135
сондай талаптарды орындау үшiн жеңiлдiк мерзiмi берiлсе, талап
мерзiмiн есептеу аталған мерзiм аяқталғаннан кейiн басталады.
Регрестiк мiндеттемелер бойынша талап мерзiмiнiң өтуi негiзгi
мiндеттеменi орындау кезiнен басталады.
Талап қою мерзiмiнiң өтуiн тоқтата тұру:
Талап қою мерзiмiнiң өтуi:
1) егер талап қоюға төтенше жəне бұл жағдайда болмай қоймай-
тын оқиға (бой бермейтiн күш) кедергi жасаса;
2) мiндеттемелердiң бұл түрiн орындау Қазақстан Республикасы
Президентiнiң жариялауымен кейiнге қалдырылуына байланысты
(мораторий):
3) егер талапкер немесе жауапкер соғыс жағдайына көшiрiлген
əскери бөлiмшелер құрамында болса;
4) егер əрекетқабiлеттiгi жоқ адамның заңды өкiлi болмаса;
5) тиiстi қатынасты реттейтiн заңдардың қолданылуын тоқтатуға
байланысты тоқтатыла тұрады.
Азаматтың өмiрiне немесе денсаулығына келтiрiлген зиянның
орнын толтыру туралы талаптар бойынша талап қою мерзiмiнiң өтуi
азам аттың зейнетақы төлемдерiн тағайындау жəне/немесе жүзеге
асыру туралы немесе жəрдемақы тағайындау туралы тиiстi ұйымдарға
жолдануына байланысты зейнетақы төлемдерi тағайындалғанға жəне/
немесе жүзеге асырылғанға немесе жəрдемақы тағайындалғанға не
зейнетақы төлемдерiн тағайындауд ан жəне/немесе жүзеге асырудан
немесе жəрдемақы тағайындаудан бас тартылғанға дейiн тоқтатыла
тұрады.
Талап қою мерзiмiнiң өтуi, жоғарыда көрсетiлген мəн-жайлар
талап мерзiмiнiң соңғы алты айы iшiнде пайда болса немесе
бұрынғысынша қала берсе тоқтатыла тұрады, ал егер бұл мерзiм
алты айдан аспаса – талап мерзiмiнiң өтуi кезiнде тоқтатыла тұрады.
Тоқтата тұруға əкелiп соқтырған мəн-жайлар тоқтатылған күннен
бастап талап қою мерзiмiнiң өтуi одан əрi жалғасады. Бұл орайда
мерзiмнiң қалған бөлiгi алты айға дейiн, ал егер талап қою мерзiмi
алты айдан аспаса, талап мерзiмiне дейiн ұзартылады.
Талап қою мерзiмiнiң өтуi белгiленген тəртiппен талап қою,
сондай-ақ мiндеткер адамның борышты немесе өзге мiндеттердi
мойындағандығын дəлелдейтiн əрекеттер жасауы арқылы үзiледi.
Үзiлiстен кейiн талап қою мерзiмiнiң өтуi қайтадан басталады;
үзiлiске дейiн өткен уақыт жаңа мерзiмге есептелмейдi.
Ерекше жағдайларда, талапкердiң жеке басына байланысты мəн-
136
жайлар (ауыр науқас, дəрменсiз халде болу, сауатсыздық жəне т.б.)
бойынша талап қою мерзiмi өтiп кетуiнiң себебiн сот орынды деп
таныған кезде, азаматтың бұзылған құқығы қорғалуға тиiс. Талап қою
мерзiмiнiң өтiп кету себептерi орынды болып, егер ол талап мерзiмi
соңғы алты ай iшiнде орын алған болса, ал егер бұл мерзiм алты айға
тең немесе алты айдан аз болса – талап мерзiмiнiң өтуi кезiнде таны-
лады.
Белгiлi бiр iс бойынша сот шешiмiн орындаудан бас тартылуы-
на байланысты заң құжаттарына сəйкес талапкердiң тап сол iс бо-
йынша жаңа талап қою құқығы пайда болған ретте талап қою мерзiмi
қалпына келтiрiледi жəне қайтадан өте бастайды.
Талап қою қолданылмайтын талаптар:
1) заң құжаттарында көзделгеннен басқа реттерде материалдық
емес игiлiктер мен мүлiктiк емес өзiндiк құқықтарды қорғау туралы
талаптарға;
2) салымшылардың банкiге банктiк салымдарды беру туралы та-
лаптарына;
3) азаматтың өмiрiне немесе денсаулығына келтiрiлген зиянның
орнын толтыру туралы талаптарға қолданылмайды. Алайда талап
қою мерзiмi өтiп кеткеннен кейiн қойылған талаптар талап қойыла
бастаған соң үш жылдан асырмай қанағаттандырылады;
4) егер меншiк иесiнiң немесе өзге заң иеленушiнiң өз құқығының
кез келген бұзылуы иелiктен айыруға байланысты болмаса, олардың
осы құқық бұзушылықты жою туралы талабына;
5) заң құжаттарында белгiленген реттерде басқа талаптарға да
қолданылмайды.
8.3. Тапсырмалар
Есеп 8-1
Төменде көрсетілген жағдайларда уақыт мезгілдерімен анықтал-
ған мерзімнің басталуының күнтізбелік күнін, мерзімнің аяқталуының
күнтізбелік күнін атаңыз:
1. Ахметов өз үйін Ливневке 2003 жылдың 28 ақпанынан үш жыл
мерзімге жалға беру туралы шарт
2. Галимов Марковатан 2002 жылдың 31 наурызында бір ай мерзі-
міне қарызға ақша алады.
3. «Дизель» зауыты автомобильдік зауытпен 2001 жылда тауар
137
топтамасын əр кварталдың соңында жеткізуді міндеттеніп двигатель
жеткізілімі туралы шартқа. Шарт 2000 жылдың 18 желтоқсанынан үш
жылдық мерзімге жасалған. Мерзімнің соңғы күні демалыс күніне
келіп тұр.
4. Жакубаева 2003 жылдың 31 қазанында өз пəтірін келуші
Керимовқа тапсырады.
Есеп 8-2
В. Газаров автокөлік сатып алу үшін келісімшарт жасасты жəне
3 күн аралығында оның құнын төлеймін деген міндеттеме алды.
Келісімшарт ережелері бойынша мерзімін кешіктірген жағдайда,
сатып алушы кешіктірген əр күнге автокөліктің бағасынан 1,6%
көлемінде өсімақы төлеп отыруы керек.
«Каспий» банкінің қызметкерлері, өз шотынан ақша шешіп
алуға келген В. Газаровқа, мұндай ірі соманы 5 күннен кейін ғана
шешіп аласыз деген жауаппен қайтарып жіберді. Соның өзінде банк
қызметкерлері В. Газаровты ірі сомадағы қаражатты алу үшін алдын
ала 3 күн бұрын тапсырма қалдыру қажет деген ережемен таныстыр-
ды. Бірақ жақын арадағы күндерде мейрам жəне демалыс күндеріне
байланысты банк жұмыс істемеді.
Ақырында, В. Газаров сатып алынған автокөліктің төлемін екі
күнге кешіктірді, бұл үшін өсім төлеуге мəжбүр болды. Ол көтерген
шығындарына «Каспий» банкін кінəлі деп есептеді жəне кеңес алу
үшін заңгерге жолықты.
Есептен туындайтын сұрақтар:
1. Егер міндеттемені орындау мерзімінің аяқталуы жұмыс
істелінбейтін күнге келсе, онда міндеттемені орындаудың соңғы күні
деп не саналады?
2. В. Газаров міндеттемені кешіктерген деп саналады ма?
Есеп 8-3
Азамат Дьяченко, азамат Яновскийдің атына қарызын өтеу айыбы-
мен сотқа қарасты. Бірақ сот, талап қою мерзімінің өтіп кету себебінен,
Дьяченконың азаматтық іс қозғау жөніндегі талабын қабылдамады.
Дьяченко бұны қабыл алмай жоғары тұрған сотқа жеке шағыммен
қарасты. Онда азаматтық іс қозғаудан бас тартудың негізі талап қою
мерзімінің өтуі болмайтындығын айтты. Жоғары тұрған сот шағымды
қанағаттандырып жəне бұл іс мəні бойынша қарастырды. Берілген
Достарыңызбен бөлісу: |
