Нарық жағдайында кәсіпорында еңбек ақыны төлеуді басқару



жүктеу 1,02 Mb.
бет6/8
Дата25.11.2017
өлшемі1,02 Mb.
#1719
1   2   3   4   5   6   7   8
    Навигация по данной странице:
  • Мезгіл

Қазақстанда нақтылы еңбек ақының тұрақты төмендеуінен, еңбек ақы мен тұтынушы бюджетінің қатынасы нашарлауынан төменгі еңбек ақының жұмыс күшін толықтыру және әлеуметтік қорғау функциялары түгелдей жойылған. Бұл жағдай жұмыс күшінің арзандауына, жұмыскерді материалдық қорғауды төмендетіп жасырын жұмыс орындарының пайда болуын, кедейшілікті көбейтті. Төменгі еңбек ақы деңгейі Қазақстан Республикасының үкімет орындарының тұрақты бақылауында.


Ең төменгі еңбек ақы мөлшерін белгілеуде әртүрлі жағдайлар есепке алынады. Әсіресе, елдің экономикалық жағдайы басты назарға ұсталады. Басқа да дамыған елдерде де осы принцип қолданылады.

1996 жылға дейін ең төменгі еңбек ақы (ЕТЕА) мөлшері 300 теңгені ғана құраған. ЕТЕА термині отбасылық жәрдемақы, өтемақы, салықтар, алымдар, айыптар және басқа төлемдерді есептеу үшін қолданылады.

1996 жылдан бастап жаңа коэффициент – айлық есептік көрсеткіш (АЕК) белгілеуде қолданылады. Нақты ең төменгі жалақыға тарифтік ставканың бірінші разрядының біртұтас тарифтік торымен шек қойылмайды. Оның көлемі 1997жылы қаңтарынан – 2030 тг, ал есептік көрсеткіштің көлемі – 550 тг кварталдық өсуімен, 1998 жылы – 2360 тг және 630 тг сәйкесінше. ҚР “Республикалық бюджеті туралы” 2005 жылы шілде айынан ең төменгі жалақы деңгейі 9000 тг көлемінде белгіленеді, 20005 жылдың қаңтарынан зейнетақыға аудару, жеңілдіктер, айып санкциялары, салықтық төлемдердің айлық есептік көрсеткіші 971 тг көлемінде белгіленеді.

2006 жылы 1-ші қаңтарынан: ең төменгі жалақы көлемі – 9200 тг, зейнетақының базалық көлемі – 3000 тг, ал ең төменгі зейнетақы көлемі – 6700 тг, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес айып санкциялары, салықтар және басқа да төлемдер көлемі – 1030 тг, ал ең төменгі өмір сүру деңгейі – 7945 тг.



Төменгі еңбек ақының деңгейінің серпіні және оның бірінші разряд тариф мөлшерлемесімен, төменгі өмір сүру бюджетімен, еңбек тұтыну бюджетімен, орта айлық еңбек ақымен байланысы 1.1 кестесінде көрсетілген.
1-кесте Төменгі еңбек ақы деңгейінің серпіні

