Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

56 
 
КБО  негізгі  мақсаты  «қараусыз  қалған,  қаңғып  жҥрген  балаларды,  ата-
аналарының немесе басқа да заңды ӛкілдерінің қарауынсыз қалған балаларды, 
сонымен  қатар  арнайы  білім  беру  ҧйымдарына  жіберілген  жасӛспірімдерді  
уақытша  ҧстау,  бейімдеу  және  одан  ары  орналастыруды  қамтамасыз  ету» 
болып табылады
35
. 
Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау 
жӛніндегі комиссиялар  (КІК) 
Комиссияның  балаларды  ата-аналары  не  ӛзге  заңды  ӛкілдері  тарапынан 
кемсітушілік  жағдайларында  оның  қҧқықтарын  қорғауға  қатысты  заңнама 
тҥрінде бекітілген ӛкілеттігі 
36
 
 
1.  кәмелетке  толмағандардың  қҧқықтары  мен  заңды  мҥдделерiн  iске 
асыруда және қорғауда оларға жәрдем кӛрсету; 
2.  ӛмiрi  мен  денсаулығына  қауiп  тӛнетiн  жағдайдағы  кәмелетке 
толмағандарды анықтау және әлеуметтiк ақтау жӛнiндегi жҧмыстарды 
ҧйымдастыру;  
3.  кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту, ҧстау, олардың ӛмiрi мен 
денсаулығын  қорғау  жӛнiндегi  ӛздерiнiң  мiндеттерiн  орындамайтын, 
сондай-ақ  кәмелетке  толмағандардың  қалыпты  дене  және  рухани 
дамуына  терiс  әсер  ететiн  немесе  олармен  қатыгездiкпен  қарым-
қатынас  жасайтын  ата-аналарды  немесе  ӛзге  де  заңды  ӛкiлдерiн 
анықтау;  
4.  кәмелетке  толмағандардың  қҧқықтары  мен  заңды  мҥдделерiн  қорғау 
ҥшiн белгiленген тәртiппен сотқа жҥгiну;  
5.  мемлекет  кӛмегiне  мҧқтаж  және  ӛмірде  қиын  жағдайға  душар  болған 
кәмелетке  толмағандарды  қолдау  туралы  қорғаншылық  және 
қамқорлық органдарына ҧсыныстар енгiзу;  
6.  кәмелетке  толмағандарды  дене  және  психикалық  кҥш  кӛрсетуден, 
кемсiтудiң  барлық  нысандарынан,  жыныстық  және  ӛзге  де 
пайдаланудан,  сондай-ақ  кәмелетке  толмағандарды  қоғамға  қарсы 
әрекет  жасауға  тартудан  қорғауды  қамтамасыз  ету  жӛнiнде  шаралар 
қабылдау. 
7.  Қазақстан 
Республикасының 
заң 
шығаратын 
актілерінде 
қарастырылған жағдайлар мен тәртіпте кәмелетке толмағандарға және 
                                                           
35 
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің «Кәмелетке толмағандарды 
бейімдеу орталықтарында кәмелетке толмағандарды ҧстау ережелерін бекіту туралы» 2011 
жылғы 10 қаңтардағы №1 бҧйрығы 
36
 
Кәмелетке толмағандардың істері және олардың қҧқықтарын қорғау жӛніндегі комиссия 
туралы ҥлгі ереже
.
 
 

57 
 
олардың  ата-аналарына  немесе  ӛзге  заңды  ӛкілдеріне  әсер  ету 
шараларын қабылдау;  
 
Ӛмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды орналастыру 
бойынша Комиссия қабылдайтын шаралар:  
басқа  органдармен  бірігіп,  ӛмiрде  қиын  жағдайға  душар  болған,  ҧзақ  уақыт 
білім  беру  ҧйымдарына  бармайтын,  мемлекеттің  кӛмегіне  мҧқтаж  болатын 
жасӛспірімдерді айқындайды, олардың дербес есебін жҥргізеді, осы  кәмелетке 
толмағандарды орналастыру жӛнінде шешімдер қабылдайды және қабылданған 
шешімдердің орындалуын бақылайды;  
 
Комиссияның ата-аналарға қатысты әсер ету шаралары: 
1.  кәмелетке  толмағанға  келтірілген  материалдық  залалды  ӛндіріп  алу 
туралы сот алдында ӛтініш жасау;  
2.  кәмелетке  толмағанның  ӛмірі  мен  денсаулығына  тікелей  қатер  туған 
кезде  қамқоршылық  және  қорғаншылық  органына  кәмелетке 
толмағанды  ата-аналарынан  немесе  олар  қамқорында  болатын  заңды 
ӛкілдерінен тез арада алып қою туралы ӛтініш жасаумен жҥгіну,  
3.  сондай-ақ  қамқоршыны  немесе  қорғаншыны  олардың  ӛз  міндеттерін 
орындаудан шеттету туралы, сәбиді тәрбиелеуге беру жӛнінде шартты 
бҧзу  туралы  не  сот  арқылы  бала  асырап  алуды  (қыз  асырап  алуды) 
жою туралы ӛтініш жасау;  
4.  ата-ана қҧқықтарынан айыру туралы немесе шектеу туралы, не оларға 
Қазақстан Республикасының заңнамасында ескерілген ӛзге шараларды 
қолдану туралы ӛтінішпен сотқа жҥгіну. 
Кәмелетке толмағандардың істері жӛніндегі бӛлімшелер (КІБ)  
Бҥгінгі  кҥнге  учаскелік  инспекторлардың  рӛлі  олардың  отбасындағы 
қолайсыздық  фактісін  анықтап,  отбасына  бақылау  жҥргізуге  міндетті  және 
жағдай тҥзелмеген жағдайда, отбасыны органға тізімге қоюда бекітіледі.   
Бҧл  жағдайда  шетелдердің  тәжірибесі  қызықты.  Мысалы,  АҚШ-тың  кейбір 
штаттарында  учаскелік  инспекторлар  мӛлтек  аудандағы  тҧрғындарға  бақылау 
жҥргізу  және  онда  тәртіп  сақтаудың  келесідей  әдісін  қолданады:  аудан 
тҧрғындарымен  ойын  және  барбекюдің  кӛмегімен  демалыс  кҥндерін  бірге 
ӛткізу.  Осылайша,  олар  тҧрғындармен  сенімді  қарым  қатынас  орнатуға  қол 
жеткізеді,  және  сондай  ақ  мҧндай  шаралардың  кӛмегімен  жаңа 
қоныстанушылармен  де  танысады.  Бҧл  шаралар  тҧрғындардың  бір-бірімен 
жақын қарым-қатынас жасауы бойынша тиімді нәтиже береді. 

58 
 
Ата-аналарға немесе заңды ӛкілдерге қатысты қҧқықтық тәртіп органдарының 
заң жҥзінде бекітілген қҧзыреттері: 
1.  Кәмелетке  толмағандарды  тәрбиелеу,  оқыту,  ӛсіру  жӛнінде  ата-
аналарға  қатысты  айқындау,  есепке  алу  және  жекеленген 
профилактикалық жҧмыс; 
2.  Ӛз міндеттерін орындамайтын ата-аналар мен ӛзге де заңды ӛкілдерді 
айқындау және оларды заңнамаға сәйкес жауапкершілікке тарту. 
3.  Ата-аналар  мен  балаларды  қҧқықтық  тәрбие  беруде  білім  беру 
органдарына кӛсек кӛрсету. 
4.  Ӛзге  мемлекеттік  органдармен  бірлесе  кәмелетке  толмағандарға 
қатысты  тҧрмыстық  зомбылық  кӛрсетудің  алдын  алу,  бақылау  және 
болдырмау мәселелерімен айналысады және т.б.. 
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы отбасы және әйелдер 
істері жӛніндегі Ұлттық комиссия 
«Ҧлттық  комиссия  1998  жылғы  22  желтоқсандағы  Қазақстан  Республикасы 
Президентінің  №4176  Жарлығымен  Мемлекет  басшысының  жанындағы 
консультативтік-кеңесші  орган  ретінде  отбасы  мҥдделерін  қорғау,  әйелдердің 
елдің  саяси,  әлеуметтік,  экономикалық  және  мәдени  ӛміріне  қатысуы  ҥшін 
қажетті жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында қҧрылды»
37
. 
Оның қҧрамына мемлекеттік органдардың басшылары, кәсіпорын, шағын және 
орта бизнес, елдің ғылыми және мәдени жҧртшылық ӛкілдері, барлығы 28 адам 
кірді.  Ҧқсас  комиссиялар  облыстар,  Астана  және  Алматы  қ.қ.  әкімінде 
қҧрылды.  Оларды  әкімнің  орынбасарлары  басқарады.  Ҧлттық  комиссияның 
қызмет бағыты:  1) әйелдердің және олардың отбасы мҥшелерінің денсаулығын 
жақсарту,  2)  әйелдердің  елдің  қоғамдық-саяси  ӛміріне  белсенді  қатысуы  және 
оларды шешімдер қабылдау деңгейіне ҧсыну, 3) әйелдерді экономикалық алға 
жылжыту және 4) әйелдерге қатысты зорлықты жою. 
 
Ҧлттық Комиссия қызметінің бір бағыты отбасыны нығайту және отбасындағы 
тәрбие  ӛсімін  ҧлғайту  болып  табылады.  Бірақ,  Ҧлттық  комиссия  қызметін 
сараптау нәтижесінде оның кӛп деңгейде гендерлік теңдестікті жоғарылатумен, 
отбасылық  қҧндылықтарды  нығайтудан  гӛрі,  әйелдерге  қатысты  зорлық-
зомбылық профилактикасымен айналысатындығы кӛрінеді.  . 
 
                                                           
37
 ҚР Президентінің ресми сайты, 
http://www.akorda.kz/ru/page/natsionalnaya-komissiya-po-
delam-zhenshchin-i-semeino-demograficheskoi-politike_1339561320