8
Мигрант балалардың басым бөлігі Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан,
Алматы, Маңғыстау, Жамбыл облыстарының және Алматы қаласының
мектептерінде оқиды.
Республиканың жалпы білім беретін ұйымдарында 11 546 оралман
балалар оқиды (2012 жылы 14 950 бала). Олардың 4 734 - бастауыш
мектептерде, 5 306 – негізгі, 1 503 - жалпы білім беретін мектептердің жоғары
деңгейлерінде оқиды, 3-уі бала кезінен мүгедектер..
Оралман балалардың басым бөлігі, Алматы қ.– 3 218, Шығыс Қазақстан
облысында – 1 809, Жамбыл облысында – 1 689, Оңтүстік Қазақстан облысында
– 1
527, Ақтөбе облыстарында – 1 078 оқушы білім алуда. Облыстық, Астана
және Алматы қ.қ. білім басқармаларының деректері бойынша 3 мүгедек
балалардан басқа, барлық балалар (11 543 бала) білім берумен қамтылған.
Республикада аз ұлттардың балаларына ана тілдерін оқыту үшін де
жағдайлар жасалған.
Білім беру ұйымдарында негізгі талаптардың бірі – аз ұлттардың өз ана
тілдерін оқып-үйрену құқығын жүзеге асыру орындалады.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің деректері
бойынша республикада 2013/2014 оқу жылында келесі мектептер жұмыс
жасады: 57– оқыту өзбек тіліндегі мектептер (2012 жылы 60 мектеп); 14–
оқыту ұйғыр тіліндегі мектептер (2012 жылы 14 мектеп); 2– оқыту тәжік
тіліндегі мектептер (2012 жылы 2 мектеп). Өзбек тілінде 78 325 (2012 жылы
77
082 ) , ұйғыр тілінде 14 396 (2012 жылы 14 364) оқушы білім алады. Тәжік
тілінде 4 834 (2012 жылы 3 893) оқушы білім алуын жалғастыруда.
Бұл аталғандардан басқа, республика көлемінде өзбек тіліндегі
сыныптары бар 91 (2012 жылы 79) , ұйғыр тіліндегі сыныптары бар 48 (2012
жылы 49), тәжік тіліндегі сыныптары бар 9 (2012 жылы 10) аралас тілді
мектептер жұмыс жасайды.
Арнайы білім беру – жалпы орта білім берудің құрамына кіре отырып
мүмкіндігі шектеулі адамдардың білім алуына арнайы жағдайлар жасауды
қарастырады және келесі мәселелерді қамтиды: арнайы оқу бағдарламалары,
оқулықтар мен ОӘК, оқытудың арнайы әдістері мен тәсілдері, көмекші
компенсаторлық оқыту құралдары; медициналық және әлеуметтік қызметтер.
2015 жылы мүмкіндігі шектеулі балалар саны 141 952 адамды құрады
(2014 жылы 138 513 адам). Инклюзивті білім берумен қамтылған:
мектеп жасындағы 46 340 (55%) бала (барлығы мектеп жасындағы 84 120
баладан, қалғандары арнайы мектептерде – 13 722 (14,6%)); арнайы
сыныптарда – 11 461 (12,2%) бала; үй жағдайында оқытуда – 10 408 (7,3% )
бала; жекеменшік білім беру ұйымдарында – 2 189 (2,3 %) бала; колледждерде
– 2 877 (3,0 %
) жасөспірімдер;
мектеп жасына дейінгі 14 717 (35,2%) бала (барлығы мектеп жасына
дейінгі 41 805 баладан, қалғандары арнайы балабақшаларда –5 159 (12,3%);
арнайы топтарда 4 474 (10,8%) бала, психологиялық- педагогикалық түзеу
кабинеттерінде (ППТК) және оңалту орталықтарында (ОО) 12 663 (30,2%) бала
9
түзеу-педагогикалық қолдау алып отыр, үй жағдайында – 683 (1,6%) бала
тәрбиеленуде.
Мүмкіндігі шектеулі балалар, тегін әлеуметтік және медициналық-
педагогикалық қолдаулар алуға; мемлекеттік медициналық мекемелерде,
психологиялық-медициналық-педагогикалық
консультацияларда
немесе
медициналық-әлеуметтік сараптау бөлімдерінде тегін тексеруден өтуге;
Қазақстан Республикасы заңнамалары аясында бекітілген тегін медициналық
көмектер алуға; психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация
қорытындысы бойынша дене бітіміндегі немесе психикасындағы
ауытқушылықтардың көріну деңгейлерінің түрліше болуына қарамастан
ауытқушылық анықталған күннен бастап тегін психологиялық-медициналық-
педагогикалық түзету алуға құқылы.
Мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алудағы құқықтарын жүзеге асыру
мақсатында 2015-2016 оқу жылының басында 37 мектепке дейінгі ұйымдар, 100
арнайы
мектептер,
51
психологиялық-медициналық-педагогикалық
консультациялар, 137 психологиялық- педагогикалық түзеу кабинеттері, 12
оңалту орталықтары, жалпы білім беретін мектептерде 880 логопедиялық
пункттер жұмыс жасады.
Қазіргі қоғамды трансформациялаудағы заманауи процесстердің өз
кезегінде балаларға қатысты әлеуметтік саясатта да қарама-қайшылықтарды
тудыратыны белгілі.
Балалар құқықтарын қорғау мен сақтау бойынша конституциялық және
басқа да заңнамалық кепілдіктер мен олардың іс жүзіндегі орындалуы арасында
көптеген қайшылықтар болып жатады. Бұл қайшылықтар, әсіресе жетім қалып
(түрлі жағдайларға байланысты), әртүрлі типтегі интернаттық мекемелерде
тұруға мәжбүр болған балаларға қатысты мәселелерде қатты байқалады.
Бала құқықтары туралы Конвенцияға 1994 жылдан бастап қосылған
Қазақстан Республикасы өзін әлеуметтік тұрғыдан дамыған және құқықтық
мемлекет ретінде көрсете отырып, өз тәуелсіздігінің 25 жылында Конвенция
қағидаларына сәйкес балалар құқығы мен мүдделерін қорғайтын, атап айтқанда
баланың отбасында өмір сүріп тәрбиеленуіне қатысты ұлттық заңнамаларды
жетілдіруде, орасан зор жұмыстар жүргізді. Бұл кезеңдерде Қазақстан
Республикасында келесі Заңдары қабылданды: «Қазақстан Республикасындағы
баланың құқықтары туралы», «Мемлекеттiк жастар саясаты туралы», «Кемтар
балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау
туралы», «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы»,
«
Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы» және т.б.
2006 жылы, БҰҰ Бала құқықтары туралы Конвенциясына сәйкес, негізгі
міндеті балалардың құқығы мен заңды мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз ету
бойынша мемлекеттік саясатты жүзеге асыру болып табылатын, Білім және
ғылым министрлігінің Балалардың құқықтарын қорғау комитеті құрылды.
Бұл жасалып жатырған жұмыстардың ауқымдылығына қарамастан,
Қазақстан үшін, барлық балалардың отбасында тұрып тәрбиеленуін қамтамасыз
ету әлі де болса уақыт пен еңбекті қажет етеді. Статистикалық мәліметтерге
