Монография \ «санат» а л м п и мп

BipiHiiii тарау
сез 
е н Е И т у р а л ы
сез
I
Не нэрсенщ болса да теориясын пайымдамас бурын, 
алдымен, оньщ езш анык, танып, бшш алган жен.
Bi3 эдебиеттщ теориясын толгамакдыз. Ал осы эдебиет 
дегеннщ ез1 не нэрсе?
Эрине, ана тшшздеп эдебиет деген сездщ туп тергаш 
арапша ( w vJ •=*) атаудан шыкканын — свз, асыл свз деген 
магынасы бар екенш, орысша литература деген атаудьщ 
латын ce3i (Littera) екенш — эрт, жазу-сызу деген магынада 
Колданылганын бшу онша киын емес. Керкем эдебиет 
дегеннщ байыбына бара тусу керектшн айткднда, 6i3 журт 
алдына муншальпс, жадагай, эршшш талап коюдан аулакпыз.
BipaK мынаган назар аудармаскд бола ма?
Университет аудиториясында емтихан журш жатыр. Эдебиет 
тарихынан сабак, беретш тэж1рибел1 устаз алдында жас шеюрт отыр. 
Арада — стол устшде 6ip жапырак билет: 6ipiHiiii сауал — Рабиден 
М устафиннщ “ Караганды” романы.
Устаз тындайды, ш еюрт сейлейда.
Обалы не керек, ш еюрт созге кенде кюшщ Typi емес, орагыта 
жосылтып, сштеп отыр:
— 
“Караганды” — Караганды туралы жазылган шыгарма. Караганды 
болпшда, ол жерден еткен гасырда Апак дегеннщ алгаш рет кем1р тауып 
алганын Рабит М уйрепов езш щ “Оянган елкесш де” айтып еткен 
болатын. Ал мына кггапта Мустафин жолдас сол Кэрагандьшьщ 6i3®H 
деу1р1мЬде калай есш-еркендегенш, онын б у ф одак келемшдеп орасан 
зор KeMip алыбьша калай айналганын жазады. '©щцрюте маман кадрлар 
коллектив! уйымдасып, оныц кеш р oHiripiciH одан epi еркендеткенш 
айтады. Бурынгы enaipic куралдары: ат барабан, колбуран, тешке болса, 
кейщ техниканьщ врубмашина, электровоз, кошр комбайны сиякгы 
курде л i Typnepi шыгып, кол жумысы жещлдегенш баяндайды. вндарюте 
бурын-сонды бол маган ашык шахта калай пайда болганын сез етеда...
11

Устаз шэюрт-п узак тындады, улкен тез1ммен тындады. Сырттай 
Караганда, оныц айтып отырганы eripiK емес: “Караганды” романында 
осындай идеялык, максат бар екеш рас. Алайда дел осы идея калай 
керсетшда, кандай керкемдак шепнм тапты? Буган едеби-эстетикалык 
сауатты жауап жок- Сондыктан устаз ш ею ртп амалсыз белш:
— Ж е, осы шындык романда кдлай жинакталган? — деда.
Ш еюрт ацыра токтацы:
— Жинакталган?
— Ие, жинакталган... Обобщение деген магынада гой.
— Обобщение?
Енда устаз тандана бастады:
— 0 з щ обобщение, яки жинактау дегенда тусшбей отырганнан 
саумысьщ?
—
?
— Сенщ елп айткдндарьщ — керкем шыгарма емес, техвдкалык, 
ютаптарда жазылатын жайлар. Эдеби туындыларда бул ш ы нды к 
жинактау аркылы кершуге тшс. Мен соны сурап отырмын.
Шеюртте ун жок.
— Шырагым, — 
дот
устаз амалсыз кабак шытып, — сен езщ
керкем едебиет дегеннщ не екенш аны к бшесщ бе?
Ш еюрт шамданды:
— Туу, агай неге бшмейш...
— Бшсен, айта койшы: едебиет деген не?
— Е, оныц не айтатыны бар? Эдебиет деген — едебиет.
Енда eKeyi де унЫз еда...
Амал не, жагдай осындай. Б
1
рсыпыра журт осы шэшрт 
секшд1, эдебиет дегеннщ не екенш, оньщ езше тэн 
ерекшелш (спецификасы) кдндай екенш жете бишейдь 
Оньщ эстетикалык, табигатын, керкемдж критерийлерш 
нэзпс тусшбейдь Сондыктан олар эншейгн долбармен 
журед
1
. Олардьщ жазушыга кояр талабы — жалац идеялык 
талап кана. Шыгарманы талдау орнына мазмунын айтады. 
Онда да, элп шэюрт тэр
1
зд
1
, шыгарма шындыгын адамдар 
тагдырына байланыстыра кдрамайды, шаруашылык шара- 
ларына телидо: ютаптан 
1
здейтЬп — 

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: