Ұшыру арқылы еріген затты бөлу

Қалақшамен біраз мөлшерде натрий хлоридін (ас тұзын) 100мл-лік химиялық стаканға салыңыз. Өлшеуіш цилиндрді қолданып, 50мл дистилденген су өлшеңіз, стаканға құйып, тұз толық ерігенше ерітіндіні шыны таяқшамен араластырыңыз. Алынған ерітіндіден тұз суды ұшыру арқылы алынады.

Металды асбест торына ұшыруға арналған фарфор ыдысын қойыңыз,

оған біраз мөлшерде тұз ерітіндісін құйып, суы толық ұшып кеткенше қыздырыңыз.

Қыздырғышты алып тастап, ыдысты суытыңыз. Қалақшаның көмегімен ас тұзын ыдыстың қабырғаларынан жинап алыңыз.

Сулы ерітіндіден тұзды алғандағы ұшыру әдісін қолданған құрылғыны салыңыз және атаңыз.

Қатты заттарды кептіру деп сұйық фазаны жоюды айтады. Кептірудің ұзақтығы (уақыты) оның мөлшеріне, дисперстігіне, будың парциаль

қысымына байланысты. Кептірілетін сұйықтықтың қабаты жұқа, бөлшектерінің өлшемі кіші, будың парциаль қысымы аз болған сайын бірдей температурада кептіру процесі тезірек жүреді.

Сұйық фазаны кептірмес бұрын толық механикалық жолмен сұйықтықты жоя алады, мысалы, аяғына дейін фильтрлеу, пресстеу, центрифугалау және де басқада операциялармен. Мұнымен кептіру уақыты ғана қысқырып қоймай, заттың тазалығы да жоғарылайды.

Затты кептіруді құрғақ ауада немесе құрғақ инертті газды жібере отырып, ауада жүргізеді. Су қоспасын жою үшін ұнтақты кептіргіш шкафта немесе инфрақызыл шамының астында қыздырады, су қоспасымен араласпайтын органикалық затпен экстракция қолданылады. Ерімейтін кептірілетін затты вакуумдау жолымен кептіреді.

Кептірілетін заттар ұнтақтарынан су қоспасын жою үшін эксикаторларда қолданылатын заттар 2-кестеде келтірілген

2-Кесте

P₄O₁₀ тетраметафосфор қышқылының жабысқақ массасына айналады. Сондықтан P₄O₁₀ эксикаторға салмас бұрын оны шыны немесе асбест мақтасына және кеуектас шақпағына жағады. Ол үшін, мысалы, фарфор ыдыста кеуектасты 100°С дейін қыздырады, концентрленген H₃PO₄ және P₄O₁₀ ұнтағын қосады. Нәтижесінде жабысқақ қабықшамен қапталғанда өзгеретін, қолдануға қолайлы кептіргіш шақпақтары пайда болады.

Бор қышқылын В(ОН)₃ 700°С дейін қыздырғанда бөлінетін дибром триоксид В₂О₃ жақсы кептіргіш құрал болып табылады. Ол 25% суды сіңіргеннен кейін ары қарай сумен реакцияласуын болдырмайтын В(ОН)₃ қабықшасымен қапталады. Қатты құрғақ зат В₂О₃ пен H₂SO₄ (80% В₂О₃ пен

20% H₂SO₄) өзінің массасынан 70% мөлшердегі суды жұтатыны белгілі.

Магний тетраоксохлорат Mg(ClO₄)₂ кептіру тиімділігінен P₄O₁₀ қалмайды және қолдануға қолайлы, себебі Mg(ClO₄)₂ түйірлері су буын жұтқанда жабыспайды. Бұл реагент өз массасының 60% дейін суды жұта алады. Mg(ClO₄)₂ этанол С₂Н₅ОН, ацетон (СН₃)₂СО және пиридин С₅Н₅N буларын сіңіретінін айта кеткен жөн. Дымқыл Mg(ClO₄)₂ 220°С вакуумда қыздыру арқылы қайтадан жұмыс күйіне келтіруге болады.

Сусыз балқыған КОН-та H₂SO₄ сияқты тиімді кептіргіш қатарына жатады.

Күкірт қышқылын эксикаторға жалпақ, кеуектаспен, құрғақ түссіз құммен толған немесе орташа шыны түтігі бар, түпті ыдысқа салады. Қышқыл күңгірттенгенде, қарайғанда ауыстырады. Оның буы ауаны қанықтыратындықтан, қышқылды вакуум-эксикаторда қолдануға болмайды. Эксикаторға таза H₂SO₄, оның барий сульфатымен ВаSO₄ қоспасын салу дұрыс. Тығыздығы 1,841г/мл 1л H₂SO₄-ке 18г ВаSO₄ қосады. 93% дейін суды сіңіргенде H₂SO₄ концентрациясы төмендеп, түссіз ерітіндіден кристалдар ВаSO₄·3H₂SO₄·H₂O бөліне бастайды, сол кезде эксикатордағы қышқылды ауыстыру қажет.

Кептіргіш зат ретінде су буын сіңіре алатын, ақырын ұнтақ тәрізді дигидратқа CaSO₄·2H₂O айналатын, сусыз кальций сульфаты CaSO₄ да жарамды.

Кальций хлориді - CaCl₂ тиімділігі орташа кептіргіш. Оны ұнтақ немесе кесек түрінде қолданады. Ол көп ретті қолданылатын кептіргіш: қолданылған реагентті қыздырып, ұсақтарын бөліп алса, қайтадан қолдануға дайын. Бірақ CaCl₂ – ді Са(ОН)₂ қоспасымен байыту керек. Кальций хлориді – құрғақ массасының 97% дейін суды сіңіретін, тез әрекеттесуші кептіргіш. Реагент одан әрі су сіңірсе, жайылады.

Қолданар алдында CaCl₂ платинада аммоний хлоридімен 800°С (100г CaCl₂ және 3-4г NH₄Cl алынады) балқытып алған жөн. Балқытылған массаны темір табаға құйып, қатқаннан кейін әлі ыстық массаны бөліктерге бөліп, резеңке тығыны бар шыны құтыға салып, сақтайды.

Эксикаторларда кептіргіш ретінде, силикагель SiO₂·xH₂O және алюмогель Al₂O₃·xH₂O, адсорбенттер де қолданылады, ақырғысы тиімдірек. Адсорбенттің күйін байқау үшін оған аз мөлшерде сусыз, көк түсті кобальт хлоридін СоCl₂ қосады.

Су буының 470Па парциаль қысымына дейін суды сіңіру кезінде адсорбент күлгін-көк түске ауысады, сіңірілген су адсорбент массасының 20% дейін жеткенде, ол [Co(H₂O)₆] түзілетіндіктен, алқызыл түске өзгереді. Алқызыл түсті адсорбенттер (Al₂O₃ 175°С дейін, SiO₂ 200°С бастап) қыздырғанда, регенерацияланады.

Таза ауада затты кептіруді кәдімгі жағдайда (18-25°С, 0,1МПа қысымда) жүргізеді, жұқа қабатты ұнтақты таза шыны немесе полимерлі материалдан жасалған пластинаға қояды. Фильтр қағазда ұнтақты кептіргенде, оны қағаз талшықтарымен кірлету оңай. Кептірілетін ұнтақтың қалыңдығы 1см-ден аспауы қажет. Затты қалақшаның көмегімен араластырады. Мұндай әдіспен алынған затты құрғақ-ауалы деп атайды. Көлемі бойынша біркелкі емес су тұнбасы болады. Ұнтақты ауада кептіру ұзақ процесс, сондықтан оған көп жүгінбейді.

Егер кептіру температурасында ыдырамаса, балқымаса, ұнтақтан қалған суды кетіру үшін кептіргіш шкафтар жиі қолданылады. Бұндай кептіруде ұнтақ бетінде, әсіресе ұсақ, айтарлықтай сұйық фазаны жою жылдамдығын кемітетін, тығыз қабыршық пайда болады. Бұл жағдайда кептіру процесінде ыдысты көп рет кептіргіш шкафтан алып, ұнтақты қалақшамен немесе шыны таяқшамен араластырған жөн.

100°С дейін қыздырғанда ыдырайтын заттарды вакуум-кептіргіш шкафтарда кептіреді.

Үлкен емес бөлікті кептіруде сұйық фазаны жою үшін қажетті қайнау температураға жақын қыздырылатын заттың қайнау температурасын таңдап, «кептіргіш пистолеттерінде» кептіреді. Кептіргіш пистолеттердегі кептіруде сұйықтықтың қайнау температурасы тез балқығыш заттардың балқу температурасынан кем дегенде 30-50°С төмен болуы керек.