Мезгіл


Ең төменгі еңбек ақы,тг

Төменгі еңбек ақының қатынасы


1 разрядтың тарифтік мөлшнрле-месі,%

Ең төменгі күн көріс бюджетімен,%

Төменгі тұтынушы бюджетімен,%

Орт.еңбек ақы деңгейімен,%

1

2

3

4

5

6

1.01.1995ж

350

88,0







26,9

1.03.1995ж

550

92,0




54,4

26,1

1.05.1995ж

1000

95,0




71,9

30,0

1.11.1995ж

2000

91,0




73,3

23,6

1.01.1996ж

3000

83,0




70,8

23,1

1.04.1996ж

4500

90,0




55,2

19,1

1.06.1996ж

6600

94,0




51,7

17,7

1.08.1996ж

9000

88,0




37,8

15,9

1.10.1996ж

15000

88,0




40,9

15,7

1.11.1996ж

20000

91,0




39,0

16,4

1.01.1997ж

30000

91,0




27,6

15,9

1.04.1997ж

60000

92,0




28,7

15,1

1.07.1997ж

100000

91,0




21,2

12,2

1.11.1997ж

20000

91,0

7,0

13,1

10,1

1.01.1998ж

30000

91,0

7,0

11,1

8,8

1.03.1998ж

60000

60,0

14,0

11,6

9,1

1.01.1999ж

100000

91,0

15,0

10,8

10,5

1.01.2000ж

130000

90,0

15,0

10,5

8,5

1.04.2000ж

150000

88,0

15,5

9,6

8,0

1.09.2000ж

200000

91,0

16,0

10,5

7,0

1.10.2001ж

350000

50,0

15,0

9,3

6,1

1.11.2001ж

4375

50,0

19,0

10,0

7,0

1.01.2002ж

500000

42,0

12,0

7,2

5,6

1.05.2002ж

1000000

47,0

11,0

7,5

5,7

1.10.2002ж

1450000

48,0

11,3

7,3

5,3

1.01.2003ж

2200

49,0

12,2

7,9

6,0

1.05.2003ж

2600

50,0

10,5

6,8

4,8

1.10.2003ж

3600

50,0

11,1

7,2

4,7

1.03.2004ж

5700

50,0

15,0

8,9

4,6

1.07.2004ж

7500

51,7

14,4

8,9

5,4

Кестеден көрінгендей 1995-2000 жылдары бірінші разрядтың тариф мөлшерлемесінің деңгейі төменгі еңбек ақы деңгейінен 5-18% жоғары болған. 2001ж. бірінші разрядтың тариф мөлшерлемесі төменгі еңбек ақы деңгейінен көп болған.

Төменгі еңбек ақы мен төменгі күн көріс деңгейінің бюджеті, төменгі тұтынушы бюджетімен қатынасы 1995-2004ж.ж. 14,4% және 8,9% болды және тұрақты түрде азайып отырған. Осындай байланыс төменгі еңбек ақы деңгейі мен орташа еңбек ақының 26,9% болса, 2003ж. 4-5% болған. Бұл көрсеткіштерден көрінгендей төменгі еңбек ақы оның аз деңгейлігімен әлеуметтік еңбек кепілдігін орындай алмайды.

Кестеде көрсетілгендей ең төменгі еңбек ақы жыл сайын соңғы жылдары мың теңгеден астам көтеріліп келеді. Бұл елдің экономикалық жағдайының күрт өсуінен болып отыр. Елімізде төменгі күн көру шегінде 2004 жылы халықтың төрттен бір бөлігінің тұтыну себетіндегі ақша шамамен 3017 теңге құрады.

2-кесте 2002-2006 ж.ж. арасындағы ең төменгі еңбек ақы, теңге



Көрсеткіштер


2002 ж.

2003 ж.

2004 ж.

2005 ж.

2006 ж.

Ең төменгі еңбек ақы

4081

5500

6600

9000

9200

Елімізде еңбек ақы және оның төлену жүйелерін реттейтін негізгі механизм – “Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы” заңда толықтай келтіріліп құрылған.

Еңбек ақыны саралау тетігінде тарифтік жүйе орта орын алады. Тарифтік жүйеге: бірінші разрядтың тариф мөлшерлемесі, бірыңғай тарифтік топ, тарифтік кәсіптік анықтамалар жатады. Еңбек ақыны тарифтік жүйемен қалыптастыруда негізгі бастапқы ережелер мыналар:

- тарифтік мөлшер мен айлық жалақы мемлекеттің төменгі еңбек ақы деңгейіне кепілдігі болып табылады;

- кәсіпорын иелері мөлшерлеменің, айлықтың және табыстың басқа да құрамдары өз еркімен тек аз мөлшерден төмен емес тағайындауларына болады.

Бірыңғай тарифтік топ – бұл біліктілік разрядтармен тарифтік коэффиценттердің жиынтығы. Бұл елдегі бірыңғай еңбек ақы саясатындағы мемлекет қолындағы басты құрал.

Еңбекшілер табысын кепілденген деңгейін қорғауды жүзеге асыратын бірыңғай тарифтік тор еңбек ақы төлеу реформасының негізі болып табылады. Осының нәтижесінде, оның базалық бөлігі болып, халық шаруашылығының саласындағы әрбір жұмысшыға кепілденген ең төменгі еңбек ақы табылады. Еңбек ақының екінші бөлігі ұйымдарда, кәсіпорындарда және салаларда балдық жүйемен бағаланатын, разрядқа, біліктілік топқа, атаққа және дәрежеге байланысты, жұмысшылардың еңбек стаждарына, біліктіліктеріне, қабілеттіліктеріне және қолда бар ақшалардың мөлшеріне байланысты төленеді.

