10
1-кесте. Кӛпбалалы аналар бойынша деректер, ӛңірлер бӛлінісінде, 2011 жыл
кӛпбалалы аналар саны*
жалпы сандағы ҥлесі
Ақмола
4220
2,1
Ақтӛбе
6557
3,3
Алматы
19952
9,9
Атырау
7697
3,8
БҚО
3909
1,9
Жамбыл
19594
9,8
Қарағанды
6766
3,4
Қостанай
3367
1,7
Қызылорда
16508
8,2
Маңғыстау
10351
5,2
ОҚО
82808
41,2
Павлодар
2666
1,3
СҚО
2355
1,2
ШҚО
6697
3,3
Астана қ.
3328
1,7
Алматы қ.
4150
2,1
ҚР
200925
100
* Кӛрсеткіш: 4 және одан да кӛп бірге тҧратын кәмелетке толмаған балалары бар, арнаулы
мемлекеттік жәрдемақы алатын кӛп балалы аналар саны.
Дерек кӛзі: «Қазақстанның әйелдері мен ерлері». ҚР Статистика агенттігінің статистикалық
жинағы. Астана 2012
2.2. Толық және бір ата-анасы бар отбасылар
ҚР Статистика агенттігінің отбасыларында ата-аналарымен және оларсыз
тҧратын балаларға қатысты соңғы халық санағының (2009 жыл) деректеріне
назар аудару қажет. Ресми деректерге сәйкес айырысулар, некеден тыс бала
туу, ӛлім-жітім салдарынан отбасыларында бір ата-анасымен тҧратын балалар
саны едәуір артқан, орта есеппен 21,5% бала ата-аналарының біреуімен ғана
тҧрады. Ҥй шаруашылықтарында ата-аналарсыз тҧратын 6,2% баланың
тағдыры алаңдатады. Жас ерекшелік топтарының бӛлінісінде ата-аналарсыз
тҧратын балалардың едәуір ҥлесі (12,5%) 15-17 жас шамасына санатына тиесілі.
11
1-диаграмма. Балалардың әр түрлі жас топтарындағы отбасылық жағдайы, %
Дерек кӛзі: «Қазақстан Республикасы халқының әлеуметтік-демографиялық топтарының
жағдайы (2009 ж. санақ нәтижелері бойынша). Статистикалық жинақ. Астана, 2011. ҚР
статистика агенттігі
«Білім беру ҧйымдарында балалардың қҧқықтары мен заңды мҥдделерінің
сақталуы»
2
«Сандж» Орталығының зерттеуіне сәйкес толық емес
отбасыларында балалар қылмыстануының тәуекелі жоғары, атап айтқанда
жоғарыда кӛрсетілген зерттеу шеңберінде алынған деректер бойынша толық
емес отбасылардан шыққан 3% бала алкоголь пайдаланады, 2,5%-ы қҧқық
бҧзушылар болып табылса, 15% бала қолайсыз отбасыларында тҧрады, мҧның
бәрі балалар тәртібіне кері әсер етеді. Толық емес отбасыларындағы қиын
материалдық жағдай ҥлесін атап ӛткеніміз жӛн, толық емес отбасылардан
шыққан балалардың 18%-ы материалдық жай-кҥйі аса ауыр жағдайларда ӛмір
сҥреді («ақша тамақтың ӛзіне жетпейді»).
2.3. Некелер мен ажырасулар
2008-2011 ж.ж. некелер саны артуының ҥдерісіне қарамастан, ажырасулар саны
да кӛбейген. Отбасының ыдырауы балалары бар отбасылар ҥшін де қалыпты
жағдайға айнала бастады. Осылайша, Қазақстанда әрбір ҥшінші-тӛртінші неке
ажырасумен аяқталып жатыр. Атап айтқанда, 2011 жылы 160,5 мың неке
жасалса, ажырасулар саны 44,9 мыңды қҧрады.
2
ҚР БҒМ Балалардың қҧқықтарын қорғау комитетінің тапсырысы бойынша «Сандж» Зерттеу орталығының
зерттеуі, 2010 жыл
12
2-диаграмма. Қазақстандағы тіркелген некелер мен ажырасулар статистикасы (2008 –
2011 ж.ж.), саны
Дерек кӛзі: «Қазақстанның әйелдері мен еркектері». ҚР Статистика агенттігінің
статистикалық жинағы. Астана 2012
2011 жылы ажырасулар нәтижесінде 26682 бала отбасында бір ата-анамен тҧра
бастады, бҧл бір жылда елімізде толық емес отбасыларда тҧратын балалар
санының 0,5%-ға артқанын кӛрсетіп отыр. Аталған балалар психологиялық
тҧрғыдан, сол сияқты материалдық жағынан анағҧрлым осал бола тҥсті деп
пайымдауға болады.
Қазақстанда ажырасулардың басым ҥлесі Қарағанды облысында (11%), Шығыс
Қазақстан облысында (11%), Алматы облысында (10%) және Алматы
қаласында (12%) байқалады.
Мамандар ажырасудың қалыпты жағдайға айнала бастауының басты себебі
отбасы қҧндылығының қҧлдырауында деп біледі. Сарапшылар пікірі ерлі-
зайыптылары отбасы ӛміріне психологиялық және практикалық жағынан дайын
емес отбасыларында ажырасу мәселесі бірінші кезекте тҧрады деген тоқтамға
саяды. Қарапайым қазақстандықтар ажырасу себебі, ең алдымен, отбасындағы
ӛзара тҥсіністіктің болмауында және дене зорлық-зомбылығын кӛрсетуде деп
тҥсінеді.
«Отбасы қолайсыздығы – себептер мен алдын алу» «Сандж» Орталығының
зерттеуі
3
шеңберінде сауалнама жҥргізілген респонденттердің 75%-ы ажырасу
3
«Отбасы қ олайсыздығ ы – себептер мен алдын алу». ҚР БҒМ Балалар қҧқығын қорғау
к
омитеті, Сандж ЗО. Астана, Қазақстан, 2009
13
отбасында ӛзара тҥсіністік болмауы салдарынан ӛмірге қауіп тӛнген жағдайда
басталады десе, 29%-ы ажырасудың негізгі себебі махаббаттың болмауында, ал
25%-ы ерлі-зайыптылардың бірлескен ӛмірді қабылдамауында деп есептейді.
Демек, қарапайым қазақстандықтар мен сарапшылар пікірі алшақ емес деп
айтуға негіз бар.
Ажырасу ҥлесі жоғары ӛңірлерде Кәмелетке толмағандардың ісі жӛніндегі
бӛлімдерде есепте тҧрған қолайсыз отбасылар ҥлесінің де жоғары екенін атап
ӛткен жӛн. Мысалы, Қарағанды облысында басқа ӛңірлерге қарағанда қолайсыз
отбасылар санының басым ҥлесі байқалады (17%), сондай-ақ бҧл ӛңірде
ажырасулар деңгейі ӛте жоғары. Бҧған ҧқсас жағдай Алматы қаласында,
Шығыс Қазақстан, Алматы облыстарында байқалады.
Ажырасулардың кері салдарының бірі некеден тыс балалардың туу болып
табылады. ҚР Статистика агенттігінің ақпараты бойынша, 2005-2009 жылдары
Қазақстандағы некеден тыс туылған балалар саны 352 400 адамды немесе
аталған кезеңде туылған балалардың жалпы санынан 21,8%-ды қҧрады, бҧл
әрбір бесінші бала ӛзінің биологиялық әкесін білмеуі де мҥмкін дегенді
білдіреді.
3-диаграмма. Ажырасулар және қолайсыз отбасылар, 2011
Дерек кӛзі: Тҧрмысы қолайсыз отбасылар ҥлесі Қазақстандағы тҧрмысы қолайсыз
отбасылардың абсолютті санына қарай ҚР БҒМ Балалар қҧқығын қорғау комитетінің «2011
жылғы Қазақстан Республикасындағы балалар қҧқығын қорғау саласындағы негізгі
кӛрсеткіштер» анықтамалығында берілген мәліметтерге сай есептелді. Ажырасулар ҥлесі ҚР
бойынша ажырасулардың абсолюттік санына қарай, ҚР Статистика жӛніндегі агенттігінің
Достарыңызбен бөлісу: |
