24
(160 - 2010 жылы, 257 – 2011 жылы)
7
және мҥмкіндігі шектелген және
шалғайдағы ауыл балаларының білімге қолжетімділік проблемасы, сондай-ақ
бала еңбегін пайдалануға байланысты проблемалар куәландырады
(2010
жылы мектеп жасындағы балаларды арнайы оқыту жағдайларымен қамту
46,2%
8
қҧрады).
«Неке және отбасы туралы» ҚР Кодексі
2-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасының негіздері. «Неке
(ерлі-зайыптылық) және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында
болады. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы балалардың
отбасында тәрбиелену басымдығы, олардың ӛсіп-жетілуі мен әл-ауқатты
болуына қамқорлық, отбасы мҥшелерінің ӛз қҧқықтарын кедергісіз жҥзеге
асыруын қамтамасыз ету, осы қҧқықтарды сот арқылы қорғау мҥмкіндіктері,
отбасының барлық мҥшелерінің салауатты ӛмір салтын қолдау қағидаттарына
негізделеді».
60-бап. Баланың отбасында ӛмір сҥру және тәрбиелену қҧқығы. «Бала
қҧқықтары туралы» Заңның 21-бабы сияқты «баланың ӛз ата-анасының
тәрбиесіне, ӛз мҥдделерiнің қамтамасыз етiлуіне, жан-жақты ӛсiп-жетiлуiне,
ӛзінің адами қадiр-қасиетiнiң қҧрметтелуiне қҧқығы бар. Ата-аналары болмаған
кезде, олар ата-ана қҧқықтарынан айрылған не олар шектелген кезде және ата-
ана қамқоршылығынан айрылған басқа да жағдайларда осы Кодекстің 13, 15
және
18-тарауларында
белгiленген
тәртiппен
қорғаншылық
немесе
қамқоршылық жӛніндегі функцияларды жҥзеге асыратын орган баланың
отбасында тәрбиелену қҧқығын қамтамасыз етедi.
70-бап. Ата-аналардың баланы тәрбиелеу және оған білім беру жӛніндегі
қҧқықтары мен міндеттері.
Аталған бапқа сәйкес «ата-аналар ӛз баласының
денсаулығына қамқорлық жасауға мiндеттi. Бала тәрбиелеушi ата-аналар оның
дене бітімі, психикалық, адамгершілік жағынан және рухани дамуына қажеттi
ӛмiр сҥру жағдайларын қамтамасыз ету ҥшін жауаптылықта болады. Ата-
аналар баласының міндетті орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті».
72-бап. Ата-ана қҧқықтарын баланың мҥддесінде жҥзеге асыру. «Ата-ана
қҧқықтары баланың мҥдделеріне қайшы жҥзеге асырылмауға тиіс. Баланың
7
Адам қҧқықтары жӛніндегі Уәкілдің 2011 жылғы есебінің деректері бойынша
8
«ҚР білім беру жағдайы мен оның дамуы туралы ҧлттық баяндама». ҚР БҒМ Ҧлттық білім беру сапасын
бағалау орталығы. Астана. 2011
25
мҥдделерін қамтамасыз ету оның ата-аналары жасайтын негізгі қамқорлықтың
нысанасы болып табылады. Ата-ана қҧқықтарын жҥзеге асыру кезінде ата-
аналар баланың дене бітімі мен психикалық денсаулығына, оның адамгершілік
жағынан дамуына зиян келтіруге қҧқылы емес. Баланы тәрбиелеу тәсілдері
адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқҧрайлылықты, қатыгездікті, дӛрекілікті,
баланы қорлауды немесе қанауды болғызбауға тиіс».
277-бап. Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері. «Ата-
аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері, оның ішінде ата-
аналардың балаларын күтіп-бағу жӛніндегі міндеті аумағында олардың бірге
тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.
Ата-аналар мен балалардың бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде
ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері бала азаматы
болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Талапкердің
талап етуі бойынша алименттік міндеттемелерге және ата-аналар мен
балалардың арасындағы басқа да қатынастарға аумағында бала тұрақты
тұрып жатқан мемлекеттің заңнамасы қолданылуы мүмкін».
Аталған Кодекс ата-аналардың балаларға қатысты қҧқықтары мен
міндеттерін суреттеу арқылы қоғам ҥшін маңызды неке-отбасылық
жағдайларды реттейді және отбасының қҧқықтары мен мҥдделерін қорғауды
қамтамасыз етеді. Осы Кодекс нормаларының кӛпшілігі балалардың
қҧқықтарын кепілдендіреді. Заңнамалық актілердің кӛп жағдайда белгілі бір
мәселелерде бірін бір қайталайтынын және басқа нормативтік қҧқықтық
актілерге сілтеме жасайтынын атап ӛткен жӛн. «Неке мен отбасы, ана мен әке
және бала мемлекеттің қарауында болатынына» қарамастан, ол баланы іс
жҥзінде қорғай алмайды, ӛйткені «қиын» жағдайларда мәселе бала пайдасына
шешілмейді. Мысалы, Қазақстанда 2011 жылы 935 адам ата-ана қҧқықтарынан
айырылған
9
. Яғни, 1220 бала отбасында ӛмір сҥру және тәрбиелену қҧқығынан
айырылды (60-бап). Ата-аналардың ата-ана қҧқықтарын қалпына келтіру
жӛніндегі статистиканы табу қиынға соқты, бҧл мҧндай жағдайлардың аз
екенін де куәландыруы мҥмкін
10
. Неке-отбасылық заңнамасындағы басымдық
балаларды отбасылық тәрбиелеу, ал баланы отбасына орналастыру нысандары
бала асырап алу болып табылады, осыған байланысты, жетім балалар мен ата-
анасының қамқорлығынсыз қалған балалар санының азаюы орын алуда.
11
Осы
орайда Балалардың қҧқықтарын қорғау комитеті мен оның ӛңірлік
департаменттерінің тиісті қызметін атап ӛту қажет, сала мамандары ата-ана
9
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау деректері бойынша
10
2011 жылдың басында Павлодар соты әйел адамның ата-ана құқықтарын қалпына келтірді
11
Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің деректері бойынша
Достарыңызбен бөлісу: |
