26
шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның (шартымен);
кәмелет жасқа толмаған тұлға (шартыменен).
Осылайша, Конвенцияның 20-бабының ережелері 2020 жылы Қазақстан табысы мен
активтерін, оның ішінде мемлекеттік лауазымды тұлғаларды, олардың жұбайларын және
асырауындағы балаларды бақылаудың міндетті және тиімді жүйесі түрінде жүзеге
асырылатын болады.
Заңды тұлғалардың сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарына қатысты
жауапкершілігі мәселесі
Шолу ережелері:
«Бірнеше мемлекеттерді қоспағанда, барлық қатысушы мемлекеттер Конвенцияға
сәйкес танылған қылмысқа қатысу үшін заңды тұлғалардың жауапкершілігін белгілеу
бойынша шаралар қабылдады». (Шолу, 115-бет).
« … тергеу қылмыс жасаған тұлғаның жеке басын анықтамаса да, заңды тұлғаны
сотқа беру мүмкіндігі болуы керек — олар көбінесе орталықсыздандырылған және
күрделі корпоративтік құрылымдарда байқалады, онда корпоративтік қызмет пен
шешімдерді қабылдау үдерісі бұлыңғыр болуы мүмкін, — немесе оның жауапкершілігін
анықтау қажет, мысалы, процедуралық кедергілерге байланысты» (Шолу, 115-116
бет).
«Заңды тұлғаның жауапкершілігін енгізу мақсаттарының бірі заңды тұлғаларға
жемқорлықтың алдын алудың тиісті тетіктерін енгізуді ынталандыру, мысалы,
сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін арнайы лауазымды тұлғаны тағайындау,
оның құзыреті мен өкілеттіктерін анықтау және ішкі бақылауды жасау және
сертификаттау, сондай-ақ оның жұмысын бақылайды. Сондықтан, кейбір
жағдайларда заңды тұлға өз тарапынан тиісті тексеру жүргізілгенін дәлелдейтін
болса, жауапкершілікке тартылмауы мүмкін немесе оның қылмыстық әрекеттің
алдын алуға немесе санкциялануына жол бермейтін «ұйымдық үлгі» бар болып
шығады. (Шолу, 115 бет).
Есеп ережесі:
«Жаңа ұсыныс № 19
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар үшін заңды тұлғалардың халықаралық
стандарттарға және озық тәжірибелерге сәйкес жасалған қылмысқа сәйкес келетін
пропорционалдық санкциялармен тиімді және тиімді жауапкершілігін белгілеу»
(Есеп, 160-бет).
Қазақстанның ұстанымында екіұштылықсыз қалған тағы бір мәселе. Қазақстан
Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің
37
(бұдан әрі - КоӘҚ)
678-бабында Конвенцияның 26-бабында көзделгендей заңды тұлғалардың жауапкершілігі
қылмыс үшін емес, бірақ «мемлекеттік функцияларды атқаруға уәкілетті адамдарға немесе
оларға теңестірілген тұлғаларға заңсыз материалдық сыйақы төлеумен заңды тұлғаларды
беру үшін, сыйлықтар, жеңілдіктер немесе қызметтер, егер бұл әрекеттерде қылмыстық
жаза белгілері болмаған жағдайда»
38
. «Егер бұл іс-қимылдар қылмыстық жаза белгілері
болмаса, онда бұл заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігін алуға мүмкіндік
береді» деген ұғым.
37
Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях от 5 июля 2014 года № 235-V (с
изменениями и дополнениями по состоянию на 09.01.2018 г.)
38
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31577399#pos=0;223471
27
Бірақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 наурыздағы қаулысымен Қаржы
полициясы агенттігі әзірлеген және Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне
енгізілген «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Заңды тұлғалардың
қылмыстық жауапкершілігін енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңының
39
жобасы Мәжілістен қайтарылып, содан кейін қаралмады.
Заңды тұлғалар үшін қылмыстық жауапкершілікке қарсы келушілердің мынадай себеп
келтірді:
1) заңсыз қызмет үшін қаржылық жауапкершілікті арттыру азаматтық және
әкімшілік құқық шеңберінде мүмкін болады;
2) заңды тұлғаның жеке басының табиғаты жоқ, оны бас бостандығынан айыруға
немесе қамауға алуға болмайды, бұл қылмыстық жазаның негізгі түрі болып
табылады;
3) заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігі жеке кінәлі жауапкершіліктің
принципіне қайшы келеді
40
. Заңды тұлғаны жеке тұлғаның кінәсі үшін қылмыстық
жауапқа тарту Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы үшін дау
тудыратын қолданушы үлгі
41
.
4) КО жағдайында заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігін ұлттық
заңнамаға
енгізу
Қазақстандағы
кәсіпкерлікті
біздің
серіктестерімізбен
салыстырғанда әлсіз жағдайға қояды.
5) біздің еліміздің БҰҰ-ның сыбайлас жемқорлыққа қарсы ратификацияланған
конвенциясыдағы азаматтық-құқықтық, әкімшілік немесе қылмыстық заңдары
трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы күресте ұсынылады және мойындайды;
6) бұл заң іскерлік ахуалға зиян келтіреді, бұл кәсіпкерлікке қосымша ауыртпалық
болады
42
.
2012 жылғы 24 ақпанда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатында Конституциялық
заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитетінің бастамасы бойынша
«Заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігі: шындықтар мен проблемалар» атты алқа
жиыны болды. Онда Комитет басшысы С. Ақылбай былай деді: «Жалпы, біздің барлық
шешіміміз қазіргі уақытта заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігін енгізудің
қажеті жоқтығына тіреліп отыр»
43
. Содан бері заңды тұлғалардың қылмыстық
жауапкершілігін белгілеу және соның ішінде сыбайлас жемқорлық мәселесі де
көтерілмеді.
Айта кету керек, ҚРЗ 11-баптың 11-тармағында «Мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі
функцияларды
орындауға
қатысатын
жеке
және
заңды
тұлғалар
Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен және мерзімдерде мемлекеттік меншікке
жататын мүліктік сипаттағы және қаржылық қызметтің барлық мәмілелері туралы
мемлекетке қатысты мемлекеттік органға есеп береді меншік иесінің құқығы» қаралған
44
.
(ҚРЗ 11-бабы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді).
39
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30997750#pos=13;-85;
https://www.interfax.kz/?lang=rus&int_id=10&news_id=7019
40
https://www.zakon.kz/217744-mazhilis-obshhestvennaja-palata.html
41
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30995551
42
http://www.zakon.kz/4482009-v-parlamente-rk-vneseny-izmenenija-i.html
43
http://www.inform.kz/ru/vvedenie-ugolovnoy-otvetstvennosti-yuridicheskih-lic-v-usloviyah-ts-postavit-
predprinimatel-stvo-kazahstana-v-uyazvimoe-polozhenie-a-sud-in_a2443698
44
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=33478302#pos=150;-
103&sdoc_params=text%3D%25D1%258E%25D1%2580%25D0%25B8%25D0%25B4%25D0%25B8%25D1%2587%2
Достарыңызбен бөлісу: |
