Мазмұны I. Кіріспе

- бояуды жайпақ табаққа, суды кішкентай құмыраларға құю, ал алақанмен сурет салғанда бояуды табаққа құйған жөн;

- әр саусақты бір түсті бояуға батыру,қағазға түсіріп болған соң құмырадағы суға жуып, қағаз сүлгімен немесе ылғал шүберекпен сүрту керек.

Ағаштың суретін салғанда саусақпен діңі мен бұтақтарын бейнелейді, содан кейін алақанға сары, жасыл және қызыл сары бояуды жағып, жапырақтардың суретін салады. Үлкен ақ қағазда (ұжымдық жұмысқа ыңғайлы) күннің суретін үлкен етіп салып, ал шуақтарды шеңбер бойымен  балалар өз алақандарын бастыру арқылы түсірсе өте әдемі сурет шығады.

«Далаппен сурет салу»: Дәстүрден тыс әдістер жинағына ескі далаппен, лакпен, көз бояйтын теньмен сурет салуды жатқызуға болады.Бірақ педагог өте мұқият, сақ болып, бұл заттарды бала қолы жетпейтін орынға қою керек. Бала анасының косметика қолданғанын бақылағанды ұнатады. Әдетте косметика қолдануға тыйым салынатындқтан, баланың өз анасының далабымен ойнауға деген құмары арта түседі. Сондықтан косметикалық құралдармен сурет салуды ұйымдастыру бала тілегінің орындалуына мүмкіндік тудырады және ол пайдалы іс болып саналады.

«Нүктелер арқылы сурет салу»: Нүктелер арқылы сурет салу (нүктелі сурет) дәстүрден тыс әдіске жатады. Сурет көптеген жекеленген нүктелер арқылы бейнеленсе, онда бұл сурет салу техникасы пуантилизм деп аталады. Нүктелер саусақ немесе қылқалам ұшымен тықылдату әдісі арқылы

түсіріледі, нүктелердің көлемдері ір түрлі болуы мүмкін. Нүктелер арқылы салынған сурет мозаика сияқты болады. Педагог контур нүктелерді қойып суреттің сызбасын даярлайды. Балаға нүктелерді сызықтармен қосу ұсынылады. Пайда болған бейнені аяқтауға, бояуға, сюжет ойластыруға және

ат қоюға болады. Жұмысты аяқтаған соң балалар ашық түстерді немесе суық және жылы түстерді көп қолданған суреттерді топтастырады.

«Құммен сурет салу әдісі»: Балаларға құммен сурет салу өте қызықты болмақ, өйткені олар құммен ойнағанды қатты ұнататыны сөзсіз.

Қолдану ережесі: - ақ қағаз бетіне суреттің пішіні сызылып алынады;

- Пва желімін сызылған сызық бойымен қылқаламмен жағып шығамыз;

- Жағылған желімнің үстіне ыдыстағы құмды себелеп шығамыз.

Тәрбиешілерге бейнелеу сабақтарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар:

-балаларға айнала қоршаған ортадан алған әсерлерін, қабылдағандарын бейнелеу іс-әрекетінде бере білу дағдыларын меңгерту;

- бейнелеу өнері түрлері жайында жалпы түсініктері мен көркем өнер туындыларын ажырата білу;

- өнер туындыларынан әсер алу, сипаттап әңгімелей білу дағдысын меңгерту;

- бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдары жайында (түс, сызықтар, көлем, кеңістік, композиция) қарапайым түсініктерді меңгерту;

-сурет салуға қажетті құрал-жабдықтармен жұмыс істеудің іскерліктерін игерту; - ұлттық нақыштағы бейнелеу өнері түрлерін басқа халықтар өнерімен салыстыра, ажырата білу;

- көркем өнер туындылары арқылы көркемдік талғамын, өнердің бұл түріне деген қызығушылығын арттыру;

Балабақшада тұрақты түрде диагностикалық зерттеу жүргізу балалардың жеке ерекшеліктерінің бар екенін көрсетеді. Балалардың сабақ барысында тақырыпты қабылдау оны жүзеге асыра білу қабілеті әртүрлі болып келеді. көбінесе үлгерімі жақсы балалар тақырыпты түсініп, іс жүзінде қолданса, кейбір балалар тәрбиеші көмегін аса қажет етеді. Міне осындай деңгейді анықтау үшін әр топта балалар білімін зертте уүшін бірінші жарты жылдықта және жылдық қорытынды бойынша мониторинг жүргізіледі. Осыған байланысты мынандай қорытындыға келдік:

Оқу жылының жыл басында жүргізілген бақылау кесіндісіндегі балалар көрсеткіштері:

Жоғары- 40 %; Жақсы- 28 %; Орташа-12 %.

Оқу жылының 1-ші жарты жылдығында жүргізілген  бақылау кесіндісіндегі балалар көрсеткіштері:

Жоғары- 55 %; Жақсы- 36 %; Орташа - 24 %

Қорытынды: Мектепке дейінгі түрлі жастағы топтарда бейнелеу өнерінің өткізілуі сабақтарда балалар шығармашылығын дамыту үшін оқып үйретудің сан-алуан әдістері және ең алдымен балалар дербестігін, белсенділігін, өмір

17

Құбылысын көркемдік тұрғысынан қабылдау әрқашанда дара, әрі таңдамалы. Оның негізіне әсемдікке эмоция білдіружатады. Бала әрқашанда табиғаттағы, заттық дүниедегі,өнердегі әсемдікке,адамдардың мейірбан сезіміне үн қосады. Мұның өзіне сәбидің басынан кешкен қуанышының, талпынысының, толғанысының маңызы зор деп білеміз.

Нәтижесінде:

1. Балада көркем өнер туралы білім қалыптасады.

2. Шығармашылығы дамиды.

3. Авторлық бағытта бейнелей біледі.

4. Отбасы және балабақша ынтымақтастығы орнайды.

5. Балалардың іскерлік қабілеті дамып, эстетикалық талғамы артады. Сурет іс-әрекеттері арқылы бейнелеу өнеріне деген сүйіспеншілік оянады.

Осы ұстаным негізінде балабақша қоғамы мынадай бағдарды негізге алу қажет:

1. Балалардың интелектуалды деңгейінің дамуына жағдай жасау;

2. Дарынды балалармен жұмысты жүйелілікпен деңгейлеу;

3 Балабақша ішілік әртүрлі шығармашылық жұмыстарды дамыту.

Аталмыш жұмыстар жүйелілікке негізделген кезеңде дарынды баламен жұмыс іс-әрекетінің жетісітігін байқауға болады.

Балабақшада баланың бойындағы ерекше қасиеттер күнделікті оқу-тәрбие үстінде бақылау әдісі арқылы, мониторинг қортындысы және психологтың диагностикалық әдісі арқылы анықталады.

Алдарыңызда өзімнің суретте ұйымдастырылған оқу іс-әректінен мониторинг диаграммасы

Жалпы мониторинг балалардың шығармашылық қиялын, қарындашпен жұмыс іскерлігі, қылқаламмен жұмыс іскерлігі, түстануын анықтау критерилері бойынша таңдалып алынған тапсырмалар арқылы жүргізіледі.

Мұнда тест-тапсырмалар балалармен жекелей немесе қажетіне қарай топпен ойын ретінде ұйымдастырылады

Мысалы биылғы жылы дайындық тобында 0-дік бақылауда балалардың шығармашылығы мен қарындашпен жұмыс іскерлігін тексеруге «Суретті жалғастыр» тесті алынған болатын. Балалардың жұмыстарын бағалаған кезде екі топ 30 баланың ішінен 12 бала жоғары деңгей іріктеліп шықты (Балалардың жұмыстары)

Осы балалар туралы тәрбиешілерімен, психологпен сөйлесіп, мониторингтарымызды салыстырған кезде осы балалардың ішінен әр түрлі дарындылықтың аспектілерінен көрініп, жоғары деңгей көрсетікен балалар анықталды. Олар Бахыт Айгерім, Шаймағамбетов Айтуар, Құмар Азамат,

Джантасова Алтынай, Дүйсембинова Аружан, Қарасаев Тимур, Бахралинов Дастан, Смыков Мәди,

Әрине бұл балалардың қабілеті бірдей деп айтуға болмайды.

