Н. А. Маженова экономикалық теория

Н. А. Маженова 
 
156 
3)  Жалақының  өсуіне  немесе  басқа  ресурстардың 
бағасының өсуіне байланысты инфляция аталады: 
A) шығын инфляциясы; 
B) сұраныс инфляциясы; 
C) ашық инфляциясы; 
D) басыңқы инфляция; 
E) стагфляция. 
 
4)  Жұмыссыздықтың  өз  еркімен  іздеу  немесе  жұмыс 
күтумен байланысты түрлері: 
A) фрикциондық  жұмыссыздық; 
B) құрылымдық; 
C) циклдік; 
D) амалсыз; 
E) технологиялық. 
 
5)  Оукен  заңы  бойынша  жұмыссыздық  табиғи  деңгейден 
екі  пайызға  өсуі  ЖҰӨ  көлемінің  оның  мүмкіндігінен 
мынадай пайызға кем екендігін көрсетеді: 
A) 2%;  
B) 3%; 
C) 4%; 
D) 5%; 
E) 6%. 
 
6)  Экономикалық  күйзеліске  байланысты  жұмысты 
жоғалтқандар жұмыссыздық категориясына жатады: 
A) фрикциондық жұмыссыздық; 
B) құрылымдық жұмыссыздық; 
C) циклдік жұмыссыздық; 
D) маусымдық жұмыссыздық; 
E) жұмыссыздыққа жатпайды. 
 
7) Жұмыссыздық көлемі есептелінеді: 
A)  Жұмыссыздық  саны  жұмысқа  қабілеті  бар  санына  
қатынасы; 
B) Жұмыс күші алынған жұмыс күші санына; 

Экономикалық теория 
 
157 
C) Жұмыссыздық саны - өндірістегі жұмысшылар санына; 
D) Жұмыс күші  жұмысшылар санына қатынасы; 
E) Жұмыссыздық саны + жұмысшылар саны. 
 
8) Қай инфляция қоғамға өте қауіпті: 
A) қалқымалы; 
B) ауытқымалы; 
C) гиперинфляция; 
D) шығын инфляциясы; 
E) сұраныс инфляциясы. 
 
Тест  сұрақтарының    дұрыс  жауаптары:  1А,  2А,  3А,  4А,  5D, 
6С, 7А, 8С. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Н. А. Маженова 
 
158 
14. ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ 
БАҒЫТТАРЫ 
 
14.1. Ақша жүйесінің мәні және типтері.  
         Ақша ұсынысы. Банк мультипликаторы 
         
Ақшаның  мәні  оның  атқаратын  қызметтері  арқылы 
анықталады: құн өлшемі,  төлем құралы және айналым құралы.  
Өтімділік  –  активтердің    әрбір  түрінің  айырбас  құралына 
айналу мүмкіндігінің жеңілділігі. 
Ақша  массасы  –  бұл  экономикада  тауарлар  мен 
қызметтердің  айналымы үшін қажетті қолма-қол және аударым 
ақша  нысандағы  барлық  ақша  құралдарының  жиынтығы.  Ақша 
массасының құрылымында «квази-ақша» дегендер ерекше орын 
алады,  яғни  бұл  ақшалар    жедел  счеттағы,  депозиттағы,  
сертификат, инвестқорлардағы акциялар. 
Ақша  жүйесі  –  бұл,  елдердегі  тарихи  және  ұлттық 
заңдылықпен 
бекітілген 
қалыптасқан 
ақша 
айналысын 
ұйымдастырылған  формасы.  Қазіргі  ақша  жүйесі  өзіне  келесі 
элементтерді  қосады:  ақша    бірлігі,  баға  масштабы,  ақшаның 
түрлері, эмиссиондық жүйе және несие аппараты.  
Ақша    ұсынысы  –  ақша  массасының  айналымы  немесе 
айналымдағы барлық ақшалар. Ақша  ұсынысы Ұлттық банктің 
бақылауында болады, оның мөлшері  тұрақты деңгейде болады. 
Ақша    ұсынысы  үшін  ақша  агрегаттары  қолданылады. 
Ақша агрегатының үш түрі кең тараған, олар М1, М2, М3.  
М1  =  қолда  бар  ақша  +  банктердің  есептік  және  ағымды 
шоттарындағы ақшалар. 
М2 = М1 + банктерде мерзімдік  аздаған салымдар. 
М3 = М2 + банктерде мерзімдік  ірі  салымдар.  
L = М3  + мемлекеттік бағалы қағаздар. 
М1 - бұл  ақша, ал басқа ақшаларды  «квази-ақша», немесе  
«ақша сияқты» дейді. 
Ақша көлемі И. Фишер теңдеуімен көрсетіледі: M х V = P х Q. 
Банктер, 
шын 
мәнінде, 
ақша 
жасай 
ала 
ма? 
Банк 
мультипликаторы шын мәнінде, ақшаны  жасайды. 
Формуласы мынадай: 

Экономикалық теория 
 
159 
1 
        m =  ——  •  100% 
r 
 
     мұндағы 
m – банк мультипликаторы; 
r – резервтер  талабының көлемі, %- бен. 
Егерде  резервтер  талабының  көлемі  20  %  тең  болса,  онда 
депозит мультипликаторы 5 тең болады, 
 
1 
         m = ——  •  100 % 
20 
 
Ақша  нарығындағы  нормасының  пайыздық  ставкасы 
ақшаға  сұраныс және ұсыныспен анықталады.   
 
14.2. Ақшаға сұраныс.  Ақша нарығында тепе-теңдік 
 
Ақшаға  сұраныс  оның  екі  қызметінен  шығады  –    айналым 
құралы  және  байлықты  сақтау  қызметінен.  Бірінші  кезінде  ол 
сату-сатып алу келісімде керек, ал екіншісінде, ақшаға басқа да 
қаржылық  активтерді  сатып  алу  құралы  ретіндегі,  сұраныс 
туралы (облигация және акциялар).  
Келісім  үшін  ақшаға  сұраныс  қоғамның  ақшалық  жалпы 
табысымен 
анықталады 
және 
номиналды  ЖІӨ 
тікелей 
пропорционалды өзгереді.  
Басқа қаржылық активтерді сатып алу үшін ақшаға сұраныс 
дивиденттер  немесе  пайыздар  түрінде  табыс  алуға  ұмтылумен 
анықталады 
және 
пайыздық 
ставка 
деңгейіне 
 
теріс 
пропорционалды өзгереді.  
Ақшаға жалпы сұраныс  пайыздық ставканың әрбір мүмкін 
мөлшерінде  халық  және  фирмалар  келісім  үшін,  акция, 
облигация  сатып  алу  үшін  жалпы  ақшаның  санын  көрсетеді.  
Айырбас теңдеуі, немесе И.Фишер теңдеуінің  түрі мынадай:                              
 
М • V = Р • Q 
 
мұндағы  М – ақша массасы;