А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков, Г.Ж. Смаилова
70
3.6-кесте
ССТ 51.40-93 бойынша газ сапасына қойылатын талаптар
Параметрлер
Климаттық аудандарға арналған мәндер
орташа
Суық
01.05-тен
30.09
дейін
01.10-нан
30.04
дейін
01.05-тен
30.09
дейін
01.10-нан
30.04
дейін
1. Ылғалдағы шық
нүктесі, °С жоғары емес
-3
-5
-10
-20
2. Көмірсутегі бойынша
шық нүктесі, °С жоғары
емес
0
0
-5
-10
3. Күкіртсутек массасы, г/м
3
0,016 артық емес
4.Меркаптанды күкірт
массасы, г/м
3
0,007 артық емес
5. Оттегінің көлемдік
бөлігі, (%)
0,5 артық емес
1,0 артық емес
6. Төменгі жану жылуы
МДж/м
3
, 20°С және
101,325 кПа кезінде
32,5 төмен емес
7. Газ температурасы, °С
Кіріс және газ құбырының өзінде
жобамен бекітіледі.
8. Механикалық қоспалар
және қиын ұшатын
сұйықтық массасы
Шарттар газды ПХГ, ГПЗ және өндірістен
жеткізу келісімдерінде қарастырылады.
Нағыз стандарт жанармай табиғи газдары және тауарлы
мұнайларға қатысты таралады, олар өндірістен газ құбыр
магистральдарына жеткізіледі және осы арқылы газ жабдықтау
және газ тұрмысты ұйымдарға тасымалданады. Стандарт
жеткізілетін газ сапасын арттыру, газ тасымалдау жүйесінің
қауіпсіз және тиімділігіне бағытталған талаптарды орнатады.
Стандарт кен орыннан бас құрылыстарында, газды өңдеу
зауыттарында және жеке тұтынушыларды тікелей кен орыннан,
ГЖС-дан алынған газбен жабдықтайтын газдарды өңдеуге
қатысты емес.
Белгілі бір климаттық аудандарда (МЕСТ 16350) белгіленген
тәртіптегі техникалық шарттарға сәйкес күкіртсутегі және
Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау
71
меркаптаны жоғары газдарды жеке газ құбырларына жеткізу
рұқсат етілген. Құрамында С
5+жоғ
көмірсутегі 10 г/м
3
аспайтын
газдар үшін көмірсутегі бойынша шық нүктесі нормаланбайды.
Атмосферадағы оттек құрамы 15-16% дейін төмендеген
кезде көмірсутек газдары токсикалық сипаттама бойынша
тұншығуды туғызуы мүмкін. Табиғи газ көмірсутегінің шектік
рұқсат етілген концентрациясы (ШРК) жұмыс аймағының
ауасында 300 мг/м
3
, көміртекке есептегенде (МЕСТ 12.1.005), ал
көмірсутегі газымен қоса күкіртсутек қоспасында 3 мг/м
3
.
3.2. Ұңғыма өнімін дайындау жүйесі
Қабат мұнайын кеніштен жер бетіне шығару өндіру
ұңғылары жүйесі арқылы жүзеге асады. Мұнай мен қоса жер
қойнауынан айдаушы агент ретінде қабат суы, ағынды
(мұнайлы)
газ,
механикалық
қоспалардың
(таужынысы,
қатайған цемент) қатты бөлшектерінің көп көлемі шығады.
Сондықтан мұнай кен орнының ұңғыма өнімі әрқашан көп
фазалы көп компонентті дисперсті жүйе ретінде болады.
Өндірістік тұрғызу көп мөлшерде капиталды қаржы салуды
талап етеді, оның көп мөлшері ұңғыма өнімін жинау және
тасымалдау жүйесін құруға кетеді.
Кен орнындағы мұнай, газ және суды жинау жүйесі ретінде
жеке ұңғыма өнімін жинайтын және оларды мұнай, газ және
суды орталық дайындау пунктіне жеткізуге арналып салынған
барлық қондырғылар және құбырлар жүйесі түсіндіріледі (3.1-
сурет).
