі  жауаптарын  да  
даярлау  арқылы  іске  асырылады.
Сөйлесу  бөлімі  оқыта  үйрету  ойындары  арқылы  жүреді. 
Мысалы: «Брейн-ринг», «Қарлы  кесек», «Білім  биржасы», 
«Акционер», т.б ойындар.
Оқу    модулінің  қорытынды    бөлімі – бақылау.  Егер    сөйлесу  
бөлімінің  барлық  сабақтарында  оқушылардың    бір-біріне    көмегі,  
бірін-бірі  оқытуы,  түрлі  ғылыми  көздерді  пайдалануы құпталынып  
келсе,  енді  қорытынды  бөлімінде  оқушы  өзінің  сөйлесу  бөлімінде 
алған  білімін,  білігі  мен  дағдыларын  ешкімнің  көмегінсіз  көрсетуі  
тиіс.
Оқушы    білімін    бақылаудың  формалары    ретінде  тестілік 
тапсырмалар,  бақылау  жұмыстары, сынақ,  шығарма  немесе  диктант  
оқу  пəнінің  ерекшелігіне  орай  қолданылып,  оқу  модулінің  осы  
қорытынды  бөлімінде  беріледі.
Оқушылардың    тақырып  немесе  тарау    бойынша    білімін,  
дағдысын  бағалауда  оқу  модулінің  қорытынды  (бақылау)  бөлімінде  
алған  бағалары  қойылады.
Егер    сөйлесу    бөлімінде    оқушыларға    үш    деңгейдегі 
(«жеңілдетілген»  стандарт, «стандартты», «стандарттан    жоғары»)  
тапсырмалар  ұсынылса, қортынды  бөлімде  барлық  оқушыларға 
бірдей мемлекеттік  білім  стандартына  сай  тапсырмалар  беріледі.
Оқушылардың    өз    бетінше    ізденіп    шығармашылықпен  
айналысуына  «Модульдік  оқыту»  технологиясы    тиімді.  Оның 
ерекшелігі  оқушының білімді өз бетінше  меңгеруге  ұмтылғандығы, 
алуан    түрлі  (есту,  көру)  арнайы    жасалған    оқу    жəне    танымдық  
жағдайлар    арқылы    дамытуға,  шығармашылық    қажеттілігін 
қанағаттандыруға,  сөздік  қорын    (ауызша,  жазбаша)  дамытуға 
бағытталады.
Мұғалім    бір    оқу  модуліне    бөлінетін    сағат  санын  анықтап 
алғаннан    соң,  оның    мақсатын,  мазмұнын    жəне    нəтижелерін,  
сондай-ақ  осы  модуль  сабақтарын  ұйымдастырудың  формасын  
ойластырып,  оқу  модулін  құрады.
Мұғалімнің  алдын  ала    жұмысы  төмендегідей  əрекет – 
қадамдардан  тұрады:
1-қадам:  Берілген    тарау,  блок    немесе  тақырып  бойынша  
бағдарламада  меңгерілуі  тиіс  деп көрсетілген  міндетті  білім, білік 
пен  дағдыларды,  сондай-ақ    оқыту    мақсаттары  мен  міндеттерін 
айқындау.
2-қадам: Берілген  модуль  бойынша  оқу  материалының  тұтас  
мазмұнын оқып-зерттеу.
 3-қадам: Берілген  модуль  бойынша  негізгі мағынаны  білдіретін  
түйінді    ұғымдарды,  тақырып    бойынша  негізгі  ақпарат    беретін 
рельефтік (код сияқты)  сөздерді  табу. Олардың  өзара  байланысы 
мен  өзара бағыныштылығын анықтау.
 4-қадам: Тұтас тақырып бойынша  тірек  сызбаларын құрастыру 
(анықталған түйінді  ұғымдар мен «кодтар» негізінде).
5-қадам:  Оқу    модулінің    тұтас    мазмұны    бойынша    тестілік  
тапсырмалар  құрастыру (15-20 тапсырма  шамасында).
6-қадам:  Берілген    модульдегі    оқу    материалының  тұтас  
мазмұны    бойынша  сынаққа  қажетті  сұрақтар    мен  тапсырмалар  
блогін құрастыру (оқу  пəнінің  өзіндік ерекшелігіне орай  сынақты  
диктантпен, бақылау жұмысымен алмастыруға  болады).
7-қадам:  Сөйлесу    бөлімін  əзірлеу.  Оқытудың    белсенді  
формаларын таңдау.
Қазіргі  кезде  бастауыш  мектепте  оқытатын  мамандарға 
қойылатын  талап – қазіргі  заманғы  педагогикалық  технологиялық 
əдістерді қолдана отырып, сапалы жəне терең білім беру, ойлау, есте 
сақтау, көру, есте сақтау, сөйлеу қабілеттерін жетілдіру. 
Сабақтың қызықты, сапалы өтуі тікелей мұғалімнің шеберлігіне 
байланысты болады. Осы орайда белгілі ғалым Ахмет Байтұрсынұлы 
«Шеберліктің  белгісі – түрлі  əдісті  болу», – деген  өткен  ғасырда 
айтылған сөздері ойға оралады. Бір сабақтың əр кезеңдерінде түрлі 
əдістерді орнымен пайдалану арқылы көп нəтижеге жетуге болады.
Оқушы санасына білімді жүйелі түрде меңгеруіне жəне қабілет 
деңгейлерін  дамытуда  М.  Жанпейісованың  «Модульдік  оқыту 
технологияның»  маңызы  ерекше  екені  мəлім.  Себебі  аталмыш 
технология  əдістері  оқушыларды  өз  бетімен  жұмыс  істеуге, 
қорытындылар жасауға, жүйелі білім алуға жетелейді, өзін-өзі өзгені 
де бағалай білуге үйретеді.
Оқушының  оқу  жəне  танымдық  əрекеттерінің    белсенділігін 
арттыру – ең негізгі əдістемелік мəселе. Модуль арқылы оқыту осы 
мəселені шешуге мүмкіндік беретін тиімді жолы болып табылады. 
Модуль арқылы оқыту технологиясының өзіндік ерекшеліктері мен 
қағидалары, белгілері бар.
Тиімді  белгілерінің  бірі – бастауыш  сынып  оқушысының  оқу 
белсенділігі.  Бұл  технологияның  бір  ерекшелігі  сабақтың  негізгі