Шаймағамбетов Айтуар-машина- жайлау

Құмар Азамат- қоян,

Бахыт Айгерім- шашына қыстырғыш таққан қыз

Бахралинов Дастан-көпір

Басқаларынан шығармашылығы, икемділігі, жылдамдылығы, түсініктері мен зейінділктері, белсенділіктері жағынан жоғары. Олар спортта, тіл жағынан, биге икемділктері, шығармашылық жағынан да өздерін көрсете біледі.

Ал жалпы суретке бейімі бар бала басқа аспектілерге қарағанда бірден көзге түседі. Ондай балалар оқу-тәрбие үстінде сурет салу барысында қарындашты ұстауынан, шығармашылығынан, икемділігіне бірден көрінеді. Ондай балалар жоғары деңгей көрсеткен балалардың ішіндегі Еркін Айдын, Қуандық Аяна, Сейт Нурикамал.

Сонымен дарынды, қабілетті балалар анықталды. Ендігі кезең балалардың қабілеттерін дамыту.

Бұл мақсатқа жету үшін оқу бағдарламасын тереңдетіп оқыту, балалардың танымдық белсенділігін дамыту мен жеке дара жұмыс арқылы жүзеге асады.

Сурет ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде Қараев технологиясы бойынша деңгейлік тапсырмалар, ТРИЗ технологиясы элементтерін, ойын-жаттығуларды, бейнелеудің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерін қолдану жақсы нәтиже береді.

Мысалы «Ертегілік сарай» тақырыбындағы оқу іс-әрекетінде сурет салу дәстүрден тыс тырнау (граттаж) әдісі арқылы және деңгейлік тапсырмалар арқылы орындалады. Мұнда құрылысқа байланысты алдына ала жұмыс жүргізіліп сәулетші, құрылысшы, сылақшы мамандығы бойынша түсінік беріледі. Балалар сәулетші, құрылысшы, сылақшы болып үш мамандыққа бөлінеді де, әр мамандық иесі өз жұмысын атқарады. Яғни төменгі деңгей сылақшы - дайын салынған үйлерді бояйды, орта деңгей құрылысшы-нұсқаға қарап бейнелейді, жоғары деңгей сәулетші-шығармашылығына сүйене отырып қиялынан ғажайып сарай бейнелеп шығарады.

Дарынды балаларды тәрбиелеудің қатаң үлгісі жоқ, дегенмен баланы түсінгісі келетін педагог әр ерекшелігіне мән беріп, бақылап, іс әрекет нәтижелерін бағыттап, іскерлік пен дағдыларын мақсатты бірізділікте қалыптастырып дамыта білген жөн.

Шығармашылық оқушыға шын ләззат, қуаныш сезімін әкелуі тиіс. Жаңаны жасау, өзі жасаған тың дүниеден алған жан ләззаты оқушы үшін шабыт баспалдағы болмақ.

Мұндай әдістер баланың бойындағы құмарлығын жойып алмай үнемі алға жылжуға талап-тілектерін сұраныс мұқтаждарын ескеріп, шығармашылығын жетілдіріп отыруға септігін тигізеді. Бұл ұйымдастырылған оқу іс-әрекет

барысында қабілетті балалармен жұмыстың бір түрі болса, екінші балалармен ұйымдастырылатын жеке дара жұмыс

Жеке дара жұмыс бойынша бейнелеуге бейімі бар балалардың қабілеттерін арттыру мақсатында балаларға арналған «Балғын бояу» атты бағдарлама құрастырылды.

Бағдарлама мақсаты:Балалардың табиғи қабілеттерінің, шығармашылық қиялдарының дамуына себептесетін көркем білім мен эстетикалық тәрбие беру болып табылады.

Міндеттері: Бейнелеудің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерін қолдана отырып өз ойын қағазға түсіруге үйрету. Бейнені беруде шығармашылықпен жұмыс жасай отырып, мәнерлі –бейнелеу құралдарын сәйкес үйлесімді қолдануға баулу. Балалардың сабақта алған білімдерін бекіте отырып, түрлі жобаларды зерттеп, іске асыру арқылы шығармашылық қабілеттерін дамыту.Қоршаған ғажайып әлем туралы білімдерін байыту. Бейнелеудің түрлі әдіс-тәсілдері мен техникасын меңгертіп, оларды жұмыс барысында жекелей және бір жиынтықта қолдануға үйрету.

Осы бағдарлама жоспары бойынша балабақшада мониторинг қортындысы, бақылау қортындысы бойынша таңдалған балалармен жеке дара жұмыс ұйымдастырылады.

Жеке дара жұмысты ұйымдастырудағы негізгі ұстанымдар:

- Қарапайымнан күрделіге қарай үйретудегі бірізділікті сақтау;

- Дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді кеңінен қолдану;

- Бейнелеу құралдарын өздері таңдауға мүмкіндік беріп, жағдай жасау (бейнелеу құралдары балалардың қолдары жететін жерде орналасуы);

- Шығармашылық қабілеттерін дамыту ойындарын енгізіп, меңгерту

Негізгі әдістері

- Ертегілер мен мультфильм кейіпкерлерін енгізу;

- Балалардың шығармашылық жұмыстарынан көрмелер;

- Қалалық көрмелерге саяхат;

- Көркем суреттер мен иллюстрацияларды байқау;

Сөздік

- Әңгіме;

- Ойындар;

- Сергіту сәттері;

- Үлкендердің әңгімесі;

Өз жұмысы бойынша әңгіме құрастыру

- Бақылау;

- Зерттеу;

- Эксперимент жасау

Жеке дара жұмыс. Балалардың шығармашылық қабілетін, қиялын дамыту мақсатында ойындар мен жаттығулар, бейнелеу іскерліктерін дамытып

20

жетілдіру мақсатында дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер, түрлі бейнелеу құралдарын қолдану арқылы ұйымдастырылып жүргізіледі.

Атап айтсам ойындар: «Әуенді бейне», «Ойлан, тап», «Фантастикалық жануарлар», «Таяқшаның көмегімен сурет сал», «Нүктелер достығы», «Суретті аяқта», «Неге ұқсайды?»

- тірілген туынды - туынды оқиғасын кеңістікте көрсету;

- мазмұн мен көңіл-күйді көшіру - музыканы жазықтықта бейнелеу;

- ұйықтап тану - жұмулы көзбен көріністі, белгілі бір бұйымды ұстап тану және оны мүсіндеу;

- ауада сурет салу - белгілі бір бейне ізін ауада сызып көрсету;

- ауызша сурет салу - музыканы, өлеңді ауызша суреттеу т.б

Дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер:

Бастыру әдісі-ағаш мөрлер, умаждалған қағаз, шыныдан бастыру, қағазды бүктеп симметриялы бастыру, шолмек қақпақтары, Майшам-акварель, Шашырату, Нұқу( поролонмен, мақталы таяқшалармен, саусақпен бейнелеу) «Ғажайып алақан», астұзы,желім, тіс пастасымен бейнелеу. «Сиқырлы жіп», «Тірі дақ», ермексазбен бейнелеу, Сабынды көпіршік, Тұзды қамыр, мақта, табиғи материалдар, тастанды материалдарды қолдану арқылы бейне шығару.

Осындай әдіс-тәсілдер балалардың бойында шығармашылық ізденіске деген құштарлықты арттырып өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құрауға мүмкіндік жасайды. Қоршаған ортадан, өнер туындыларынан сұлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеуге ұмтылуға баулиды.

Бала 1 жаста, ал кейде біраз кейінірек қолына қарындаш алып, қағаз бетін шимайлай бастайды. Осы кезде тамақ ішерде қасықты, ойыншықты алу үшін таяқ тәрізді заттармен әрекет ете бастайды.

Қарындаш пен қылқаламды басқа құралдар сияқты бірден меңгеріп кете алмайды. Әдетте бала қарындашты барлық саусақтармен жұдырығына қысып алады да, шынтағымен тіпті иығына дейін барлық қолдарымен қозғалыс жасайды. Ол қарындашпен қағаз бетін қайта-қайта ұрғылай береді. Әуелі баланы қолдарымен қайталанған өз қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне қарындаш қайталанған өз қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне қарындаш ұшының соғылуы да оны сүйсіндіреді.