Бірыңғай тарифтік торда бірінші разрядтағы жұмысшылардан басталып, басшылардан аяқталатын, қызметкерлердің разрядтарының тарифтік коэффициенттерінің мәтіні көрсетіледі.



Бірыңғай тарифтік торда 21 тарифтік разряд бар. 21 тарифтік разряд халық шаруашылығында жұмыс жасайтын барлық қызметкерлерге таратылады. 21 тарифтік разряд шарушылықтағы жүргізу нышанына, меншін нышанына және бюджеттік ұйымдарға тәуелсіз барлық кәсіпорындарға арналған:

  • 1-8 разрядтар бойынша – жұмысшыларға төлемдер;

  • 6-15 разрядтар бойынша – сызықтық қызметкерлер;

  • 4-11 разрядтар бойынша – орта білімді мамандар;

  • 7-15 разрядтар бойынша – жоғары білімді мамандар;

  • 10-20 разрядтар бойынша – кәсіпорынның басшылары, бөлімдердің, функционалдық қызметкердің басшылары;

  • 9-21 разрядтар бойынша – ғылыми қызметкерлер.

Қазақстан Республикасының бюджеттік салаларындағы қызметкерлердің еңбек ақыларына арналған тарифтік тор қызметкерлердің дәрежесін, міндетін, разрядтар санын (21) және разрядтарға қатысты тарифтік коэффициенттерін көрсете отырып, әр түрлі топтардағы қызметкерлердің еңбек ақысындағы ара-қатынастардың мәтінін көрсетеді.
1.2-кесте Еңбек ақыға арналған бірыңғай тарифтік тор


Еңбек ақы төлеудің разрядтары

Тарифтік коэффициенттер

Еңбек ақы төлеудің разрядтары

Тарифтік коэффициенттер

1

1,0

12

2,20

2

1,07

13

2,37

3

1,15

14

2,55

4

1,24

15

2,74

5

1,33

16

2,95

6

1,43

17

3,17

7

1,54

18

3,43

8

1,66

19

3,67

9

1,78

20

3,94

10

1,91

21

4,24

11

2,05






Тарифтік торға тарифтік коэффициенттердің абсолюттік және салыстырмалы өсуі, разрядтардың саны және диапозон (ауқым) жатады.

Қазақстанда экономикалық реформа жүргізу кезінде, кәсіпорындарға еңбек ақы төлемдерін өздері еркін реттеген. Мемлекеттің бюджет саласындағы қызметкерлерге еңбек ақы төлеу бойынша бірыңғай тарифтік тор көрсетілген. Еңбек ақы күрделі еңбекті жақсы ынталандыру үшін, кәсіпорындарда жауапкершіліктің деңгейі, орындалатын жұмыстың күрделілігі, қызметкердің біліктілігі және еңбек ақының деңгейі арасындағы тікелей байланыстарды орнатқан.

Еңбектің деңгейі мен оның төлемі арасындағы бірлікті сақтау үшін біріңғай тарифтік топ арқылы еңбек ақының негізгі бөлігін саралау мен реттеу жүргізіледі. Бұл жұмыс әртүрлі экономика саласынан және келесі факторларға байланысты:

- бір кәсіптің шегіндегі еңбектің қиындығы;

- жұмыскердің, техника қызметкерлерінің, әкімшілік шаруашылықтың бөлім басшылырының еңбектерінің мазмұны мен ерекшеліктері;

- жұмыстың жалпы шарты; шығарылатын өнімнің қиындығы, әлеуметтік тұрмыс жағдайы, жұмыс пен демалыс режимі.

Біріңғай тарифтік топтың бастапқы нұсқасында тарифтік коэффиценттің разрядтан разрядқа біркелкі өсу принциі қолданған. Бұл жағдай еңбек ақы реформасының тұжырымында былай деп бекітілген: “тарифтік топта разрядтан разрядқа 10-10% мөлшерлеменің өсу мөлшері болу керек”.

Ал тарифтік топтың келесі нұсқаларында бұл жағдай бекітілмейді. Қазіргі уақыттағы біріңғай тарифтік топта 1-2 разрядтың қатынасы 1,3, 2-4 разрядтың қатынасы 1,16, 4-8 разрядтың қатынасы 1,07 болады. Осының арқасында біріңғай тарифтік топқа елдің табысын реттеу функциясы салынып отыр. Бұл халықтың табыс қорын саралауды азайту үшін және құнсыздану жағдайларының болмауы үшін керек.

3-кестеде Қазақстанға тарифтік жүйе мен нарық жағдайы өркендеген елдердің тарифтік жүйелерін құрайтын факторлардың салыстырма сипаты берілген.

1.3-кесте Тарифтік жүйе түрлері, тарифтік жүйені құрайтын факторлар


Тарифтік жүйе түрлері

Тарифтік жүйені құрайтын факторлар

Қазақстандық

Жұмыстың күрделілігі; біліктілік (білімділік деңгейі); мамандық бойынша еңбек стажы.

Американдық

Жұмыстың күрделілігі; білімділік деңгейі; еңбек ету шарты

Батыс Еуропа елдерінің

Біліктілік топтар, олардың оқыған уақыты, өндірістік тәжірибесі

Жапондық

Анкеталық мәліметтер, жасы, білімі, жұмыс түрі, т.б.

Кестеге қарасақ, білім деңгейі барлық тарифтік жүйе түрлерінде бар. Өндірістің тәжірибесі Қазақстандық, Батыс Еуропалық, Жапониялық типтерде негізгі фактордың бірі.

Жұмыс күрделілігі тек Қазақстандық және Жапониялық типтерде есепке алынады. Жұмыскердің еңбегінің күрделілігі тек біріңғай тарифтік анықтамаға сүйене отырып талдау әдісі арқылы табылады. Бұл жағдайда технологиялық процесстің күрделілігі, еңбек құралдары мен әдістері, жұмыстың дербестігі есепке алынуы керек.

Еңбек ақы реформасының тұжырымы бойынша еңбек ақыны салым және мөлшер арқылы реттеу тетігі жоқ.

Әрине, қазіргі уақыттағы елдегі нарықтық өзгерістер кезінде еңбек ақыны ұйымдастыру және оның мемлекет тарапынан реттеу принциптері мен жолдарын қарастыру керек.

Сонымен Қазақстанның қазіргі жағдайында, еңбек ақыны реттеудің және жоспарлаудың сұрақтарын шешуде мына есептерге көңіл аударылуы қажет:



  • кәсіпорынның нарықтық қызметінің және оның пайдалылығының нәтижесі;

  • кәсіпорынның кадрлық саясатының есебі;

  • мамандыққа байланысты қызметкерлердің арасындағы, аймақта арасындағы жұмыссыздықтың деңгейі;

  • кәсіподақтардың бәсекелестердің және мемлекеттердің әсерлері;

  • байланыс саласындағы кәсіпорындардың саясаттары және т.б.


2. ЖШС “ПолимерМеталл- Т” кәсіпорындағы еңбекті мөлшерлеу мен еңбек ақы төлеудің нысандары мен жүйесі
2.1 “ПолимерМеталл- Т” ЖШС-ның сипаттамасы мен әкономикалық қызметін бағалау
Алдымен серіктестіктің тарихына қысқаша шолу жасайық. Серіктестік Қазақстан Республикасының Министрлігімен 2003 жылдың №241 24 маусымдағы жарғысымен бекітілді. Зауыт ұйымдық-құқықтық меншік түрінде – жеке болып табылады. Серіктестіктің қатысушылары болып Қазақстан Республикасының азаматтары : Махамбетова Алтынай , Ронина Людмила , Лунев Сергей , Котоянц Ирина табылады. Кәсіпорындағы персоналдардың қысқаша сипаттамасына келетін болсақ, қызметкерлердің биылғы саны 118 адам қызмет ететін зауыт болып табылады. Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері – серіктестік қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушылардың салымын біріктіру жолымен 87200 теңге мөлшерін құрайды. Активтерінің құрылымы ағымды және ұзақ мерзімді активтер болып келеді.

Кәсіпорындар саны, өнім көлемі мен маңыздылығына және негізгі өндіріс процесінің механикаландыру деңгейіне байланысты құрылыс өндірісінде металл өнімдері аса маңызды рөл атқарады.

“Сэндвич” панелі сапалық қасиетімен өндірісте және азаматтық құрылыста кең қолданыс тапты. Ішкі және сыртқы құрылыста административтік, саудалық және өндірістік ғимараттарға абсолютті өрттен қорғану қауіпсіздігінде, төменгі термоизоляцияға және жоғарғы температуралық ғимараттарда қолданылады.

“Сэндвич” панелі жаңа технологиялы, жоғары сапалы техникамен, яғни “ILK wang General Machineri Co.,Ltd” Корияның фирмасының технологиясымен жұмыс істейді.



жүктеу 1,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау