Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

15
2
-дә ріс
ХХ ҒА СЫР ДА ҒЫ ТА РИ ХИ БІ ЛІМ БЕ РУ 
ЖҮЙЕСІ НІҢ ҚА ЛЫП ТА СУ ТА РИ ХЫ
Жос па ры: 
1. ХХ ға сыр дың ба сын да ғы та рих ты оқы ту әдіс те ме сі пә ні. 
2. 1920-1930 жыл дар да ғы тари хи бі лім бе ру.
3. 1930-1950 жыл дар да ғы та ри хи бі лім бе ру дің құ ры лы мы.
4. Та ри хи бі лім бе ру дің теориясы мен прак ти ка сы ның же ті луі (60-80 жылдар).
5. Қа зақ стан да ғы ХХ ғасырдың 90-жыл дарын да ғы та ри хи бі лім бе ру жүйесі.
Мақ са ты: 
сту де нт тер ге
 
ХХ ға сыр ба сын да ғы та ри хи бі лім бе ру жүйесі нің 
қа лып та су та ри хы нан мә лі мет бе ре оты рып, ке ңес өкі ме ті ор на ған нан бас-
тап три хи бі лім бе ру дің құ ры лы мы на тал дау жа сау. 1960-1980 жыл дар дағы 
та ри хи бі лім бе ру дің теориясы мен прак ти ка сы ның же ті лу жол да ры мен та-
ныс ты рып, пән ді оқы ту да ғы көп те ген жыл дар бойы орын алып кел ген өрес-
кел әдіснамалық қа те лік тер мен кем ші лік тер ді тү сін ді ру.
Жиыр ма сын шы ға сыр ба сын да пе да гог тар та ри хи бі лім бе ру 
ісін де оқы ту әдіс те ме сі не кө ңіл бө ле бас та ды. Са бақ тың құ ры-
лы мын оқу шы лар дың дер бес та ным дық әре ке тін ын та лан ды рып, 
олар дың бо йын да бі лім ге де ген қа жет ті лік ті қа лып тас ты ру ға ба-
ғыт тау ға ты рыс ты. Та ри хи бі лім бе ру ісін де әр қай сы сы әр түр лі 
әдіс те ме түр ле рін дә ріп те ді. Та рих ты оқы ту ба ры сын да оқу шы-
лар дың са на сын да нақ ты бей не қа лып тас ты ру ға ұм ты лыс бай-
қал ды. Ол үшін оқу лық, кар ти на лар мен кар та лар, т.б. көр не кі лік-
тер пай да ла ныл ды. 
Сон дай-ақ сұ рақ жә не жос пар әді сі кең та ра ды. Олар дың ав то-
ры пән мұ ға лі мі бо ла оты рып, оқу шы лар үшін үй тап сыр ма сын-
да түр лі жұ мыс түр ле рін қа рас тыр ды. Са бақ ты оқы ту про це сін де 
жа ңа дан іс жү зін де гі зерт ха на лық жә не дра ма лау әдіс те рі ен гі зі ле 
бас та ды. Іс жү зін де әдіс тің мә ні – та ри хи де рек көз де рі не гі зін де 
жұ мыс іс теу. 
Ал зерт ха на лық әдіс бо йын ша оқу шы ларды та ри хи құ жат тар-
мен, ил лю ст ра циялық ма те ри ал дар мен жә не ғы лы ми көп ші лік 

16
ма қа ла лар мен дер бес жұ мыс жа сауға үйре ту жүйесі қам тыл ды. 
Мұ ға лім оқу шы ны та ри хи зерт теу лер дің әле мі не ен гіз ген дей бо-
ла ды. Әдіс тің та ғы бір тү рі – дра ма лау әді сі – оқу шы лар ды дер-
бес жұ мыс жүр гі зу ге үйре ту. Ал та ғы бір әдіс тү рі – ре фе рат тау 
жүйесі. Ре фе рат тау жүйесі бо йын ша олар оқу шы лар дың дер бес 
жұ мыс іс тей алу дағ ды ла рын дамытуды қа рас тыр ған. Оқу шы 
ұсы ныл ған ма қа ла не ме се кі тап тар мен та ны су, әде биет тің маз мұ-
ны н баян дау, ре фе рат тау жүйесі бо йын ша ре фе рат даяр лау, т.б. 
жұ мыс тар ды ат қа ра ды. 
Әдіс кер лер оқу шы лар дың та ным дық әре ке ті нің бел сен ді лі гін 
арт ты ру да оның (оқу шы) жұ мы сы көр не кі құ рал дар мен, ғы лы-
ми-көп ші лік әде биет тер мен, оқу кі та бы мен, оқу лық тар мен ұш-
та суы ке рек де ген пі кір лер ді айтады. Жиыр ма сын шы ға сыр дың 
ба сын да пе да гог ма ман дар ды даяр лауда үл кен мән бе рі ліп, на-
зар ауда ры луы сон дық тан бо лар. Мәс кеу қа ла сын да 1911 жы лы 
2 жыл дық пе да го ги ка лық инс ти тут ашыл ды. Мәс кеуде ашыл ған 
пе да го ги ка лық инс ти тут қа жо ға ры бі лім ді ма ман дар тар тыл ды. 
Ал бұ ған де йін , яғ ни ХІХ ға сыр дың 60-жыл да рын да Ре сей де гі 
саяси реак цияның та ри хын оқы ту ға көп зияны ти ді. Оқу ми ни ст-
рі М.Н. Ка тов: «Та рих зиян ды пән», – деп есеп теп са ға тын қыс-
қарт ты. Д.И. Ило вайс кий дің оқу лы ғы мен көп жыл дар бойы та рих 
пә ні оқы тыл ды. Оның оқу лы ғын да «мо на рх тар да на лы ғын» оқы-
ту ға көп орын бө лі ніп, ма те ри ал ды жат тап айт ты. Сөйт іп, жат-
тап алу, ма те ри ал ды ой лан бай бір не ше рет қайталап айту әді сі 
пай да ланыл ды. Бел гі лі та рих шы М.М. Ста сю ле вич «фор мал дық 
әдіс ті», «реал дық әдіс пен» ауыс ты ру ды ұсы на оты рып, «Ис то рия 
сред них ве ков в ее пи са те лях и исс ле до ва ния но вей ших уче ных» 
де ген үш том дық хрес то ма тиясы жа рық қа шық ты. 
Ке ңес тер дің 
Б
ү кіл ре сей лік 1917 жы лы қа зан да бол ған ІІ съе-
зін де В.И. Ле нин нің ұсы нуы мен А.В. Лу на ча рс кий бас қа ра тын 
Ха лық Ағар ту ко мис са ри аты құ рыл ды. А.В. Лу на ча рс кий дің бас-
тауы мен жа сал ған әре кет тер та ри хи бі лім бе ру дің пай да лы жақ-
та рын те ріс ке шы ға ру мен бол ды. Ол пән нің ор ны на әлеу мет та ну, 
ең бек та ри хы ұсы ныл ды. Осы лай ша, та ри хи бі лім бе ру са ла сын-
да ре во лю ция лық қайта құ ру лар бас тал ды. Та рих пә ні нің ор ны 
оқу пә ні ре тін де қо ғам та ну мен ауыс ты рыл ды. 

17
Ке ңес тік ең бек мек те бі нің не гі зі 1918 жы лы қа лан ды. Ал-
ды мен, үй тап сыр ма сын тек се ріп, бі лі мін ба ға лаудың ұпай лық 
жүйесі, ем ти хан жә не т.б. тә сіл дер жойыл ды. Осы жы лы қа был-
дан ған «Бір тұ тас ең бек мек те бі ту ра лы» ере же бо йын ша жо ға ры - 
да көр се тіл ген жүйені то лы ғы мен өз ге рт ті. Мек теп тер де 1923 оқу 
жы лы нан бастап пән дік оқы ту дан бас тар ты лып, оның ор ны на 
1931 жыл ға де йін ке шен ді бағ дар ла ма мен оқы ту ен гі зіл ді. 
Та рих оқу жос пар ла ры на 1932-1933 оқу жы лы нан бас тап дер-
бес пән бо лып ен гі зіл ді. Оның бағ дар ла ма ла ры жа сал ды. Осы 
жыл дан бас тап 5-8 сы нып тар ға ар нал ған та рих оқу лық та ры бас-
па дан жа рық көр ді. Ал бас қа сы нып тар бо йын ша 1937-1940 жыл-
дар да жа ңа оқу лық тар бас па дан шық ты. ХХ ға сыр дың 30-жыл-
да ры нан бас тап та ри хи бі лім бе ру жүйесі өз ге ріп, бағ дар ла ма лар 
бо йын ша жа ңа оқу лық тар жа зыл ды. Жа рық қа шық қан оқу лық-
тар да ав тор лар аза мат тық та рих ты емес, қо ғам дық өмір дің фор-
ма ла рын көр сет ті. Жа рық қа шық қан оқу лық тар ға Отан та ри хы на 
бай ла ныс ты қо сым ша тү р де ма те ри ал дар аз ға на бе ріл ді.
