Маемиров асхат максимович

125 
Міне, Қ.Адылов – әйгілі неміс реформаторы Б.Брехттің әлемге танымал 
туындысын сахналау кезінде, оның театр әдістемесіндегі талаптарды ескере 
отырып, спектакльдің тілін, стилистикалық амал-әдістерін кәсіби тұрғыда 
шебер қолдана білген. 
Неміс тілінде сахналанған абсурдтық қойылым, бүгінгі күннің өзекті 
мәселелерін қозғайды. Шөл даладағы экспедиция құрамында: саудагер, 
жолсерік, тасушы. Олардың іздегені - мұнай, ал араларында - бәсекелестік пен 
бақай-есеп. Әлеуметтік небір қитұртқы ойындардың ортасында, адами 
қасиеттердің таразыға түсіп, сыннан өтетін сәті. Таразының қай жағы басым 
түседі.
Фортепиано мен скрипка аспабынан шыққан жанды дауыс, кейіпкерлердің 
карикатуралық бейнесін тануға, олардың арасында болып жатқан оқиғаларды 
бағалауға, сынауға, ой елегінен өткізуге мүмкіндік береді. Адамдардың 
бойындағы мақсатшылдық - қатыгездікке, қауіпсіздік – қылмысқа, сот әділдігі - 
фарсқа айналса не болады? Адамның тіршіліктегі мақсаты мен мұраты қандай? 
Міне, қойылым осындай өмірлік сауалдарға жауап іздейді.
Көрнекті режиссер М.Рехельстің «Мизансцена – образ спектакля», - деген 
ұстанымын берік ұстанған режиссер К.Адылов сахна кеңістігінде бейнелердің 
шынайы әрекет жасауына, актерлерге қойылымның мәнін ұқтырар әртүрлі 
мизансценалар ұйымдастыруға ерекше мән береді [111, с. 18].
Өнердің, соның ішінде театрдың міндеті - адамның әлемге деген 
көзқарасын ояту, өмірге белсенді шығармашылық рухты әкелу. Сонымен бірге 
поэзиядағы сияқты, философиялық жинақталған және нақты образ жасау.
Қазақстандағы 
«Гете-институтының» 
қолдауымен 
сахналанған 
германиялық драматург Л.Бэрфустің «Тест» спектаклі - Орталық Азия 
театрларының IV-ші халықаралық фестивалінің «Ең үздік режиссерлік шешім» 
номинациясын жеңіп алып, театр сыншылары мен өнерсүйер қауым үшін 
көркемдік деңгейі биік қойылым болды. Спектакльдің «Тест» деген атауының 
өзі - режиссердің басты ұстанымы ғана емес, оның ойлау тәсілін де айқындап 
тұр. Республикалық неміс театрының труппасындағы кәсіби шеберліктің 
биіктігі режиссер тарапынан көркемдік қиял әлеміне қозғау салып, театр 
өнерінің барлық мағыналы құралдары мен ассоциативтік мүмкіндіктерін 
пайдалануға жол ашты. Әрине, баспасөз беттерінен оқып жүрген тест арқылы, 
оқырмандар адамдардың сан қилы тағдырына қызыға үңіледі. Ал егер, шынайы 
өмірде сол «тест»-пен бетпе-бет келген жас адамның болмысы қалай болмақ? 
Күдік пен қорқыныштың тұтқына айналып, екі аптаған созылған дүдәмал 
ойлармен тест қорытындысын күту. Сенім мен махаббаттың бір сәтте мәні 
жоғалған кезде, шындық кім жағында болмақ? Міне, режиссер Қ.Адыловтың 
«Тест» қойылымы - адам мен әлеуметтік ортаның барлық мүмкін 
байланыстарын, спектакль кейіпкерлердің рухани ізденістерін көрсететін 
«ақиқат сәттерінің» жарқылымен құрылған. Спектакльдің өн бойындағы 
«рациональдық театр» құрылымының әдістері көрермендерге барынша 
жақындай түсіп, көрермен танымын барынша биіктетуге тырысқан.

126 
Аталмыш спектакльге баға берген театр сыншылары «Қ.Адыловтың өз 
қаһармандарын әрқайсысын нақты позициясын айқындап, «жақсы өмір сүру» 
немесе «жақсырақ болу» диллемасын алдына қойғанын» ерекше атап өтті.
Спектакльдің идеялық тұғыры адамның рухани өмірінің құпиялылығы туралы 
және әркімнің рухани өмірінің өзіндік дамуының қажеттілігі туралы ізгі ой 
болып табылады. Театр өнеріндегі музыкалық және драмалық бастауларды 
біріктіру туралы өз ойын жүзеге асыру үшін Қ.Адылов республикалық 
мемлекеттік қуыршақ театрының сахнасында А.Чеховтың «Каштанька» 
әңгімесінің негізінде балаларға арналған қойылым сахналады. Спектальді 
кезінде өзі алғаш еңбек жолын бастаған қуыршақ театрының сахнасын көптеген 
жылдар өте келе енді режиссер ретінде қайта келген Кубанычбек Адылов 
қойды. «Каштанка» - оның алғашқы қуыршақ қойылымы.
«Каштанка» атты ит туралы әңгіме жұртшылыққа А.П.Чеховтың әйгілі 
шығармасы ғана емес, сонымен бірге, 1652 жылы Михаил Цехановский 
«Союзмультфильм» студиясында түсірген тамаша мультфильм арқылы да 
жақсы таныс. К.Адылов өзі сахналаған спектакльде орыс әдебиетінің 
классикасына байыппен қарап, аннимациялық картинада көрсетілген айрықша 
атмосфераны да сақтап қалды. Дегенмен режиссер әлем театрларындағы өзге де 
«Каштанка» қойылымдарына ұқсамайтындай етіп, маңызды детальдар қоса 
білді. Бұл детальдардың алғашқысы - тамаша музыка. Музыка спектакльдің 
басынан аяғына дейін жанды дауыспен ойналады. Бұл музыканы спектакль 
режиссерімен бірнеше рет шығармашылық ынтымақтастықта еңбек еткен 
композитор Игорь Ким осы қойылымға арнайы жазды.
Көрнекті сахна шебері Б.Е.Захава айтқан: «Способность найти верное 
решение спектакля через точно найденную манеру актерского исполнения и 
умение практически реализовать это решение в работе с актерами определяют 
профессиональную квалификацию режиссера», - деген тәмсілді еске алсақ, 
К.Адылов қойылымға қатысатын 11 актерді өзінің режиссерлік шешімін 
дәлелдеп, көркемдік ізденістерінің іске асу жолында бір мақсатқа жұмылдыра 
білген [112, с. 18].
Суретшінің көркем қиялынан туған қуыршақтардың өздері үлкен роль 
атқарады. Мысалы, Иван Иванович есімді қаз ұйқыдан оянған сайын қазақтың 
халық әндерін айтады. Жалпы, аталмыш қойылымның жаңашылдығы сол - өз 
бойына қуыршақ театры мен драма өнерінің жиынтығын біріктіруінде.
Аталмыш қойылымдағы К.Адылов режиссурасының жаңашылдық 
бағытының біріншісі, режиссердің саналы түрде қуыршақ театрының 
сахнасында алдыңғы планға актерлерді шығаруы болды. Әрине, актерлер 
қуыршақтың артында болғанымен, кейіпкер жанының сан қырлы болмысын өз 
бойларынан өткізеді. Артистерді көрермендер көріп отырады, бұл, режиссердің 
ойынша өте маңызды. «Артистер үшін шығармашылық үрдіс кезінде «қуыршақ 
қойылымы мен драмалық спектакльде роль сомдаудың қайсысы маңызды» 
деген сұрақ мүлдем болмауы тиіс. Қандай театр, қай спектакль болмасын, 
артистер үшін маңызды фактор - өз кейіпкерлерінің өмірін шынайы бейнелеп, 

127 
көрермендермен бірге жылап, бірге күліп, жан-дүниесіндегі аткерлік қуатының 
бір бөлшегін көрерменге арнауы тиіс», - деп есептейді режиссер К.Адылов.
«Қазақстан театр режиссурасының даму үрдістері»
 
атты үшінші бөлім – 
«Әлемдік және орыс классикасын меңгерудегі заманауи шешімдер», «Жас 
режиссерлердің ізденіс жолдары» тараушалардан тұрады. «Әлемдік және орыс 
классикасын меңгерудегі заманауи шешімдер» тараушасында автор қазақ және 
өзге де ұлттық театрлардағы режиссерлердің шығармашылығы мен 
репетуарлық саясатын зерттеп, толеранттық пен бірлік негізіндегі 
Қазақстандағы этникалық қауымдастықтардағы гуманистік үдерістердің 
маңыздылығын, бірлесе өмір сүру үрдісінің мәнін айқындайды. «Жас 
режиссерлердің ізденіс жолдары» атты екінші тараушада Қазақстан 
режиссурасына Еуропа театр үдерісінің тигізген ықпалы, жас буын 
режиссерлердің даму жолы, қазақ авторлық режиссурасының өзіндік 
ерекшеліктері, сонымен қатар, жаңа кейіпкер бейнесі төңірегіндегі 
тақырыптардың игерілуі талданды.

жүктеу 1,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: