Н. С. Сейітов г-м.ғ. д., профессор Оқулықта «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау»



жүктеу 8,17 Mb.
Pdf просмотр
бет153/168
Дата08.12.2022
өлшемі8,17 Mb.
#40519
түріОқулық
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   168
Бурение

БАҒЫТТАП БҰРҒЫЛАУ 
Кен орнын жете барлағанда ұңғылар өте көп бұрғыланады. Кейде 
ұңғылардың арасы 10- 20 м ғана болады. Кені бар қабат тіке орналасқанда 
бірнеше 
көлбеу ұңғылар бұрғылаудың орнына бір ұңғы бұрғылап, 
бағыттап бұрғылаудың әдісімен оның оқпанынан көп тармақтар бұрғылауға 
болады. Бұл жағдайда ұңғының оқпаны бірнеше рет пайдаланылғандықтан 
бұрғылаудың 
жалпы көлемі азаяды, кен орны жылдам барланады және 
барлау 
жұмысына қаржы аз жұмсалады. 
Берілген 
бағытпен көп забойлы ұңғыны бұрғылау кейінгі 
оншақты 
жылдың ішінде өте көп таралды. Бұрғылаудың бұл түрін 
дамытуда 
өндірісте жұмыс істеуші Қазақстандық бұрғышылар мен 
ғылыми қызметкерлердің рөлі өте жоғары. Бағыттап бұрғылауды Шығыс 
Қазақстандағы геологиялық басқарма бірінші болып бастап, енді өндірісте 
өте жиі қолданылып келеді. Казақтың минералдық шикізаттар институтында 
бірнеше бағыттағыш бұрғы снарядтары мен бағдарлағыштар (ұңғыма 
қисықтығын анықтайтын аспаптар) шығарылды. 
Бағыттап бұрғылағанда ұңғының негізгі оқпанының керекті жерінен 
жасанды әдіспен қосымша ұңғы тармағы бұрғыланады. Оған алдын ала бағыт 
беріледі. Сол бағыт бойынша бұрғыланатын қосымша ұңғы тармағы кен 
денесін межелеген жерден тесіп өтеді. Бір ұңғыдан бірнеше қосымша 
тармақтар бұрғылауға болады. Барлық қосымша тармақтар бұрғыланып бітсе, 
ол ұңғыны көп забойлы ұңғы дейді. Көп забойлы ұңғының тармақтарын екі 
түрлі әдіспен бұрғылауға болады: 1) жоғарыдан төмен; 2) төменнен жоғары. 
Бірінші әдісте алдымен негізгі ұңғының оқпанын қосымша тармақ 
бұрғыланатын нүктеге дейін бұрғылайды да, одан кейін сол нүктеден бастап 
белгіленген бағытқа бағдарлап, косымша тармақты бұрғылайды. Оны 
бұрғылап біткен соң осы қосымша оқпанды бітеп, бұрынғы негізгі ұңғы 
оқпанын төмен қарай бұрғылайды. Екінші ұңғы тармағын бұрғылайтын 
нүктеге жеткенде, негізгі ұңғы оқпанынан екінші қосымша ұңғы оқпанын 
бұрғылайды. Сөйтіп барлық ұңғы оқпандары жоғарыдан төмен карай бірінен 
кейін бірі бұрғыланады. 
Екінші әдісте негізгі оқпанды толығымен бұрғылап алады. Содан кейін 
косымша оқпаны бұрғыланатын ең төменгі нүктеде ұңғының негізгі оқпанын 
бітейді, ол үшін ұңғы оқпанына тығын (жасанды забой) орнатылады. Сол 
нүктеден керекті бағыт беріліп, қосымша ұңғы оқпаны бұрғыланады. Одан 
әрі төменнен жоғары карай ұңғының барлық қосымша оқпандары бірінен 
кейін бірі бұрғылана береді. Көп забойлы ұңғылардың қосымша оқпандары 
кен денесін алдын ала белгілеген нүктеден тесіп өтеді. Ұңғы терендеген 
сайын, көп забойлы бұрғылаудың тиімділігі өсе түседі. Көп забойлы ұңғы 
бұрғылау 300 м-ден терең болғанда жақсы нәтиже береді. Ұңғының негізгі 


257 
оқпанын бірнеше рет пайдалану бұрғы мұнарасы мен бұрғы үйін, 
жабдықтарды көшіріп қондыру жұмыстарын азайтады. 
80 - сурет. 
Бағыттап бұрғылау кезінде байырғы көлбеу ұңғымаларды көп забойлы 
ұңғымалармен алмаздыру схемасы 
Көп забойлы ұңғыларды бағыттап бұрғылау үшін керек жағдайда 
алдымен ұңғының негізгі оқпанын бітеп, жасанды забой орнатады. Одан кейін 
ұңғы оқпанына керекті бағыт беретін жағдай қолданып, ұңғының қосымша 
оқпанын бұрғылайды. Кен денесін екінші рет бұрғылап өту қажеттігі туғанда 
авария болған жердегі қалып қойған бұрғы снарядынан ұңғы оқпанын бұрып 
алып кету үшін де, басқа жағдайларда да көп забойлы бұрғылауды 
пайдаланады (80-сурет). 
Жаңа оқпандарды негізгі оқпаннан немесе одан кейін бұрғыланатын 
жаңа оқпаннан бұрғылай беруге болады. Бұрғылау кезінде ылғи ұңғы 
оқпанының қисықтығын өлшеп тұрады. 
Бағыттап бұрғылау үшін әртүрлі аспаптарды пайдаланады. Оларға 
ауытқыш, бақылағыш, хабарлағыш құралдар және ұңғыда жасанды забой 
орнату үшін қолданылатын құрылғылар жатады. Ауытқыш құрылғыларды 
жаңа оқпан бұрғыланатын жердегі тау жыныстарының физико-механикалық 
қасиеттеріне сәйкес етіп қабылдайды. Онда қолданылатын бұрғы 
жабдықтары мен бұрғы аспаптарының ерекшеліктері және ұңғының мақсаты 
да ескеріледі. 
Ауытқыш құралдар ретінде көтерілетін, тұрақты сыналарды, топсалы 
және басқа түрлі ауытқыштарды, арнайы жасалған бұрғылау снарядтарын 
пайдаланады. 
Ауытқыш сыналар ашық және жабық аталынып екіге бөлінеді. Ашық 
сыналарды пайдаланғанда жаңа оқпанды да негізгі оқпанның диаметріндей 
етіп бұрғылауға болады. Бірақ ашык сыналар бұрғылау кезінде өз бағытын 
өзгертіп жіберіп, авария туғызуы мүмкін. Жабык сынада бұрғылаудың бір 
диаметрі жоғалады, яғни жаңа оқпанды негізгі оқпан диаметрінен бір диаметрге 


258 
кішірейтіп бұрғылайды. Әйтпесе жабық сынадан бұрғылаушы аспап өтпейді. 
Ұңғыдағы орнатылуларына қарай сыналарды көтерілетін және көтерілмейтін 
яғни тұрақты және алынбалы деп екіге бөледі. Қосымша жаңа оқпанды 
бұрғылап жаңа бағытқа бұрып алғаннан кейін көтерілетін сынаны жер бетіне 
шығарады да, бұрғылауды әрі қарай жүргізе береді. Тұрақты сына ұңғымада 
қосымша оқпан бұрғыланып біткенше тұра береді. Оны еш уақытта жер бетіне 
көтермейді. Оны шегендеуші құбырдан, жұмыр темірден, рельстен, кей кезде 
ағаштан да жасайды. Сынаның жалпы ұзындығы 2—4,5 м аралығында болады. 
Сынаның кеңістіктегі орнын және бағытын жаңадан бұрғыланған ұңғы 
оқпанының азимуты мен зенит бұрышын өлшеу арқылы анықтайды. Ұңғы 
қисаюы өскен сайын, оны бұрғылауға жұмсалатын қуат мөлшері де өсе түседі. 
Сондықтан ұңғы оқпанының көлбеулігін бірте-бірте өсіреді. Тегінде ұңғы 
оқпаны қисаюының өсімшесі әрбір 100 см аралық ушін 0,3 градустан 
аспағаны жөн. 
Жаңадан бұрғыланатын нүктеден ұңғы оқпанын бұрғылауды бастау 
үшін алдымен жасанды забой орнатады. Жасанды забой ретінде ағаш немесе 
металлдан жасалған тығынды ұңғы оқпанына цементтеп бекітеді. Содан кейін 
ауытқыш сынаны немесе бұрғы снарядын ұңғыға орнатып, керекті бағыт 
береді, яғни оны бағдарлайды. Ол үшін әртүрлі бағдарлағыш, хабарлағыш 
аспаптарды пайдаланады. Хабарлағыш аспап ауытқыш бұрғы снарядының 
үстіне орналасады. Ауытқыш снаряд керекті бағытта тұрғанда забойдан 
арнаулы хабар келеді. Ол хабар аспаптың ерекшелігіне байланысты болады. 
Қазіргі кезде колданылып жүрген бағдарлағыш аспаптардың хабары электр 
импульсіне негізделген. Мысалы, бұрғы снарядының колоннасын аздап 
қолмен айналдырғанда ауытқыш снарядқа дұрыс бағыт берілген кезде жер 
бетіндегі электр шамы жанады, ал сәл ғана баска жаққа бұрсаң шам сөнеді 
т.с.с. Өндірісте көп таралып жүрген бағдарлағыштар қатарына электрлі 
хабарлағышы бар АШ-3 сүмбілі апсидиоскобын (апсидиоскоп штыревой), 
«Курс» 
деп 
аталатын 
бағдарлағыш 
аппаратураны 
және 
сыналарды 
бағдарлайтын сүмбісі бар ШОК-1 
(штыревой 
ориентатор 
клиньев) 
бағдарлағышын жаткызуға болады. 
ШОК-1 бағдарлағышының (81-сурет) диаметрі 17— 14мм, ұзындығы 1,5 
м тіктеме-сүмбісі бар. Оны бұрғылау құбырларының ішімен жіңішке сым 
арқанға іліп жібереді. Бағдарлағыш тұлғасының ішінде көлденең диск 
орнатылған. Дискінің тұлғаға тиетін айнала жиегінде тіктеме-сүмбі үшін 
жасалған жыраша (тесік) бар. 
Ауытқышты бағдарлау үшін бұрғылау құбырларының тізбегін оңға 
қарай баппен айналдырады. Бұл жұмыс тіктеме-сүмбінің диск жырашасынан 
өтіп, төменгі ауытқыштың өзгерткішіне жеткенінше жүргізіледі. Бұл жағдай, 
яғни тіктеме-сүмбі мен жырашаның бір-бірімен беттесуі тек ұңғының төменгі 
жатыс қабырғасында екеуі бірдей түйіскен жағдайда ғана болады. Ұңғының 
көлбеулігі 45 — 88° болғанда ғана бағдарлағыш ШОК-1 жұмыс істейді. 


259 
Өндірісте қолданылатын бағыттағыш сыналар мен арнайы бұрғы 
снарядтарының түрлері өте көп. Дегенмен ең көп таралған снарядтар қатарына 
конструкциясын ҚазИМС жасаған СНБ-КО (авторы Е.Л.Лиманов ж. т.б.) 
және конструкциясын Оңтүстік Қазақстан геология басқармасы (ЮКГУ) 
жасаған СНБ-АС (авторы Я.Сейфуллин ж.т.б.) бағыттағыш бұрғы 
снарядтарын жатқызуға болады. 
СНБ-КО бағыттап бұрғылаушы бұрғы снарядының сыртқы диаметрлері 
үш түрлі, яғни 89,75 және 57 мм етіліп шығарылады. Бұл снарядтың 
құрамында сатылы колонкалы снаряд (82, а-сурет), ауытқыш снаряд СНБ-КО 
(82, б-сурет) және ұңғыны баппен қисайта бұрғылайтын снаряд (82, в-сурет) 
бар. Сатылы колонкалы снарядтың (82, а-сурет) көмегімен ұңғы забойынан 
пішіні цилиндр тәрізді озба ұңғыма оқпаны бұрғыланады. Оның диаметрі ұңғы 
диаметрінен кіші болады. Озба оқпанды СНБ-КО снарядының қасық тәрізді 
ауытқыш сынасын бекіту үшін бұрғылайды. 
СНБ-КО бұрғы снаряды (82, б-сурет) екі бөліктен, яғни тұлғадан және 
ауытқыш снарядтан құрылған. Тұлғаның пішіні қасыққа ұқсаған сына /1/ 
тәрізді. Оның жоғарғы бетінде төлке (втулка) /3/ бар. Сынаның төменгі 
майысқан бөлігіне бетіне қатты корытпа жалатылған, кесілген жұқа темір /2/ 
пісірілу әдісі арқылы бекітілген. Бұра бұрғылау үшін арналған снаряд 
құрамына қашау немесе алмаз коронка /5/, ұзартқыш /6/, топса /7/, өзгерткіш 
/8/, диаметрі кішірек бұрғылау құбыры /9/ және өзгерткіш /10/ кіреді. Бұра 
бұрғылайтын снаряд втулканың /3/ ішінде штифтермен /4/ бекітіледі.


260 
81-сурет. 
Сүмбілі багдарлағыш (ШОК-1). 
1
— ролик; 
2
— бұрғылау құбырлары; 
3
— өзгерткіш; 
4
— сым арқанга жалганган сүмбі; 
5
— колонкалы құбыр. 
6
— диск орналасқан стерженъ; 
7
— қарсы гайка: 
8
— сақина; 
9
— өзгерткіш; 
10— лебедка 

жүктеу 8,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   168




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау