Оқу практиканың мақсаты мен міндеті

7 
Ионометрияны ионның құрамына енетін катион және анионға сәйкес 
катионометрия және аниомегрия деп екі түрге жіктейді. Мұндағы рН-метрия 
әдісі өз алдына үлкен бір топ құрайды, өйткені бұл сутек иондарына өте 
сезімтал шыны (рН) электродының ертерек пайда болған, өзінін 
қарапайымдылығымен тез және кең таралған түрі. Ал ионометрия әдісі ионды 
таңдап, талғап, оларды бөле алатын электродтар мен сенсорлардың жасалуына 
байланысты дамыды. рН-метрия әдістері биологиялық, дәрі-дәрмектік, 
химиялық, ауылшаруашылық, түрлі технологиялық құбылыстар мен мұнай, 
тамақ, қағаз, т. б. салаларда тікелей қолданатын және үлкен моні бар әр түрлі 
орталардағы сутек иондарының концентрациясын және активтігін анықтайды. 
Ионометрия әдістері сулы және сусыз ерітінділердегі газдар мен әр түрлі 
иондарды анықтауда аса маңызды рөл атқарады. Оны да медицина саласында 
дәрі-дәрмек үшін биологиялық, химиялық зерттеулерде айнала коршаған 
ортаны, технологиялық процестерді талдау кезінде қолданады. Бұл әдіс өте 
қарапайым да, орнықты болғандықтан, онын қолдану аясы кеңеюде.
Ион таңдаушы электродтарды (ИТЭ) пайдалануға негізделген талдау 
әдістері көп қоспа арасынан керекті бір, не екі катион мен анионды жеке бөліп 
алып, жүйелі түрде анықтауға мүмкіндік береді. Бұл әдіске қосалқы тәсілді 
қолдану арқылы талданатын, құрамдас бөліктер мөлшерін едәуір арттыруға 
болады.
Тура потенциометрия әдісінің басты артықшылығы – оның
қарапайымдылығы, 
өлшегіш 
прибор 
құнының 
арзандығы, 
жеңіл 
құрастырылатындығы, талдауды жүргізу жылдамдығы (оны бірнеше минутте 
әзірлеп, 1-2 минутте аяқтайды). Ондағы иономер мен ИТЭ жеке қорапта оңай 
тасымалданатындықтан, кез келген жағдайда да талдау жұмысын жүргізуге 
болады. Сондай-ақ ондағы ион таңдаушы электродпен жоғары сезімталдығына 
орай құрамындағы қоспа концентрациясы 1 мг/мл болатын өте төменгі 
мөлшерді де аныктайды. Демек, бұл әдіспен берілген көлемнің мөлшеріне 
қарамай талдай береді. Мұнда негізгі анықталатын бөлікке кедергі келтіретін 
косалқыларды бөліп жіберуге, не оны жасыра тұруга болады. ИТ электродын 
оңай әзірлеп, жеңіл тұтынуға болады және оларды сақтау үшін арнайы 
жағдайдың қажеті жок. 
Потенциометрлік титрлеуді бақылау арқылы да, жартылай не толық 
автоматты 
түрде 
де 
жүргізеді, 
нәтижесінде 
титрленуші 
бөліктің 
концентрациясы анықталады. Бұл әдіс индикатормен де, индикаторсыз да 
қолданылады. Тіпті өзінің аса сезімталдығы мен дәлдігі нәтижесінде 
басқалардан ерекшелене түседі. 
Мұнымен қатар кейде бір рет өлшегенде ерітіндідегі бірнеше құрамдас 
бөлікті анықтауға болады. Потенциометрлік титрлеу кезінде бейтараптау, 
кешенді қосылыс түзу, орын басу, тұнбаға түсіру, тотығу-тотықсыздану 
реакциялары қолданылады. Бұрын айтылғандай, потенциометрлік титрлеуді 
тура, дифференциалды және екінші туынды бойынша жүргізуге болады, бұл 
соңғы титрлеу нүктесін табудағы дәлдікті арттырады.

8 
Потенциометрлік титрлеу әдісі потенциометрлік өлшеу нәтижесі 
бойынша эквиваленттік нүктені табуға негізделген. Индикаторлық электродтың 
потенциалы (секіруі) осы нүктенің маңында күрт өзгереді. Барлық титрлеу 
әдістеріндегідей, потенциометрлік титрлеу реакциясы да тез, соңына дейін 
және бүкіл көлемдік өлшемде жүруі керек. Мұнда әуелі электрохимиялық 
тізбекті құрастырып алып, содан кейін титрлеуді жүргізе отырып, қосылатын 
титрант мөлшеріне тәуелді өзгеретін ЭҚК мәнін жазады. Алынған мәлімет 
бойынша тиісті координаттағы титрлеу қисығын қолдан сызуға, не өзі жазатын 
қондырғымен сызуға болады. 
Кейбір жағдайларда потенциометрлік титрлеудің дәстүрлі әдістерімен 
қатар жаңа үлгідегі, айталық, өтеусіз және ток қосулы тұрған кездегі титрлеу 
сияқты әдістері де жиі қолданылады. Мұндағы өтеусіз әдіс бойынша ЭҚК емес, 
керісінше, гальваникалық элементте пайда болатын токты өлшейді. Титрлеудің 
алдында элеменгтегі ЭҚК сыртқы күшпен теңестіріліп, тізбектегі ток 
жойылады, яғни өтеу арқылы нөлге теңестіріледі. Сосын титрлеген кезде өтеу 
бұзылып, тізбекте пайда болатын қосымша ток эквивалентті нүктеде күрт 
жоғарылап, одан кейін кемиді [4]. 
Сондай өтеусіз әдіске құрамында бейметалды электрод жұбы болатын 
потенциометрлік титрлеуді де жатқызады. Бұл әдістің негізгі мәні бойынша бір 
ерітіндіге енгізілген әр түрлі инертті металдардың потенциалдары да өзгеше 
болады және осыған орай олар ерітіндіде болып жатқан өзгеріске түрліше әсер 
етеді. Мысалы, платина ерітіндідегі заттың тотыққан және тотықсызданған 
түрлері концентрациясының қатынасы өзгерісіне өте тез, сезімталдықпен әсер 
етсе, ал вольфрам оны өте баяу сезінеді. Сондықтан да титрленетін ерітіндіге 
платина мен вольфрам электродтарын енгізсе, осы кездегі өлшенген потенциал 
айырымы эквивалент нүктеге дейін нөлге жуық, ал осы нүктенің өзінде бірден 
өсіп кетеді, өйткені бұл кезде ерітіндіде тотығу да, тотықсыздану да 
реакциялары қатар жүріп жатады. Потенциометрлік титрлеу әдістерінің 
кемшілігі - титрантты қоскан соң потенциал тез тұрақтай қоймайды, сондықтан 
титрлеу кезінде бірнеше өлшеулер жүргізуге тура келеді. 
Редоксиметрия әр түрлі жүйедегі тотығу-тотықсыздану потенциалын 
өлшеуге негізделген бірнеше әдістердің басын біріктіреді. Бұл әдісте 
протолиттік процестер мен кешенді қосылыс түзілуі қолданылады, зерттеу, 
дәрі-дәрмек, текстиль, целюлоза қағаз, гидрометаллургия, шарап, тамақ, 
тазалық процестеріндегі технологияны бақылау үшін ғылыми-зерттеу 
жұмыстарында кеңінен қолданылады. Оның негізін 1923 жылы В.Кларк салған. 
Кейін Б.Н.Никольский шәкірттерімен бірге дамытқан [5]. 

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: