75
МЕРЕЙТОЙ ИЕЛЕРІ
ІІ. Өткенді қайталау, шолу,
Үй жұмысын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ:
1. Студенттердің арнайы пәндерден алған білімдеріне сүйеніп, жаңа тақырыпқа
байланысты келесі сұрақтар бойынша талдау жасалады:
Қандай электрлік өлшеу бірліктерін білесіңдер?
Электрлік өлшеу құралдары тізбекте не үшін қолданылады?
Өлшеу бірліктерін атаңыз.
Өлшеу бірліктері қандай шаманы өлшейді?
2. Тақырыпқа байланысты кластер құрамыз. Кластер бойынша жаңа тақырыпқа қатысты
сөз тіркестері мен сөйлемдер құрастырылады.
3. Кластер негізінде электр өлшеу бірліктеріне қатысты хабарлама жасалады
.
IV. Бекіту:
Мәтінмен жұмыс
1. Студенттер компьютер арқылы алдын ала жазылған мәтінді тыңдап, оқиды жаттығады.
2. Мәтін бойынша сөздік жұмыс жүргізіледі.
3. Мәтінді сөздік арқылы аударады.
Электрлік өлшеу бірліктері
Өлшемдерді, өлшеу бірліктерін, әдістері мен құралдарын зерттейтін ғылым метрология
деп аталады. Өлшеулер арнайы техникалық құралдар арқылы жүзеге асырылады.
Өлшеулер жалпы қабылданған бірліктерде жүргізілу керек.
1963 ж. КСРО-да бірліктердің халықаралық жүйесі енгізілді.
Бірліктердің халықаралық жүйесінің негізгі бірліктеріне ампер, метр, километр, секунда,
кельвин, киллограмм жатады.
Негізгі бірліктермен қатар туынды өлшеу бірліктері де белгіленген.
Күрделі өлшеу бірліктері дека-, гекто-, кило-, мега- сөздерімен бірігуі арқылы жасалады.
V. Сөздік жұмыс:
Тапсырма:
1. Жаңа сөздерді оқу, жаттығу
2. Арнайы пәндерден алған мағлұматтарын пайдаланып, жаңа сөздермен сөз тіркестерін
құрастырыңыз.
Бірлік – единица
Өлшеу бірлігі – единица измерения
Өлшеу әдістері – методы измерения
Өлшеу құралдары – измерительные приборы
Өлшеу – измерение
Арнайы техникалық құрал – специальные технические приборы
Жалпы қабылданған – общепринятые
Халықаралық бірліктер жүйесі – международная система единиц
Туынды бірліктері – производные единицы.
Жаттығу жұмыстары:
І деңгей.
1. Сұрақтарға жауап беріңіз
1. Метрология нені зерттейді?
2. Электрлік өлшеулер қандай бірліктерде жүргізіледі?
3. Бірлектердің халықаралық жүйесі КСРО-да қашан енгізілді?
4. Негізгі өлшеу бірліктеріне не жатады?
5. Туынды өлшеу бірліктері қалай жасалады?
76
НАШИ ЮБИЛЯРЫ
2. Мәтінді оқыңыз, аударыңыз.
Ампер – электр тогі күшінің өлшем бірлігі. Қысқартылған түрде А деп белгіленеді. Денеден
өтетін ток күші 0,5 мА-ден (милиампер) төмен болмаса, оны адам сезеді, ал ток күші 50 мА
болса, бұл адам өміріне қауіпті.
Ампер-сағат – аккумулятор мен гальвани элементтердің сыйымдылығын өлшеуге
қолданылатын электр мөлшерінің өлшем бірлігі.
Ватт – электрлік не механикалық қуаттың өлшем бірлігі. Қысқаша Вт, халықаралық
таңбасы W деп белгіленеді. 1 Вт өлшемі тым әлсіз, сондықтан аса жоғары қуатты білдіруге
келгенде одан ірі өлшем киловатт қолданылады. Электр энергиясының шығыны киловатт-
сағатпен өлшенеді.
Вольт – электр кернеу мен электр қозғаушы күштің өлшем бірлігі. Қысқаша В не V
таңбасымен белгіленеді. Тұрғын үйлердің электр желілерінде кернеу 220 В, не 127 В болады.
Кернеуі 220 В-тан артық болса, жоғары кернеу деп есептеледі. Ол киловольтпен өлшенеді.
ІІ деңгей.
1. Берілген үлгі бойынша сөйлем құрастырыңыз.
Үлгі: Шама өлшеу бірлігімен өлшенеді.
Кернеу вольтпен өлшенеді.
Ток күші ампермен өлшенеді.
Кернеуді өлшеу үшін вольтметр қолданылады.
Электр сыйымдылығының өлшеу бірлігі – фарада.
(Берілген тапсырмада асты сызылған сөздер шартты түрде қолданылады. Оларды
тиісті сөздермен алмастыру керек.)
1. Шама өлшеу бірлігімен өлшенеді.
2. Шаманың өлшеу бірлігі – ....
3. Шама өлшеу құралымен өлшенеді.
4. Шаманы өлшеу үшін өлшеу құралы қолданылады.
2. Қазақ тіліне аударыңыз.
Для контроля режима электрических цепей приходится измерять ряд физических
величин: ток, напряжение, мощность, энергию.
Измерение - это нахождение значения физической величины опытным путем с помощью
специальных технических средств.Технические средства, которые служат для измерения
электрических величин называются электроизмерительными приборами.
Во многих отраслях техники электроизмерительными приборами пользуются также для
измерения и контроля неэлектрических величин.
(Электротехника с основами электроники” Ю.Г. Синдеев )
ІІІ деңгей.
Кесте бойынша хабарлама дайындаңыз.
Үлгі: Электр кернеуі Оммен өлшенеді. Ол Ом белгісімен белгіленеді.
77
МЕРЕЙТОЙ ИЕЛЕРІ
Величина
Единица
Русское
между-
народное
Работа, энергия, количество теплоты
Мощность
Количество электричества
Электрическое напряжение, разность потенциалов, ЭДС
Напряженность электрического поля
Электрическое сопротивление
Электрическая емкость
Поток магнитной индукции
Индуктивность и взаимная индуктивность
Магнитная индукция
Напряженность магнитного поля
Магнитодвижущая сила
Частота
джоуль
ватт
кулон
вольт
вольт на метр
ом
фарад
вебер
генри
тесла
ампер на метр
ампер
герц
Дж
Вт
Кл
В/м
В/м
Ом
Ф
Вб
Гн
Тл
А/м
А
Гц
J
W
С
V
V/m
W
F
Wb
Н
Т
А/m
А
Hz
2. Мәтінді оқып, аударыңыз. «Электрлік өлшеу бірліктері» тақырыбына хабарлама
жазыңыз
Кедергі
Шама өлшеу бірлігімен өлшенеді. Электр тізбегінде жиі кездесетін үш шама: ток күші,
кернеу, кедергі. Әртүрлі өткізгіштің электрлік кедергісі әртүрлі болады.
Тізбекте кедергі омметрмен немесе өлшегіш көпірлермен өлшенеді. Халықаралық
бірліктер жүйесінде кедергінің өлшеу бірлігі – ом. Кедергінің басқа да өлшеу бірліктері
миллиом, килоом, мегаом қолданылады.
3. Кестемен жұмыс
А) Берілген кестедегі шамаларды аударыңыз, дәптерге көшіріп жазыңыз.
Ә) Кестені пайдаланып, сұхбат құрастырыңыз
Сабақ қорытындысы:
1. Студенттер кесте түрінде сабақтан алған жаңа ақпаратты белгілейді. Тақырыпқа
қатысты сұрақтарға жауап береді.
2. Үй тапсырмасы: Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін қайталау, мәтіннің қысқаша
мазмұнын дайындау, тақырыпқа қатысты шағын хабарлама жазу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. «Жалпы техника және полиграфия» терминологиялық сөздігі, «Рауан», 2000 ж.
2. «Энергетика» терминологиялық сөздігі, «Рауан», 2000 ж.
3. «Физика» оқулығы
4. (Электротехника с основами электроники” Ю.Г. Синдеев)
Достарыңызбен бөлісу: |