Мек теп тер де 1935-1941 жыл дар да та рих ты оқы ту ға бө лін ген
са ғат тар са ны 14-25 са ғат қа де йін өс ті. «Ор та мек теп те гі та рих» 
ат ты жур нал 1934 жы лы жа рық қа шық ты. Н.И. Ве наг, А.М. Панк-
ра то ва, С.И. Ко ва лев жә не т.б. ға лым дар жа ңа бағ да р ла ма лар мен 
оқу лық тар жа зу ға қа тыс ты рыл ды. Та рих курс та ры мен жұ мыс іс-
теуде әдіс кер лер мен та рих шы ғалымдар ара сын да бай ла ныс 
бол ма ған дық тан, кем ші лік тер көп бол ды. Та ри хи бі лім бе ру де гі 
кем ші лік тер 1940 жы лы бай қал ды. Ал Ұлы Отан со ғы сы жыл-
да ры та рих ты оқы ту да пат риот тық жә не ин тер на ционал дық тәр-
бие бе ре оты рып, бір лік ті ны ғайту мін де ті қойыл ды. 1950 жыл- 
дар дың ор та ке зін де 6-7 сы нып тар ға 
О
р та ға сыр лар та ри хы,
8-9 сы нып тар ға ар нал ған Жа ңа та рих, 10-сы нып қа ар нал ған КСРО 
та ри хы оқу лық та ры өң де ліп, же тіл ді рі ліп, 5-6 сы нып тар ға ар-
нал ған Ежел гі дү ние та ри хы, 4-сы нып қа ар нал ған КСРО та ри хы,
8-сы нып қа ар нал ған КСРО та ри хы жа ңа дан ба сы лып шық ты. 
Орыс ті лін де Мәс кеу қа ла сын да ба сы лып шық қан оқу лық тар, 
ұлт рес пуб ли ка ла ры ның бі рі Қа зақ стан да да қа зақ ті лі не ауда ры-
лып, жал пы бі лім бе ре тін мек теп оқу шы ла ры ның та ри хи бі лі мін 
жақ сар ту да үле сі мол бол ды. Та ри хи бі лім бе ру дің жақ сар уы оқы-

18
ту әдіс те ме сі нің же ті ле түс уіне де әсер ет ті. Ке ңес мем ле ке ті мек-
теп те рін де 50-жыл дар дың со ңы на де йін одақ тық рес пуб ли ка лар 
та ри хын оқы ту мә се ле сі күн тәр ті бі не қойыл ма ды. Мұ ның оқу-
шы лар ға та рих тан са па лы бі лім бе ру ге, олар ды ке йін гі жыл да ры 
уа қыт та ла бы на сай тәр бие леу ге үл кен зияны ти ді.
1950-1970 жыл да ры оқу шы лар дың «та рих ты дұ рыс тү сі нуі» 
үшін өт кен ке зең мен қа зір гі за ман та ри хын бай ла ныс ты ру ға ба са 
на зар ауда рыл ды. Та ри хи бі лім бе ру дің құ ры лым мен маз мұ ны 
өз ге ріс ке қайта түс ті. 50-жыл дар дың со ңын да та ри хи-әдіс те ме лік 
ой пси хо ло гия лық-пе да го ги ка лық ғы лым дар мен бай ла ны сын ны-
ғайту ба ғы тын да да мы ды. Оқы ту дың әдіс-тә сіл де рі түр лен ді ріл ді. 
60-70 жыл дар да ғы жал пы бі лім бе ре тін ор та мек теп ке ар нал ған 
та рих бағ дар ла ма ла рын да 
«Ор та мек теп те та рих кур сын оқы ту-
да ғы мін дет-оқу шы лар ға қо ғам дам уын ың заң ды лы ғын ғы лы ми 
тұр ғы да тү сін ді ру, олар да ка пи та лизм сөз сіз құ ри ды, ком му низм 
же ңе ді де ген се нім ді қа лып тас ты ру» деп көр се тіл ген. «Мек теп-
тер де та рих ты оқы ту тәр ті бін де гі өз ге ріс тер ту ра лы» қаулы сы та-
рих ты оқы ту дың құ ры лы мы на елеу лі өз ге ріс тер ен гі зді. Ен ді гі өз-
ге ріс тер мін дет ті түр де ор та бі лім ге кө шу мен бай ла ныс ты бол ды. 
Ол жыл да ры әдіс кер лер А.А. Ва гин, Д.И. Ни ки фо ров, Н.Г. Дай ри, 
П.В. Го ра, т.б. ға лым дар оқытудың әдісін одан әрі жал ғас тыр ды. 
70-80 жыл да р оқу шы лар дың дер бес ті гі мен бел сен ді лі гін да мы та 
оқы ту дың мақ са ты на ай нал ды. 
Та рих пә нін оқы ту да он да ған жыл дар бойы орын алып кел ген 
өрес кел әдіснамалық қа те лік тер мен кем ші лік тер: ком му нис тік 
идеоло гияның пар тия лық, тап тық мүд де сі не сай кел мейт ін фак-
ті лер ді жа сы ру, бұр ма лау, бү кіл Ке ңес елін де бір не ше он да ған 
ұлт тіл де рін де жұ мыс іс тейт ін мек теп тер үшін та рих пә ні нен бір 
ға на бағ дар ла ма, оқу лық шы ға ру, олар дың маз мұ нын ба рын ша 
идеоло гиялан ды ру, әр ұлт тың өз та ри хын оқы ту ға жол бер меу, 
еуро це нтр лік пен орыс тан ды ру саяса тын ба рын ша дә ріп теу, т.б. 
та рих пә нінен оқы ту ға қойыла тын мін дет тер ді орын дау ға зиянын 
тигізді. Осын дай қа те лік тер бү кіл ха лық ағар ту са ла сын да, ор та 
бі лім бе ру жүйе сін де мық тап орын ал ды. Мұ ның бә рі ке ліп бү кіл 
жүйені, пе да го ги ка ғы лы мын дағ да рыс қа ұшы рат ты. Ең бас ты қа-
те лік тің бі рі – оқу шы ның, тұл ға ның мүд де сі ес ке ріл ме ді. Оның 

19
жан-жақ ты дам уына, бо йын да ғы та би ғи қа сиет те рін же тіл ді ріп, 
ұш тай түс уіне, шы ғар ма шы лық пен жұ мыс іс те уіне, өз ұл ты ның 
та ма ша салт-дәс түр ле рі мен әдет-ғұ рып та ры нан бұр ма лан уына, 
өмір де гі өз ор нын та ба бі лу ге, оқу ды күн де лік ті тұр мыс пен бай-
ла ныс ты ру ға мүл де кө ңіл бө лін бе ді, оған жағ дай да жа сал ма ды. 
Қо ғам да ғы бі лім бе ру жүйесі дағ да рыс қа ұшы ра ған да одан шы-
ғу дың жо лы бі лім фи ло со фиясы тұр ғы сы нан қа рас ты рыл ды. Бұл 
ғы лым жал пы дү ние ту ра лы, он да ғы адам ның ары мен қыз ме-
тін, осы ған сәй кес оған қа жет ті бі лім нің мақ са ты мен мін дет те-
рін, құ ры лы мы мен маз мұ нын, оны ұйым дас ты ру ұстаным да рын 
зерт теу мен айна лы са ды. Де мек, бі лім фи ло со фиясы, ал ды мен, 
сол ор та бі лім бе ру жүйесі нің нақ ты жағ да йын , қыз ме тін зерт-
теп тал дайды, орын ал ған дағ да рыс тың се беп те рін анық тап, одан 
шы ғу дың жо лын көр се тіп бе ре ді. Алай да Ке ңес елін де «Бі лім 
фи ло со фиясы» де ген ұғым ның өзі ғы лым са ла сын да көп жыл ға 
де йін ауыс ты рыл ма ды, бұл ұғым же ке ав тор лар дың ең бек те рін де 
кез дес кені мен, олар ұсын ған идеяны да мы ту ға кө ңіл бө лін бе ді. 
Мә се лен, та рих тың бі лім, ғылым ре тін де гі жә не тәр бие лік ма-
ңы зы, он да кез де се тін құн ды лық тар ту ра лы, та рих ғы лы мы ның 
тұ жы рым да ма сы, та ри хи зерт теу лер, олар дың құ ры лы мы, та ри хи 
зерт теу лер де гі жүйелі лік процесі ту ра лы бір қа тар зерт теу ші лер 
өз де рі нің та рих фи ло со фиясы ту ра лы ең бек те рін де тоқ тал ған. 
Бұл ең бек тер 80-жыл дар дың бас ке зін де-ақ жа рық көр ге ні не қа-
ра мас тан, олар да кел ті ріл ген құн ды пі кір лер әрі қа рай да мы тыл-
ма ды.
80-жыл дар дың со ңын да бұ рын ғы қо ғам дық қа ты нас тар жүйе-
сі нің ыды ра уына бай ла ныс ты бі лім бе ру жүйесі дағ да рыс қа ұшы-
ра ды. Ке ңес елін де 80-жыл дар дың екін ші жар ты сы нан бас тал ған 
жа риялы лық, ха лық ағар ту са ла сы на ен гі зіл ген де мок ра тиялан ды-
ру, із гі лен ді ру, да мы ту шы лық процестері жә не дү ниежү зі лік ха-
лық ағар ту са ла сын да бо лып жат қан жа ңа лық тар КСРО мен Қа зақ-
стан Рес пуб ли ка сы ның бі лім бе ру жүйе сін ре фор ма лау бас тал ды.
Мұ ның өзі ор та бі лім бе ру са ла сын да тү бір лі өз ге ріс тер жа сауға 
жол аш ты. Ең бас ты сы – оқы ту дың мақ са тын да бол ған өз ге ріс. 
Ен ді бі лім бе ру де бі рін ші ке зек ке адам зат жи на ған тә жі ри бе де-
гі құн ды лық тар ды, өр ке ниет ті, мә де ниет та ну ды оқы тып, үйре-

20
ту мә се ле сін қа рау тұ жы ры мы ұсы ныл ды. Осын дай тұ жы рым ға 
көп те ген ға лым дар дың кел ге ні бел гі лі. Бі лім бе ру де құн ды лық 
пен із гі лік ті оқы тып үйре ту ге бас ты на зар ауда ру қа жет ті лі гі ғы-
лым да көп теп айтылып кел ген мә се ле, бі рақ осы ма ңыз ды идея 
ке ңес елі мек теп те рін де өз дә ре же сін де жү зе ге ас па ды. Ке йін гі 
уа қыт та жал пы бі лім бе ре тін мек теп те бе рі ле тін бі лім нің, же-
ке пән дер дің бі лім маз мұ ны ұлт тық бо луы ке рек де ген ұстаным 
айтыл ды. Ке ңес елін де де ұлт тық мек теп тер көп бол ды, бі рақ та 
олар фор ма сы жа ғы нан ға на ұлт тық, ал бі лім маз мұ ны жа ғы нан 
ұлт тық емес еді. 90-жыл дар дың ба сы нан, яғ ни Қа зақ стан та ри-
хы дер бес пән бо лып оқы тыл ған нан бе рі қа рай ма ңыз ды ұстаным 
– Қа зақ стан та ри хы ның бі лім маз мұ ны ның ұлт тық бо луы. Мұ-
нан бас қа ұлт тар жа са ған, жал пы адам зат жи на ған құн ды лық тар 
қа жет сіз не ме се ең ма ңыз ды сы ұлт тық құн ды лық тар де ген ұғым 
ту май ды, олар ды бір-бі рі не қа ра ма-қар сы қоюға бол майды. Оқу-
шы, ал ды мен, өз ұл ты ның құн ды лық та рын оқып үйре не оты рып, 
сол ар қы лы бас қа ұлт тар дың одан ке йін бү кіл адам зат тың жи на-
ған құн ды лық та рын оқып мең ге ре ді. Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы 
мек теп те рін де гі та рих пә ні оқу шы ның осы үш: эт но мә де ни, жал-
пы ұлт тық жә не жал пы адам зат тық құн ды лық тар ды мең гер уіне 
кө мек те суі тиіс. Кей бір ға лым дар ха лық тық, ұлт тық мек теп тің 
бі лім маз мұ нын да тө мен де гі фак тор лар бо луы ке рек деп көр се те-
ді. Олар: эт нос тың пай да бо луы, мем ле кет ті лі гі нің қа лып та суы, 
мә де ни да муы, адам гер ші лі гі, фи ло со фиясы, ұлт тық салт-дәс тү-
рі, жа зу дың пай да бо луы, әде биеті, ең бек тің не гі згі түр ле рі, дү ние 
жү зі лік мә де ниет ті қам ти тын гу ма ни тар лық ғы лым дар, жал пы 
та рих пен жағ ра фия, спорт жә не де не шы нық ты ру, т.б. Ке ңес тік 
дәуір де Мәс кеуде орыс ті лін де ба сы лып шық қан оқу лық тар, ұлт 
рес пуб ли ка ла рын да, со ның бі рі Қа зақ стан да да қа зақ ті лі не ауда-
ры лып, мек теп оқу шы ла ры ның та ри хи бі лі мін жақ сар ту ға үле-
сін қос ты. Мұ ның өзі оқы ту әдіс те ме сі нің же ті ле түс уіне әсер 
ет ті. Де ген мен оқу лық тар дың жа рық қа шы ғуы Қа зақ стан мек-
теп те рін де гі та рих шы мұ ға лім дер ге Қа зақ стан та ри хы ма те ри ал-
да рын оқы ту да кө мек бол ға ны анық. Жал пы бі лім бе ре тін мек-
теп тер де Қа зақ стан та ри хы өзін ше курс бо лып, бі рақ КСРО та-
ри хы құ ра мын да 1958-1959 оқу жы лы нан бас тап оқы тыл ған нан

21
2000-2001 оқу жы лы на де йін оның құ ры лы мы үш рет үл кен өз ге-
ріс ке ұшы ра ды. Оның ал ғаш қы құ ры лы мы 1958-1959 оқу жы лы-
нан бас тап 1990 жыл дар ара лы ғын да пай да ла ныл ды. Қа зақ стан 
та ри хы бағ дар ла ма сы, оқу лық та ры бар мек теп тік курс деп атал-
ға ны мен, оның оқу ма те ри алы мек теп тің 4-5, 7-8, 10-11-сы нып-
та рын да оқы ты ла ды, осы сы нып тарға 50-60 са ғат тай ға на уа қыт 
бө лін ді. 4-5 сы нып та ғы «КСРО та ри хы нан эпи зод тық әң гі ме лер» 
кур сы құ ра мын да «Қа зақ КСР та ри хы ның эпи зод тық әң гі ме ле рі»
8-10 са ғат кө ле мін де оқы тыл ды. Ал 7-8 жә не 10-11, яғ ни төрт 
сы нып та КСРО та ри хы ның жүйелі кур сы құ ра мын да Қа зақ КСР 
та ри хы 47-48 са ғат кө ле мін де оқы тыл ды. Қа зақ КСР та ри хы ның 
маз мұ ны ал ғаш қы қауым дық құ ры лыс тан осы уа қыт қа де йін-
гі ара лық та ғы та рих ты қам ти ды. КСРО мек теп те рін де одақ тас 
рес пуб ли ка лар ға ұлт тық та рих ты оқы ту дың аясы өте тар бол ған-
ды ғы бә рі міз ге бел гі лі. Қа зақ стан та ри хы құ ры лы мы ның үл кен 
өзе рі сі 1991-1992 оқу жы лын да жа сал ды. Бұл өзе ріс өте қыс қа 
уа қыт қа 10 жыл ға ға на со зыл ға ны мен дер бес оқу пә ні деп оқу 
жос па ры на енуі Қа зақ стан та ри хы ның ке ле ше гі үшін үл кен ма-
ңы зы бол ды. Өт пе лі ке зең деп ата ла тын аз ға на жыл дар да тұң ғыш 
рет «Жал пы бі лім бе ре тін мек теп те Қа зақ стан та ри хын оқы ту тұ-
жы рым да ма сы» жа са лып, бас па сөз бе тін де жа рық көр ді, оның 
оқу лық та ры на бәй ге жа рияла нып, қо ры тын ды сы шы ға рыл ды. 
Пән нің құ ры лы мы мен маз мұ ны ның қа лып тас уына аса қа жет 
Мем ле кет тік бі лім стан дар ты, оқу бағ дар ла ма ла ры, жа ңа оқу лық-
тар мен бір қа тар ша ғын әдіс те ме лік құ рал дар жа рық қа шық ты.
1990-1999 жыл дар ара лы ғын да Қа зақ стан та ри хы нан жал пы 
бі лім бе ре тін мек теп тер де 5-11 сы нып та рға ар нал ған оқу лық-
тардың тек қа зақ ті лін де шық қа ндарының 3-5 рет тен ба сыл ға нын 
айт сақ та жет кі лік ті. Атал ған құ жат тар дың, бағ дар ла ма лар дың, 
оқу лық тар дың, әдіс те ме лік құ рал дар дың ен ді ға на дер бес, же-
ке пән ге ай нал ған Қа зақ стан та ри хын оқы ту ды жақ сар та тү су ге
көп пай да сы ти ді, әсі ре се та рих шы мұ ға лім дер ге ғы лы ми-әдіс-
те ме лік бас шы лық пен нақ ты кө мек бол ды. Екін ші жа ғы нан, осы 
жыл да ры жа рық көр ген тұ жы рым да ма лар, бағ дар ла ма лар, оқу-
лық тар, әдіс те ме лік құ рал дар мен нұс қау лар, ұсы ныс тар жа сау 
тә жі ри бе сі ке ле шек те Қа зақ стан та ри хы ның жа ңа бағ дар ла ма ла-

22
рын, жа ңа буын , оқу лық та рын, оқу-әдіс те ме лік ке ше нін жа сауға 
кө мек бол ды.
1992 жы лы Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның «Бі лім ту ра лы» заңы 
қа был дан ды. Тәуел сіз дік нә ти же сін де қа был дан ған осы заң елі-
міз де гі та ри хи бі лім бе ру құр лы мын дер бес, ұлт тық дең гейде қа-
рас ты ру ға не гіз болды. 90-жыл дар да ғы бағ дар ла ма лар да бі рың-
ғай бі лім дең ге йін қам та ма сыз ету ге үл кен мән бе рі лді. Ол мем-
ле кет тік құ жат ре тін де өз гер тіл ді жә не мем ле кет тік стан дарт тар 
ен гі зіл ді. Оның ерек ше лік те рі тө мен де гі дей:
- 
бі лім нің са па сын кө те ру қыз ме ті;
- 
ба ға лау-өл шем дік қыз ме ті;
- 
то лық қан ды бі лім алу құ қы ғын қам та ма сыз ету;
- 
елі міз дің бі лім бе ру ке ңіс ті гі нің бір лі гін сақ тау қыз ме ті;
- 
бі лім бе ру ді із гі лен ді ру қыз ме ті,
- 
бас қа ру қыз ме ті.
Бі лім бе ру стан дар ты ның ең бас ты қыз ме ті – бі лім бе ру 
процесінің бар лық ны сан да ры ның (же ке тұл ға, қо ғам, мем ле кет, 
ай мақ, оқу ор ны, ха лы қа ра лық қауым дас тық) мүд де сін қор ғау 
деп ба ға лау қа жет. Со ны мен, қо ғам дық-гу ма ни тар лық пән дер қа-
та рын да ерек ше орын ал ған дық тан да та рих пә нін оқы ту дың әдіс-
те ме лік мә се ле ле рін шұ ғыл түр де ше шу мін де ті өт кір қойыл ды. 
Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы Бі лім ми ни ст рлі гі 1993 жы лы бе кіт-
кен «Жал пы бі лім бе ре тін ор та мек теп бағ дар ла ма сын да бұ рын ғы 
ке ңес ода ғы ауқы мын да ғы ха лық тар дың та ри хы мен дү ние жү-
зі лік та рих ты оқып үйре ну де гі бы ты раң қы лық ты, оқ шаулық ты 
жоюға, адам зат тың дам уына бір тұ тас, дү ние жү зі лік көз қа рас қа-
лып тас ты ру ға ба ғыт тал ған жа ңа құ ры лым мен маз мұ ны таң дал-
ды. Осы бағ дар ла ма ға сәй кес жал пы бі лім бе ре тін ор та мек теп те 
та рих ты оқып үйре ну ге ап та сы на 18 са ғат, ал жы лы на 612 са ғат 
бө лі ніп, тө мен де гі дей құр ылым бе кі тіл ді:

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: