5.
ҚОРЛАРДЫҢ МЕНЕДЖМЕНТІ
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015
Күшті жақтар
Білім берудің ақпараттық деректер жүйесін құру бойынша үлкен жұмыс жүргізілуде
Деректерді жасауға, жинауға және ұсынуға көп назар аударылады. Деректерді жинау
бойынша көптеген шаралар жүзеге асырылуда (әкімшілік, тиімділігі бойынша, мүдделі
тұлғалардан жауап алу, индикаторлар). Білім секторының көптеген мүдделі тұлғалары деректерді
және есептілікті жинауға қатысады. Одан басқа, деректер ұлттық көрсеткіштермен шектелмейді,
ал өңірлер бойынша бөлінеді және басқа елдермен салыстыруды жеңілдету үшін халықаралық
индикаторларды қамтиды (АТО, 2014).
Осы уақытта ұлттық білім беру деректерінің базасы әзірленуде. Сонымен қатар деректерді
енгізуге компьютерлендірілген әдістерді қоса алғанда, деректерді жинау процестерін жетілдіру
бойынша шаралар қабылдануда. Сондай-ақ деректерді жинау бойынша мектептердің әкімшілік
жүктемесінің қысқарғанын белгілеу қажет – толтырылатын нысандардың саны 467-ден 162-ге
дейін азайды. Сондай-ақ жұртшылық үшін білім беру деректерін жариялауға арналған білім
порталын дамыту маңызды мақсат болып табылады. Бұл неше түрлі жақтардың (практиктер,
әзірлеушілер, саясаткерлер, жұмыс берушілер, жалпы жүртшылық) әр түрлі деңгейлерде (орталық,
өңірлік, жергілікті және мектептер деңгейінде) талдауды жүргізуде білім беру деректерінің
пайдаланылуын қамтамасыз етуде маңызды қадам.
Бақылау шараларының кең жиынтығы ресурстарды пайдалану мониторингіне ықпал етеді
Толық нормативтік талаптардың болуы ресурстарды басқару туралы нақты болжалжы
айқындайды және олардың мониторингіне ықпал етеді. Мониторинг талаптардың сақталуын
тексеруге және ұлттық мақсаттарды, ең алдымен, 2011-2020 жылдарға арналған ББДМБ жүзеге
асыру барысын өлшеуге бағытталған. Үкіметтің мониторинг пен бағалаудың маңыздылығын
түсінуі Ақпараттық-талдау орталығы және Ұлттық білім беру статистикасы мен бағалау орталығы
сияқты мемлекеттік саясат шараларының ықпалын талдаумен айналысатын бірнеше органдардың
болуында байқалады. Бірнеше деңгейде ресурстарресурстардың қолданылуын бақылау
құралдарының мол жиынтығы қызмет етуде. Қаржы полициясы және Білім және ғылым
саласындағы бақылау комитеті жүзеге асыратын, инспекциялардың білім және қаржылық болып
бөлінуі қажетті міндеттерде мамандандыруды қамтамасыз етеді. Бақылау комитетінің жылдық
статистикасы көрсеткендей, осы орган мемлекеттік талаптардың орындалуын тым белсенді
қамтамасыз етеді.
Мектептер деңгейінде пилоттық негізде іске асырылатын, жаңа Қамқоршылық кеңестерінің
бір функциясы – басқарушылық шешімдерді қабылдауға қатысу болып табылады. Бұрын бұл
мәселелер директор құзыретіне кіретін еді. Енді ғана дамып келе жатқанына қарамастан,
қамқоршылық кеңестерінің болуы мектеп деңгейіндегі жүйеде қосымша бақылау деңгейін
қамтамасыз етеді. Қамқоршылық кеңестері мониторинг шараларының нәтижелерін жергілікті
атқарушы органдарға дейін иерархия бойынша жоғарыға жеткізуге оң әсер етуі мүмкін.
Мектептердің айқындылығын арттыру және мүдделі тараптардың мектеп өміріне
қатысуы бойынша жақында қабылданған шаралар үміт береді
Құрамына мүдделі тұлғалар, мысалы, ата-аналар мен жергілікті кәсіпкерлер кіретін
қамқоршылық кеңестерінің жуырда құрылуы мектеп ресурстарын басқаруға жұртшылықтың
қатысуын қамтамасыз етуде маңызды қадам болып табылады. Бұл, бәрінен бұрын,
қауымдастықтардың мұқтаждығына мектептердің ден қоюын арттырады, мектептердің сыртқы
есеп берушілігін күшейтеді және мектептің айналадағы қауымдастықтармен ынтымақтастығын
нығайтуға ықпал етеді. Дәл сол уақытта бұл мектеп оқуы жергілікті мұқтаждыққа барынша сай
келуі үшін білім жүйесінде шешімдерді қабылдау процесін орталықсыздандыру бойынша
мемлекеттік саясаттың бөлігі болып табылады.
Қамқоршылық кеңестерінің заңдық мәртебесі ата-аналар комитеттерінің мәртебесіне
қарағанда, жақсы айқындалған және олар 2011-2020 жылдарға арналған ББДМБ сияқты
5. ҚОРЛАРДЫҢ МЕНЕДЖМЕНТІ
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015
стратегиялық құжаттарда жақсы танылған. Ал іс жүзінде қамқоршылық кеңестерінің шешімдері
міндетті болып табылады, ал ата-аналар комитеттері тек ұсыныстарды ғана беруі мүмкін.
Мәселен, қазір мектеп директоры мұғалімдерге сыйлықақы төлеу жөнінде ұсыныс жасағанымен,
шешімді қамқоршылық кеңесі қабылдайды.
Шешімін талап ететін күрделі міндеттер
Шектелген оқу, құралдар мен ынталандырулар ресурстар менеджментінің әлеуетін
төмендетеді
Жергілікті деңгейде ресурстар менеджменті саласында шектелген оқу және әлеует
Мектеп басшылары ресурстарды басқаруға жеткіліксіз дайын болуы мүмкін, себебі бұл
функциямен байланысты қабілеттер оларды тағайындау кезінде ескерілмейді, кадрларды
даярлаудың тиісті бағдарламасы жоқ, ал бұл салада кәсіби даму мүмкіндіктері тым шектелген (4-
тарауды көріңіздер). Олардың ресурстар менеджменті туралы жалпы түсінігі болуы мүмкін және
өз жұмысы барысында іс жүзінде өз білімдерін кеңейте алады, себебі оларға бюджет жасауға,
персоналды жұмысқа қабылдауға және оны басқаруға тура келеді. Олардың ресурстарды тиімді
тарату қабілеті белгісіз болып қалуда.
Сондай-ақ нормативтік талаптардың кең жүйесінен пайда болған автономияның шамалы ғана
дәрежесі анағұрлым жоғары нәтижелерге қол жеткізуде жергілікті тараптардың әлеуетін шектейді
және әлеуетті дамыту пайдалылығын төмендетеді. Мүмкін, мектеп басшыларының – ресурстарды
басқаруда өз машығын, білімі мен қабілетін жақсарту үшін стимулдары аз,
себебі оларға ресурстар
менеджменті бойынша елеулі міндеттер жүктелмейді. Мәселен, мектеп бюджеттерін жоспарлау
және орындау бойынша болмашы жауаптылық бюджеттеу саласында жаңа машықтарды иелену не
бюджеттік болжамдау саласында тәжірибесін кеңейту өздері орындайтын жұмыс үшін шамалы
ғана пайда әкелетіндігін білдіреді.
Одан басқа, ресурстардың жекелеген әкімгерлерінің тиімділігін бағалау жүйесі жетілмеген.
Нәтижесінде, бюджеттік ресурстарды басқаруда мектеп басшыларының және аудандық және
облыстық деңгейдегі жергілікті әкімгерлердің тиімділігі туралы деректер шешімдерді қабылдау
кезінде тұрақты қолданылмайды. Мектептерде ресурстар әкімгерлерінің тиімділігі туралы
деректердің болмауы жүйелердің теорияда бар екендігін білдіреді, бірақ олардың қолданылуы
шектелген, себебі олар осы ресурстарды басқару үшін жауапты болатын тұлғалардың тиімділігін
емес, ал тек қаржы ресурстарын ғана қамтиды (АТО, 2014).
Ақпараттық деректер жүйесінде сапаны қамтамасыз етуге байланысты қиындықтар бар
Білім секторында білім беру статистикасының бірыңғай деректер базасы жоқ, алайда
Министрлік ұлттық деректер базасын құру үшін кейбір шараларды қабылдады, оны Министрлік
басқарады, ал қызметін 2015 жылы бастайды. Білім беру статистикасының бар нысандары
шашыраңқылығымен сипатталады, бұл деректердің тереңдетілген талдауы жүргізілмейді және
олар жұртшылық үшін жарияланбайды (ББДМБ, 2010). Одан басқа, ұлттық білім беру
статистикасының индикаторлары халықаралық статистиканың талаптарына сәйкес келмейді
(ББДМБ, 2010).
Қазақстанда білім беру деректерінің қайталанатын мәселесі олардың сапасы мен дұрыстығын
қамтамасыз ету процестерінің болмауы болып табылады. Сарапшылар өздері барған кейбір
мектептер бойынша алынған деректердің және барған кезде өздері байқаған жағдайдың
арасындағы қайшылықтарды белгіледі. Бұл проблеманы Білім және ғылым министрлігі де,
Ұлттық
білім беру статистикасы мен бағалау орталығы да мойындайды және ол, белгілі дәрежеде,
мектепте деректерді жинау бойынша әкімшілік рәсімнің қолмен жүзеге асырылғанына
байланысты. Деректерді жинаудың бұрынғы рәсімі сапаның тексерілуін көздемейтін еді, бұл білім
беру деректерінің сапасына қатты зиян тигізді. Ұлттық білім беру деректерінің базасын әзірлеу
бойынша ағымдағы жұмыс осы мәселені шешу және дұрыс әрі сенімді деректерді ұсыну үшін
сапаны қамтамасыз ету процестерін әзірлеуді көздейді.