Алғашқыда сәби әрекет нәтежесінде не шығып жатқанына көңіл аудармайды. Бірақ тез арада қарындаштың қағазға із қалдыратынын байқайды да, соны

тағы да көру үшін қайта-қайта шимайлай береді. Алғашында сол сызықтардың бағыты мен сипаты белгісіз кейдесоқ ретсіз болады. Бала қарындашқа түскен күшті игере алмай, кей жағдайда да қағазға түскен сызық әрең көрінеді де кейде қарындаштың ұшы қағазды тесіп кетеді.

Бала нүктелер мен сызықтар түсіре отырып, қағаз бетінің кеңістігін қимыл арқылы меңгереді.

Бірте -бірте қол қимылы қарындашпен үйлесім таба бастайды. Баланың көзбен бақылауы әлі шамалы болса да, біркелкі қимылдарды қайталай беруге ыңғайлы келеді, көбіне қимылды іс жәрдемдеседі. Бала қол серпілісін дұрыс реттей алмағандықтан сызықтар қағаздың көлемінен асып кетіп отырады. Алдағы уақытта қозғалыстар (ары – бері) күрделене түседі де, олардың бағыты өзгереді, доға сияқты қозғалыстар айналмалы қозғалысқа айналады да, қағаздың бетіне толық тарап, шиыршықтар пайда болады да, орама, линиялар тәрізді айналмалы сызықтардың күрделенуіне ауысады. Қол мен қарындаштың осындай дүркін-дүркін қайталануы ырғақтылық береді де, бала сүйсіне түседі.

Баланың екі жасында қағазға түскен сызықтарға қызығушылығы пайда болуының нәтежесінде бірнеше парақ қағазды қозғалмай отырып сызуы мүмкін. Сурет салудың осы кезеңі, әдетте, шимай жазу деп аталады. Бейнелеу іс әрекетінде осы сияқты сурет салу болып өтеді: ол қарындашпен қолдың үйлесімді, ырғақты қимылдарын дамыту мен қимылдарды көзбен бақылауды дамыту үшін пайдалы.

Түрлі түсті қарындашпен сурет салу баланың зейінін ашық түске тартады. Бояу баланы қуантады және ол қарындашты қаттырақ басып, сызықтарын жиілетіп,түсін қоюлатып салуға тырысады.

Бұл жаста әдейілеп бейнелеу әлі жоқ. Бала бір нәрсені толық етіп бейнелеп сала алмайды. Бірақ осы кезде бала материалдардың қасиеттерін тани бастайды: қағаздарды, қарындаштарды олардың түсін, өзінің қолындағы қарындаштың қимылынан қағазға түскен іздерді таниды да, оларға қызыға қарай бастайды.

Осы кезең қол қимылы мен көрудің дамуына әсерін тигізеді. Бала өзі үшін құралдармен танысады, үлкендердің бағыт беруінің нәтежесінде осы құралдарды қалай пайдаланудың қарапайым түрін меңгере бастайды, көрнекті із алу үшін оны қолына дұрыс ұстап, қағаз бетіне жүргізеді. Бұл кезеңде баланың өз бетінше кетпеуін қатты қадағалап, қарындашты қалай ұстауды көрсету, бұл үшін оны сәбидің қолына ұстату (өйткені ол өзі қарындашты дұрыс ұстай алмайды); қолмен қағазды қалай ұстауды көрсету маңызды. Сәбидің сызықтармен штрихтарға зейінін аудара отырып не салғанын, оны неге ұқсайтынын сұрау керек. Баланы ойлануға тарта отырып оның не істеп отырғанын, қандай құбылыстар мен заттарға ұқсастығын іздеуге, ойлануға итермелеу керек.

Бұл уақытта жалпы топтық үйрету сабақтары «Балабақшадағы тәрбие бағдарламасында» ұсынылмағынымен, балаларға олардың қалаулары