Мұнайды жинау және дайындау кешеніне құбырлармен
жалғасқан өндірістік техникалық құрылғы және қондырғы
кешені кіреді. Әдетте кен орында, көмірсутегінің шығынын
болдыртпайтын, ұңғы өнімін жинау және дайындаудың арынды
герметизацияланған жүйесі қолданылады (3.1-сурет).
Мұнай, газ және суды жинаудың әмбебап бірыңғай жүйесі
жоқ, себебі әр кен орынның өзіндік ерекшелігі бар: өлшемі,
пішіні, жер рельефі, табиғи-климаттық жағдайы, ұңғыма орналасу
А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков, Г.Ж. Смаилова
72
торы, әдістер және мұнай, газ және судың көлемі, қабат
сұйықтарының физика-химиялық қасиеттері және т.б.
3.1-сурет. Ұңғыма өнімдерін жинау және дайындау сұлбасы
Мұнай, газ және суды жинау жүйесі келесі операцияларды
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді:
әр ұңғыманың өнімін өлшеу;
қабат энергиясы және сорап арқылы ұңғыма өнімін
мұнай, газ және суды орталық дайындау пунктіне тасымалдау;
Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау
73
газды мұнайдан айыру және оны дайындау пунктіне
немесе тұтынушыға дейін тасымалдау;
еркін суды ұңғыма өнімінен мұнайды дайындау
қондырғысына дейін бөлу (егер суланған мұнай игерілсе);
ұңғыма өнімін бөлек жинау және тасымалдау, олар
сулану немесе физика-химиялық қасиеттерімен ерекшелінеді;
ұңғыма өнімін қыздыру, егер оны қарапайым жинау
және тасымалдау мүмкін болмаса.
Бұрынғы КСРО аумағында 1980-1990 жж. максимальды
мұнай игеру 600 млн.тонна шамасында, ол негізінен Батыс Сібір
жоғары дебитті кен орындарды пайдаланудан игерілген.
Мұнай игеру кәсіпшілігінің қарқынды даму жылдарында,
үлкен кен орындар ашылып және мұнайды игеру өскенде,
өндірістік
шаруашылықтың
күрт
жақсаруы
ұсақ
және
экономикалық емес объектілерді ликвидациялау, барлау,
бақылау, аз дебитті ұңғымаларды консервациялау арқылы
жетуге болады.
Игеруге тек жоғары дебитті кен орындар енгізілген, ұңғыма
өнімін жинау және дайындау жүйесін максимальды бекіту және
орталықтандыру жүргізілген. Ірі орталықтандырылған жинау
пункттерін ұйымдастыру жеке өндірістердің мұнай жинау
сұлбаларын қарапайым жасады және оларды одан да ірі
административті-шаруашылық бірліктерге бірігуіне қолайлы
жағдай туғызды. Мұнай және газды және оларды сәйкес ірі
орталықтанған пункттерде айыру өте қолайлы, себебі мұнайдың
жеңіл
фракцияларының
шығынын
азайтуға,
мұнайды
дайындауды жақсартуға мүмкіндік берді.
Соңғы жүз жылдықтың соңында мұнайды игеру көлемі
қысқарып және 303-305 млн.тонна/жыл шамасында тұрақталды.
Пайдаланатын ірі кен орындар, мұнайды игеру көлемін
анықтайтын, игерудің соңғы сатысына жақындады. Оның
жағдайы қордың сарқылумен, алдын ала суланумен, тасымалдау
және жинау жүйесінің 50-80% ескіруімен сипатталады.
21 ғасырда Қазақстандағы мұнай игерудегі перспективалы
бағыт негізінен келесі факторлармен анықталады: жанармайға
дүниежүзілік баға дәрежесі, салық шарттары және кен орынды
Достарыңызбен бөлісу: |
